در این مطالعه مزایا و معایب استفاده از تابلوهای هوشمند در مدارس بررسی و برای استفادة مؤثر معلمان از آن‌ها چند پیشنهاد ارائه شده است. گروه آزمایش 20 معلم را شامل می‌شود که در سال تحصیلی 2010-2009 به‌طور فعال از تابلوهای هوشمند در مدارس ابتدایی استفاده می‌کردند. به‌منظور جمع‌آوری اطلاعات دربارة نظرات معلمان، از پرسش‌نامة مصاحبه‌های رودررو استفاده شد. سپس برای تحلیل داده‌ها از روش تحلیل کیفی و تحلیل محتوا استفاده به‌عمل آمد. در نهایت، علاوه بر مزایا و معایب استفاده از تابلوهای هوشمند، یافته‌هایی در مورد خصوصیات جمعیتی و فراوانی استفاده از تابلوهای هوشمند در گروه آزمایش و انواع فعالیت‌هایی که دانش‌آموزان با استفاده از تابلوهای هوشمند می‌سازند، به‌دست آمد.
سرآغاز
«تخته‌سیاه» اولین ابزار انقلابی در تدریس بود که قبل از سال 1800 میلادی وارد کلاس‌های درس شد و تأثیر عمیقی بر ماهیت تدریس در دو قرن بعد از خود گذاشت. تخته‌سیاه دلالت بر تدریس سنتی دارد و هنوز نیز به‌عنوان نمادی از تدریس سنتی از آن استفاده می‌شود. وایت‌بردهای تعاملی (بردهای هوشمند)، ظرفیت تبدیل شدن به دومین ابزار انقلابی در تدریس را دارند. بِچِر (2009) می‌گوید: «تابلوهای هوشمند این ظرفیت را دارند که با کلاس‌های درس جدید دیجیتالی قرن بیست‌ویکم معرفی شوند؛ درست مانند نقشی کلیدی که تخته سیاه در قرن‌های نوزدهم و بیستم ایفا کرد».
اگرچه اولین تابلوی هوشمند در اوایل دهة 1990 ساخته شد، اما شناسایی ظرفیت‌های قابل استفادة آن زمان زیادی طول کشید. این تابلوها با توجه به قیمت خود، بیشتر در تجارت استفاده شدند تا در محیط آموزشی. زمانی‌که سازندگان تابلوهای هوشمند از امکان استفاده از این فناوری در آموزش‌وپرورش آگاه شدند، این تابلوها کم‌کم واردکلاس‌های درس شدند (واکر، 2005).
تابلوی هوشمند ابزار قدرتمندی برای تدریس در کلاس درس است. این تابلوها از یک صفحة لمسی رایانه‌ای و یک پروژکتور که تصویر را برای لمس کردن روی صفحة رایانه منتقل می‌کند، تشکیل می‌شوند. معلمان (یا دانش‌آموزان) می‌توانند به‌سادگی سطح تابلو را برای کنترل برنامه‌های کاربردی یا نوشتن روی آن لمس کنند.
یادداشت‌ها و اسناد روی تابلو قابل ذخیره شدن و چاپ هستند. برای نوشتن، رنگی کردن نکات کلیدی در وب‌سایت و نوشتن ایده‌های دانش‌آموزان در روش بارش مغزی با جوهر دیجیتالی، و برجسته کردن هر کدام از برنامه‌ها، می‌توان از انگشت یا مداد مخصوص استفاده کرد (ریف و هیمبرگ، 2007).
تابلوی هوشمند همراه نرم‌افزار هوشمند می‌آید (دفترچه یادداشت و فلوچارت). هم‌زمان با اجرای نرم‌افزار، شما می‌توانید با انگشت یا مداد مخصوص روی آن بنویسید. این نرم‌افزار همچنین چند ویژگی اضافی دارد که مشابه برنامه‌های نمایشی هستند. کتابچه‌ای نیز شامل اشکال و نشانه‌های قابل نمایش روی صفحه نمایش دارد. همچنین، می‌توان با استفاده از صفحه کلید نمایشی، با دستخط نیز روی آن نوشت (کن‌ول، 2004).
مزایای استفاده از تابلوهای هوشمند
استفان برون (2003) مزایا و معایب تابلوهای هوشمند را به‌صورت زیر فهرست کرده است:
ـ کاربردوست هستند. حتی معلمانی که رابطة خوبی با فناوری ندارند هم به‌راحتی می‌توانند از آن استفاده کنند.
ـ معلم می‌تواند با استفاده از چند منبع (مثلاً یک عکس از اینترنت، یک گرافیک از صفحة کاری، و نوشتن کلمات) و در کنار هم قرار دادن آن‌ها، محتوای تدریس خود را آماده کند.
ـ معلم می‌تواند به‌سادگی بنویسد و به سرعت اهداف یادگیری را با محتواهای موجود اضافی مرتبط و سازگار کند؛ به‌طوری‌که همه این کارها در زمان واقعی کلاس درس انجام گیرند.
ـ دانش‌آموزان را در درونی‌سازی داده‌های ورودی به روش‌‌های ساده‌تر، توانا می‌سازد.
ـ با برداشتن زحمت نوشتن جزوه در کلاس از دوش دانش‌آموزان، به آن‌ها فرصت مشارکت آزاد در بحث را می‌دهد.
ـ دانش‌آموزان را برای کار کردن در مورد موضوع یا وظیفة مشترک به روش مشارکتی توانا می‌سازد.
ـ با یکپارچه‌سازی محیط‌های یادگیری بصری و منابع اهداف یادگیری، زمینة اشتراک عمومی را فراهم می‌سازد.
ـ زمانی‌که ادارک تعاملی تمام دانش‌آموزان کلاس آزمون می‌شود، امکان بازخورد آنی را فراهم می‌کند.
معایب استفاده از تابلوهای هوشمند
ـ تابلوهای هوشمند از وایت‌برد یا صفحه‌های نمایش رایانه‌ای گران‌ترند.
ـ سطح تابلو ممکن است آسیب ببیند و در این شرایط تعمیر آن هزینه‌بر است.
ـ تعمیر پروژکشن برای برخی کاربران ممکن است سخت باشد.
ـ وقتی تابلوهای طویل در ارتفاع بالا قرار داده شوند، دسترسی به نقاط بالای تابلو ممکن است برای برخی کاربران دشوار باشد. از طرف دیگر، وقتی تابلو در پایین قرار می‌گیرد، ممکن است نتوانند تمام صفحة آن را ببینند.
ـ اطمینان از ایمنی تابلوهای هوشمند متحرک سخت‌تر است (بعد از هر جابه‌جایی، بررسی ایمنی آن ضروری است).
ـ ورود بیش از یک ورودی به صفحه در یک زمان، باعث تداخل نوشته‌های روی صفحه می‌شود و به خرابی تصویر می‌انجامد.
ـ اگر دسترسی به تابلو از فاصلة دور مجاز باشد، برخی کاربران ممکن است نظرات و نوشته‌های ناخوشایندی روی آن بنویسند.
مطالعات زیادی بر استفادة مؤثر از تابلوهای هوشمند و اثراتش بر پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان تمرکز دارند، اما به سختی می‌توان در مورد نظرات و ایده‌های معلمان دربارة تابلوهای هوشمند چیزی پیدا کرد. در این مطالعه، مزایا و معایب استفاده از تابلوهای هوشمند از نقطه‌نظر معلمان و نوع فعالیت‌هایی که آن‌ها انجام می‌دهند، بررسی و تحلیل شده است.
بحث و نتیجه‌گیری و پیشنهاد
استفاده از تابلوهای هوشمند در برنامه درسی مدارس به‌صورت منظم و با قاعده، نوآوری انقلابی را در مدارس اثبات کرده است؛ هر چند که فائق آمدن بر کاستی‌ها و گسترش مهارت‌ها برای استفاده از آن‌ها ضروری است. لذا از این مطالعه می‌توان نتیجه گرفت که بزرگ‌ترین مزیت تابلوهای هوشمند از نظر معلمان این است که سطح توجه دانش‌آموزان را بالا می‌برند. تروف و تیرونا (2009) در مطالعاتشان در مورد اثر استفاده از تابلوهای هوشمند بر علاقه و انگیزش دانش‌آموزان به درس ریاضی، کشف کردند که استفاده از تابلوهای هوشمند، نه‌تنها توجه دانش‌آموزان را بیشتر جلب می‌کند، بلکه معلمان را نیز در به‌کارگیری آن‌ها مشتاق می‌سازد. در طول انجام مصاحبه‌های رودررو با معلمان، آن‌ها بیان کردند که استفاده از تابلوهای هوشمند درس آن‌ها را لذت‌بخش می‌کند. افزایش سطح توجه دانش‌آموزان در هر دو مطالعه، متغیر معناداری بود. فرصت مشارکت فعال در کلاس درس برای دانش‌آموزان عامل دیگری است که موجب افزایش توجه دانش‌آموزان به درس می‌شود. در باب مزیت استفاده از تابلوهای هوشمند، استفان برون (2003) ذکر می‌کند که تابلوهای هوشمند دانش‌آموزان را در درونی‌سازی مطالب به روش ساده‌تری توانا می‌سازد. یادگیری ماندگار دروس تدریس‌شده توسط معلم یکی از مزایای استفاده از تابلوهای هوشمند است که در آن دانش‌آموزان نیاز دارند به روش مناسبی مطالب را درونی‌سازی کنند.
از میان معایب استفاده از تابلوهای هوشمند، بزرگ‌ترین مشکلی که معلمان بیان کردند، مشکلات فنی بود (69 درصد). از مصاحبه‌های رودررو با معلمان، به‌خصوص آنهایی که با فناوری رابطه خوبی ندارند، می‌توان این نکته را دریافت که انجام تنظیمات درجه‌بندی تابلوها، به‌خصوص برای تابلوهای قابل حمل نیز از معایب استفاده از آن‌هاست. مشکلات فنی و نیاز به وارسی‌های ثابت از معایب زمان‌بر استفاده از تابلوهای هوشمند است. به‌همین دلیل، معلمان، به‌خصوص معلمانی که باید یکی پس از دیگری درس بدهند، به خاطر سختی‌های نصب مجدد و درجه‌بندی تابلوها، از آن‌ها بسیار کم استفاده می‌کنند. در تحقیق استفان برون، معایب ثابت درجه‌بندی، یکی دیگر از معایب استفاده از تابلوهای هوشمند عنوان شد. این نتیجه با یافته‌های تحقیق حاضر در مورد زمان‌بر بودن آماده‌سازی تابلوهای هوشمند سازگار است (26 درصد). سومی یورک، آتازوی و اُزدمیر (2009) در مطالعه‌شان در مورد استفاده از تابلوهای هوشمند در ترکیه به بررسی سودمند بودن یا نبودن سرمایه‌گذاری وزارت آموزش‌وپرورش ترکیه در این باره پرداختند. در این مطالعه همچنین نظرات معلمان نیز دریافت و نتیجه این شد که مشکلات فنی سطح اثربخشی تابلوهای هوشمند را کاهش می‌دهند. نکتة دیگری که معلمان به‌طور گسترده در مصاحبه‌های رودررو بیان کرده‌اند، نیاز به مواد آماده برای استفاده بود. به‌طور مشابه، در مطالعه سومی یورک، آتازوی و اُزدمیر (2009) معلمان بیان کردند که نه وزارت آموزش‌وپرورش و نه مدارس مواد مورد نیاز آن‌ها را برای تدریس با تابلوهای هوشمند در اختیارشان قرار نمی‌دهند.
جالب است که نه معلمان و نه دانش‌آموزان فعالیت‌های چندانی را با تابلوهای هوشمند انجام نمی‌دهند و فعالیت‌هایی که انجام می‌دهند، آنهایی است که با ترکیب یک رایانه و یک پروژکتور یا حتی تخته‌سیاه که در هر کلاسی موجود است نیز قابل انجام است؛ مخصوصاً در کلاس‌هایی که از تابلوهای هوشمند به‌عنوان رایانه و پروژکتور استفاده می‌شود، نه معلم و نه دانش‌آموزان، حتی نمی‌توانند تابلو را لمس کنند. فعالیتی که با هدف استفاده از تابلوهای هوشمند سازگاری دارد، اجرای انیمیشن روی آن‌هاست. همچنین فعالیت‌هایی که در کلاس قابل انجام نیستند. یا آزمایش‌هایی که انجام آن‌ها برای دانش‌آموزان خطرناک‌اند. در این‌باره، معلمان علوم و تکنولوژی بیان کردند که بیشترین سود را از استفاده از تابلوهای هوشمند برده‌اند. فعالیت دیگری که به‌صورت متداول معلمان علوم و فناوری و زبان انگلیسی انجام می‌دهند، اجرای بازی‌های نمایشی در رابطه با درس است. از مصاحبه‌های رودررو نتیجه‌گیری شد که یادگیری کودکان کوچک‌تر، از طریق بازی‌های نمایشی ساده‌تر و ماندگارتر است.
اگرچه استفاده از تابلوهای هوشمند وظیفه‌ای بر دوش معلمان است، ولی همان‌طور که مشاهده می‌شود، مطابق با نظرات معلمان، می‌توان گفت که مزایای استفاده از تابلوهای هوشمند بیش از معایب آن‌هاست. استفاده از تابلوهای هوشمند به‌صورت مناسب و درست، درس‌ها را برای معلم و دانش‌آموز ساده‌تر و لذت‌بخش‌تر می‌کنند.
ـ برای فائق آمدن بر مشکلات فنی، در دسترس بودن کارمند فنی ضروری است.
ـ وزارت آموزش‌وپرورش و مدارس باید برای استفاده از تابلوهای هوشمند مواد آموزشی دیجیتال تهیه کنند و در این زمینه،کارمندی شایسته برای کمک به معلم به‌کار گیرند.
ـ در هر کلاس درس باید یک تابلوی هوشمند موجود و با برنامه‌های درسی معلم یکپارچه باشد تا به‌طور مؤثرتر از آن استفاده شود.
ـ تعداد دفعات استفاده معلم از تابلوهای هوشمند باید بررسی و برای افزایش فراوانی آن تلاش شود.
*** متن کامل این مقاله را در فایل PDF مشاهده فرمایید.