«آموزش زیست‌شناسی و اشتغال‌پذیری دانش‌آموختگان: چگونه
ارزیابی درونی گروه‌های آموزشی می‌تواند مؤثر باشد» عنوان نخستین سخنرانی بود که از
سوی دکتر عباس بازرگان استاد دانشگاه تهران ایراد شد. ایشان در بخشی از این
سخنرانی چنین گفت:
«نقش
آموزش علوم، فناوری، مهندسی و ریاضیات نه‌تنها
در کشورهای پیشرفته، بلکه در کشورهای درحال توسعه نیز مورد توجه قرار گرفته است.
در آموزش علوم، آموزش زیست‌شناسی به‌ویژه جایگاه قابل تأملی دارد، امری که
در تحولات علوم و فناوری‌های زیستی نمایان است. از این‌رو دانش زیست‌شناسی و آموزش آن در سطوح گوناگون نظام
آموزشی، به‌ویژه آموزش عالی و کیفیت آموزش
دغدغه متخصصان زیست‌شناسی است. برای ارزیابی و
ارتقای کیفیت آموزش عالی، به طور عام و زیست‌شناسی به‌طور خاص، رویکردهایی طراحی و به اجرا در
آمده است. یکی از این رویکردها ارزیابی درونی گروه‌های آموزشی است که در آن ضمن توجه به
اهداف هر گروه، ضروریات کیفیت تعریف و بر پایه نشانگرهای ذیربط در گردآوری داده‌ها بیان می‌شود. سپس کیفیت گروه زیست‌شناسی مورد قضاوت قرار می‌گیرد. از عوامل مورد داوری در این
ارزیابی اشتغال دانش‌آموختگان است.
در این سخنرانی، ضمن بیان ضرورت ارزیابی کیفیت گروه‌های
آموزشی زیست‌شناسی دانشگاه‌های کشور، چگونگی
انجام آن بازنمایی شد و به تأثیر آن در بهبود کیفیت گروه و نیز برون‌دادهای
آن، از جمله اشتغال دانش‌آموختگان اشاره شد.
کلیدواژه‌ها: آموزش زیست‌شناسی، گروه‌های آموزشی، ارزیابی، کیفیت آموزشی،
دانش‌آموختگان.
۲
عنوان
دومین سخنرانی «آموزش و پژوهش‌های
بین رشته‌ای» بود که از سوی دکتر غلامرضا رکنی‌لموکی استاد دانشکده ریاضی، پردیس علوم
دانشگاه تهران ایراد شد. خلاصه سخنرانی ایشان چنین است:
هنگام بحث درباره پژوهش‌های بین‌رشته‌ای مهم‌ترین
پرسشی که مطرح می‌شود، این است که این تعامل‌ها که
اغلب با دشواری‌های بسیاری روبه‌رو هستند، چه
کارایی‌‌هایی برای هر یک از رشته‌ها
دارند. هرچند این اندیشه نادرستی نیست که چنین تعاملاتی موجب تعمیق هر یک از طرف‌های چنین
پژوهش‌هایی می‌شوند، ولی اصل مشروعیت و نیز فایده این پژوهش‌ها بر
اساس فایده آن‌ها برای گسترش وجوه علوم طرف‌های
درگیر تبیین نمی‌شود. بر این اساس پذیرفته می‌شود که
با انجام پژوهش‌های بین‌رشته ای، هر یک از آن‌ها به
دستاوردی شایسته می‌رسند. در کنار این پذیرش، وجه دیگری از چنین تعاملات بین‌رشته‌ای وجود
دارد که از نظر ماهیت از رخداد ساده فایده برای طرف‌های
درگیر در پژوهش بسیار پیچیده‌تر است. این نیز در جهان امروز پذیرفته شده است که هر نوع
فعالیت جدیدی باید همراه با انگیزه‌ای قدرتمند باشد، تا تخصیص نیروهای زاینده به آن فعالیت‌ها توجیه
داشته باشد. از این دیدگاه، یکی از مهم‌ترین جنبه‌های
فعالیت‌های بین‌رشته‌ای تأثیر آن‌ها در حل مسائل مهم جامعه‌ای است
که فعالیت‌های بین‌رشته‌ای مذکور براساس منابع آن انجام می‌پذیرد.
بدین
ترتیب، می‌توان به پژوهش‌های بین‌رشته‌ای به‌عنوان ابزاری برای توسعه نگریست. این
دقیقاً همان انتظاری است که جامعه و همه پایوران کشور از پژوهش‌های دانشگاهی دارند.
کلیدواژه‌ها: علوم پایه، آموزش بین‌رشته‌ای، پژوهش بین‌رشته‌ای، ریاضیات زیست‌شناسی.
چارچوب
بحث
توصیف
مفهوم پژوهش‌های بین‌رشته‌ای؛ نقش پژوهش‌های بین‌رشته‌ای برای گسترش هر یک از رشته‌های درگیر در آن؛ مهم‌ترین وجه پژوهش‌های بین‌رشته‌ای، به عنوان ابزاری برای توسعه؛ نقش هر
یک از علوم پایه در پژوهش‌های بین‌رشته‌ای؛ نقش ریاضی در پژوهش‌های بین‌رشته‌ای؛ انتظار جامعه و پایوران کشور از
پژوهش‌های دانشگاهی بین‌رشته‌ای.
۳
«ضرورت
تبیین مبانی نظری زیست‌شناسی، نیاز برای ورود فلسفه علم به کلاس‌های زیست‌شناسی» عنوان سومین سخنرانی بود. دکتر
رضا ندرلو، استاد دانشکده زیست‌شناسی پردیس علوم دانشگاه تهران در این سخنرانی چنین گفت:
در
دهه‌های اخیر رشد شاخه‌های مختلف زیست‌شناسی و به‌خصوص روش‌های مورد استفاده در کاوش‌های علمی بسیار سریع‌تر از توسعه نهادینه بنیان‌های زیست‌شناسی تکاملی صورت گرفت. در سایه رشد
روزافزون این روش‌ها، روش‌های علمی و فناوری‌ها بسیار سریع‌تر از نظریه‌های علمی رشد می‌کنند. به‌نظر می‌رسد امروزه رسیدن به محصول (دانش بنیان) برای مقاصد اقتصادی
و چاپ مقاله با ضریب تأثیر بالا برای رسیدن به جایگاه اجتماعی هدف اولیه غالب
دانشگاهیان است. اشتیاق و توجه به جنبه‌های نظری علم عموماً کم شده و نظریه‌ها و فرضیه‌های بنیادی وانهاده شده‌اند. در واقع، ما امروزه بردگان روش‌های علمی هستیم؛ نه اربابان علم. فلاسفه
دو هدف اصلی برای علم ترسیم کرده‌اند: «توصیف» و «تفسیر» پدیده‌ها و اشیا. توصیف در واقع پاسخ به چگونگی و تفسیر پاسخ به چرائی پدیده‌هاست. در زیست‌شناسی توصیف پدیده‌ها بر مبنای مشاهدات و بررسی علت‌های نزدیک و تفسیر با به‌کارگیری فرضیه‌ها و نظریه‌ها و دستیابی به علل غائی، اغلب تکاملی،
هستند. تکامل در واقع علتِ علت‌هاست و بدون نگرش تکاملی
دستیابی به اهداف علمی در کاوش‌های زیست‌شناختی بدون نتیجه خواهند ماند که در
کشور ما این کاستی در آموزش و پژوهش‌های زیست‌شناسی به‌وضوح دیده می‌شود و برای همین سهم دانشمندان ما در
تولید دانش‌های علوم بنیادی بسیار ناچیز،
نزدیک به صفر است. به عنوان یک پیشنهاد توصیه می‌شود دانشجویان زیست‌شناسی در ابتدای دوره تحصیلی با فلسفه
علم آشنایی پیدا کنند تا اهمیت نگرش تکاملی را در پاسخ به سؤالات زیست‌شناسی بهتر درک کنند و در مسیر تحقیقات
نیز به‌کار بندند.
کلیدواژه‌ها: فلسفه علم، روش علمی، نظریه علمی، نگرش
تکاملی، زیست‌شناسی تکاملی.
۴
چهارمین
سخنرانی، سخنرانیِ دکتر رضا عطاریان، عضو فرهنگستان زبان و ادب فارسی، تحت عنوان «اصطلاح‌شناسی و آموزش علوم» بود. رئوس مباحث این سخنرانی
چنین بود:
تعریف
اصطلاح و اصطلاح‌شناسی؛ اصطلاح‌شناسی در زبان اول و زبان دوم؛ انگیختگی
در اصطلاح‌شناسی و نقش آن در آموزش علوم؛
انگیختگی معنایی واژگان ذهنی؛ انواع روابط واژه‌ها در واژگان ذهنی؛ انگیختگی معنایی
اصطلاحات زبان اول (مادری)؛ انگیختگی معنایی شبکه‌های اصطلاحات مرتبط؛ ضرورت ایجاد
هماهنگی آوایی و ساخت‌واژی اصطلاحات مرتبط؛ جورسازی
معنایی آوایی به‌عنوان روش واژه‌سازی به منظور ایجاد حداکثر انگیختگی.
کلیدواژه‌ها: واژه‌سازی، اصطلاح‌شناسی علمی، واژگان ذهنی، شبکه
اصطلاحات، انگیختگی معنایی.
۵
آخرین
سخنران، دکتر عطا کالیراد، دانش‌آموخته (PhD) زیست‌شناسی تکاملی از دانشگاه هوستون، تگزاس
آمریکا بود. او در سخنرانی خود تحت عنوان «نقش آموزش تفکر علمی در مقابله با
گسترش شبه‌علم و ضد علم» چنین گفت: با توجه به آهنگ
پیشرفت علم، و به‌تبع آن فناوری، در قرن بیستم و ابتدای
قرن بیست‌ویکم، چنین به‌نظر می‌رسید که جوامع انسانی بیش از پیش به
دانش محوری روی می‌آورند. در کمال تعجب، علی‌رغم چنین پیشرفت‌هایی، این‌گونه به‌نظر می‌آید که عقاید و رویکردهای غیرعلمی بیش
از پیش در جوامع بشر، به‌ویژه در جوامع جهان اول، در میان عموم
مردم رواج یافته و می‌یابند. او در این سخنرانی، با نگاهی
دقیق به رشد و گسترش دیدگاه‌های شبه‌علمی در قرن بیستم و ابتدای قرن بیست‌ویکم، تلاش کرد به این پرسش پاسخ دهد که
چرا عقاید شبه‌علمی و ضدعلمی در مقابله با رشد
و توسعه روزافزون علم و فناوری دوام آورده‌اند
و سپس به پیامدهای عقاید علمی و ضدعلمی در جوامع پیشرفته و در حال توسعه و نقش
آموزش تفکر علمی به دانش آموزان در مقابله با گسترش چنین عقایدی پرداخت.
کلیدواژه‌ها: تفکر علمی، علم، شبه‌علم، علم و فناوری.
