اشاره
نظر
به اهمیت دستور زبان در آموزش زبان دوم و تأکید دبیران بر این مقوله ـ در تدریس
براساس کتاب‌های درسی برنامه درسی قدیم
آموزش زبان انگلیسی دوره دبیرستان ـ
بر آن شدیم مطلب ارسالی خانم خان‌بیگی، دبیر دبیرستان‌های مهدیشهر استان سمنان، را با کمی
تغییر در طول متن ولی بدون دخل و تصرف در آن، به خوانندگان عزیز عرضه کنیم. دلیل
این امر نیز، علی‌رغم اشکالاتی که بر متن وارد
است و در زیر به آن‌ها خواهیم پرداخت، آن است که
احتمالاً بسیاری از دبیران با چالش مورد بحث آشنا بوده و با آن مواجه شده‌اند و در عین حال در خصوص نحوه برخورد
با آن نظراتشان یکسان نیست و در این خصوص منبع موثقی که بتوان به آن استناد نمود
نیز وجود ندارد. لذا به نظر می‌رسد بهترین راه طرح مسئله باشد
تا با ارائه راه‌حل و نقد آن راه برای برخورد
اصولی‌تر با مقولات چالش‌برانگیز در آموزش زبان در کلاس‌های دبیرستان هموار شود. با این مقدمه
سعی می‌کنیم در زیر به نقد دیدگاه
ارائه شده بپردازیم:
یکی
از توانش‌های معلمی زبان توانش محتوایی
است که به تسلط بر مقولات زبانی از جمله دستور زبان مربوط می‌شود.
به عبارت دیگر معلم زبان باید ساختار زبان را به خوبی بشناسد. توانش دیگری که با
توانش اول در ارتباط است توانش آموزشی ـ تربیتی است که در این مورد خاص به تسلط بر
نحوه تدریس مقولات دستوری مربوط می‌شود. در مورد نوع ارتباط بین
این دو باید به این نکته اشاره کنیم که گرچه از معلم زبان انتظار می‌رود قبل از تدریس هر نکته دستوری از
ابعاد ساختاری معنایی و کاربردی آن آگاه شود و در آموزش جنبه‌های آموزشی و تربیتی را مورد توجه قرار
دهد ولی نباید انتظار داشته باشیم دانش و آگاهی ما از ابعاد فوق در آموزش به زبان‌آموزان منتقل شود. یکی از اصول آموزش
دستور زبان توجه به این نکته است که بعضی از ابعاد نکات دستوری اصولاً قابل تدریس
نیست، و لازم است از طریق تجربیات زبانی آموخته شوند. براساس اصلی دیگر، معلم باید
نکات دستوری را با توجه به نیازهای ارتباطی زبان‌آموزان تنظیم کند. در این مقاله، مؤلف
محترم در ارائه نظرات خود به این تمایز نپرداخته و به همین جهت با خواندن مطلب،
خواننده این‌گونه برداشت می‌کند که گویا معلم باید همه تفاوت‌های مربوط به while و whereas را به دانش‌آموزان آموزش دهد. در حالی‌که در آموزش باید قاعده کلی در اولویت
قرار گیرد و موارد کاربردی خاص در صورت نیاز یا مورد سؤال قرار گرفتن معلم مطرح
شود. قاعده کلی در مورد این دو همان‌گونه که در کتاب درسی مطرح شده،
آن است که هر دو از نظر نقش دستوری و معنایی یکسانند و در بسیاری از موارد می‌توانند به جای یکدیگر به‌کار روند. درخصوص تفاوت‌های کاربردی می‌توان قواعدی را استخراج کرد. در عین حال
باید توجه داشته باشیم که بدون در دست داشتن شواهد تجربی با مراجعه به پیکره زبانی
این قواعد جنبه فرضی داشته و نمی‌توانیم آن‌ها را قطعی تصور کنیم. به‌عنوان مثال می‌توانیم به این تمایز اشاره کنیم که whereas در بعضی از کاربردهای خود از نظر معنایی به on the other hand نزدیک است که برای بیان تفاوت‌های عمده به‌کار می‌رود در حالی‌که از while در مواردی استفاده می‌شود که تفاوت جزیی است و دو جمله ساختار
یکسانی دارند. در عین حال این تمایز را نمی‌توانیم
به‌عنوان قاعده در آموزش مطرح
کنیم، چرا که از هر سه می‌توانیم به جای یکدیگر استفاده
کنیم. به مثال‌های زیر دقت کنید:
• While / whereas
English has just five vowel sounds, some languages have 30 or more.
• There
are just five vowel sounds in English. On the other hand, some languages have
30 or more.
تمایز
دیگری که می‌توانیم به آن اشاره کنیم تفاوت
آن‌ها در سیاق کلام است. Whereas در موقعیت‌های رسمی به ویژه نوشتار کاربرد دارد.
در این مورد نیز این قاعده در آموزش در سطح دبیرستان قابل طرح نیست چرا که تمایز
بین دو سیاق برای دانش‌آموزان پایین‌تر از سطح میانه مشکل است.
نکته
دیگری که در مورد مطلب ارسالی قابل ذکر است مقایسه‌ای است که بین این دو کلمه ربطی و but و however به عمل آمده است. این مقایسه کار را بسیار پیچیده می‌کند چرا که اولی کلمه ربطی همپایه و
دومی قید ربطی است و لذا با توجه به نقش دستوری متفاوت این دو از یکدیگر و تفاوت
هر دو با نقش دستوری while و whereas با وجود تشابه معنایی، طرح این مقایسه در آموزش به جای تسهیل
یادگیری به پیچیدگی آن می‌افزاید.
نکته
آخر اینکه به جز قاعده اصلی که در ابتدا به آن اشاره شد طرح بقیه نکات کاربردی ما
را با پیچیدگی‌هایی مواجه می‌کند که شاید لازم باشد برای پرداختن
منطقی و جامع به آن‌ها نه یک مقاله بلکه چند مقاله
پژوهشی نوشته شود. به همین جهت بهتر است از طرح جزئیات بیشتر صرف‌نظر نموده ادامه بحث را به خوانندگان
محترم واگذار کنیم.
سردبیر
رشد آموزش زبان‌های خارجی
مقدمه
دستور
زبان در هر زبانی، بخش مهمی از آموزش آن زبان، به ویژه در آموزش زبان خارجی، است.
یکی از این مقوله‌های زبانی مقوله «کلمات ربط»
است که در کوتاه کردن و پیوند مفاهیم جملات نقش مهمی دارند. از جمله این کلمات while و whereas می‌باشد. دبیران زبان انگلیسی در
کتاب درسی فرق بین این دو را نمی‌دانند. در کتاب درسی پیش‌دانشگاهی هم که گرامر درس 5 را به این
موضوع اختصاص داده است، تفاوتی دیده نمی‌شود
و در تمرین‌ها همه دانش‌آموزان را در انتخاب آن‌ها آزاد گذاشته است که موجب بروز مشکل
شده است. مشکل ایجاد شده این است که تصور می‌شود تفاوتی بین این دو کلمه نیست.
ناتوانی در دست یافتن به این تفاوت و اشتباه در نحوه کاربرد آن توسط دبیران،
آموزش، تفهیم و فراگیری آن را با مشکلاتی
مواجه کرده و موجب بروز خطا در نحوه
تدریس این مبحث شده است. به‌طور قطع، در اثر این خطای
دبیران و گرامرنویسان، این مبحث به بحث‌انگیزترین
و طویل‌ترین مباحث گرامری تبدیل شده
است. عامل یا عوامل تأثیرگذار در بروز این خطا چیست؟ آیا می‌توان ایده‌ای جامع ارائه داد؟
مسئله
در
طول تدریس من در دوره پیش‌دانشگاهی، دانش ناخوداگاه یا
دانش همگانی ذهنی من، مانع از پذیرفتن همسان بودن این دو کلمه می‌شد. و این جمله که «هیچ فرقی بین این دو
کلمه وجود ندارد» برایم قابل قبول نبود.
با
توجه به اینکه از دیرباز پیدا کردن راهی ساده وکوتاه برای تفهیم مطالب آموزشی، بخش
عمده‌ای از تلاش و کوشش اقدامات آموزشی دبیران را به خود اختصاص داده
است، من نیز به‌عنوان متولی آموزش به بررسی و
پژوهش پرداختم و خطای دبیران در این مورد و عوامل اصلی و تأثیرگذار در بروز این
خطا را، به منظور تسهیل در درک و فراگیری حرف تعریف، شناسایی کردم.
جمع‌آوری اطلاعات
سعی
کردم با جمع‌آوری جملاتی که while در آن استفاده شده و نیز جملاتی که whereas در آن استفاده شده است به تفاوت بین این دو
کلمه پی ببرم.
1.
Some scientists think the world is getting warmer, while others disagree.
2. Some people
think a lot about their health, while others do not.
3. I am
a teacher while you aren’t.
4. My
sister is black whereas I ́m blonde.
5. Ali
likes classical music whereas his brother enjoys pop music.
6. Farid
is a very quiet boy whereas his brother is very talkative.
تحلیل
اطلاعات و شکل‌گیری فرضیه
اطلاعات به دست آمده حاوی نکات قابل توجه بود:
با
بررسی‌های دقیق به این نکته پی بردم
که کلمات
while , whereas جایگاه ویژه و خاص خودشان را دارند. لذا فرضیه‌ای در ذهنم شکل گرفت.
برای
اثبات این فرضیه که این دو کلمه کاملاً با هم متفاوت هستند تحقیقات و بررسی‌های زیادی روی جملات مختلف صورت دادم و
در نهایت به این نتیجه رسیدم که برخلاف آنچه گرامرنویسان، دبیران و نیز مؤلف کتاب
انگلیسی دوره پیش‌دانشگاهی اظهار می‌دارند، این دو واژه کاملاً با هم متفاوت
هستند.
فرضیه
«کلمات
while ,whereas جایگاه ویژه و خاص خودشان را دارند. این دو کلمه کاملاً با هم
متفاوت هستند.»
اثبات
فرضیه
•
پیش‌نیازهای بحث
قبل
از پرداختن به مسئله این نکته قابل ذکر است که نفی دو جمله با فاعل مختلف به دو
شکل است:
شکل اول به دو صورت می‌باشد:
الف.
تکرار جمله با فعل منفی
1. Mary is single. Leila is not single.
ب.
واژه متضاد بدون کاربرد فعل منفی
2. Mary is single. Leila is married.
شکل
دوم: جمله جدید با فعل مثبت بدون کاربرد واژه متضاد
3. Mary is a teacher. Leila is a student.
But: ربط دو جمله هماهنگ متضاد با فاعل مختلف
1.
در کتاب انگلیسی پیش‌دانشگاهی جمله زیر عنوان
شده است:
1. Some scientists think the world is
getting warmer, but others disagree.
2. Some people think a lot about
their health, but others do not.
But is a coordinating
conjunction used to connect ideas that contrast. Coordinating conjunctions
connect items which are the same grammatical type.
هر
گاه بخواهیم دو جمله هماهنگ مثبت و
منفی یا دو جمله هماهنگ منفی و
مثبت را به هم وصل کنیم، از but به‌عنوان Coordinator استفاده می‌کنیم؛ مثل:
1. I am a teacher. You are not a teacher.
2. Tom was not there. His
brother was there.
برای
وصل جملاتی But به‌کار
می‌بریم که جمله دوم تکرار جمله
اول بوده و فرق آن فعل منفی یا واژه متضاد باشد.
ربط
جملات شماره 1 طبق ساختار زیر صورت می‌گیرد:
فعل کمکی منفی+ فاعل جمله دوم + but
1. I am a teacher, but you aren’t.
2. Mary is single, but Leila is
not.
ربط
جملات شماره 2 طبق ساختار زیر صورت می‌گیرد:
فعل کمکی مثبت + فاعل جمله دوم + but
3. Tom was not there, but his brother was.
در
مثال اول و دوم، هر دو جمله بیانگر یک موضوع‌اند و از نظر موضوع هماهنگ هستند. این
نفی یا تضاد به وسیله تکرار جمله اول به‌صورت
منفی صورت گرفته است و فقط گزینه مطرح شده در جمله اول را نفی می‌کند. برای وصل چنین جملاتی but به‌کار
می‌بریم.
However: ربط دو جمله ناهماهنگ متضاد با فاعل مختلف:
2.
در کتاب انگلیسی پیش‌دانشگاهی جمله زیر عنوان شده
است:
1. Ali likes classical music; however; his
brother enjoys pop music.(among different kinds of music)
2. Farid is a very quiet boy;
however, his brother is very talkative.
هر
گاه بخواهیم دو جمله ناهماهنگ مثبت و منفی
یا دو جمله ناهماهنگ منفی و مثبت را به هم وصل کنیم، از however به‌عنوان Coordinator
استفاده می‌کنیم؛ مثل:
I am a teacher. You are a
student.
برای
وصل جملاتیhowever به‌کار می‌بریم که جمله دوم تکرار جمله اول نباشد.
هرگاه
جمله دوم، علاوه بر اینکه گزینه مطرح شده در جمله اول را نفی می‌کند، گزینه‌های دیگر را نیز نفی کند، برای ربط چنین
جملاتی از but استفاده نمی‌کنیم بلکه از Conjunction however
استفاده می‌کنیم.
دو
جمله ناهماهنگ و متضاد مثل:
I am a teacher. You are a
student.
Student در جمله دوم علاوه بر اینکه teacher را منفی می‌کند یعنی teacher سلب می‌شود، گزینه‌های دیگر مثل nurse, physician, tailor, engineer و غیره نیز از فاعل جمله دوم سلب می‌شود. بنابراین however به‌کار
می‌بریم. لذا برای وصل این جملات
از but استفاده نمی‌کنیم بلکه از "however"
استفاده می‌کنیم.
I am a teacher, however, you are
a student.
بحث اصلی
فرق
while و whereas
While و whereas متعلق به جمله بعد و در نتیجه conjunction محسوب می‌شوند. تفاوت این دو همانند تفاوت
بین but و however می‌باشد.
While
همان
مختصات و ویژگی‌هایی که برای ربط دو جمله با کلمه but
لازم است ، برای کلمه while نیز لازم است. هرگاه هر دو جمله بیانگر یک
موضوع و از نظر موضوع هماهنگ باشند و تضاد به کمک تکرار جمله اول صورت گیرد و فقط
گزینه مطرح شده در جمله اول را نفی کند، برای وصل
چنین جملاتی while به‌کار
می‌بریم.
1. Some scientists think the world is
getting warmer, while others disagree. (It means others don’t think the world
is getting warmer.)
2. Some people think a lot about
their health, while others do not. (It means others don’t think a lot about
their health.)
3. I am a teacher while you
aren’t. (It means I understand you are not a teacher. Maybe you are a nurse, a
tailor, an engineer…)
به
عبارت دیگر، هردو جمله‌ای که با but ربط داده شوند، باwhile نیز می‌توانند بیان شوند.
Whereas
همان
مختصات و ویژگی‌هایی که برای ربط دو جمله با کلمه however لازم است ، برای کلمه whereas نیز لازم است.
هرگاه
جمله دوم، علاوه بر اینکه گزینه مطرح شده در جمله اول را نفی می‌کند، گزینه‌های دیگر را نیز نفی کند، برای ربط چنین
جملاتی از "whereas"
استفاده می‌کنیم.
1. Ali likes classical music; whereas, his
brother enjoys pop music.(among different kinds of
music like Rap , Rock , Punk….) It means
his brother doesn’t like not only classical music but also doesn’t like Rap,
Rock ,… .
2. Farid is a very quiet boy;
whereas, his brother is very talkative.(among
being naughty, noisy,
active)
3. My sister’s hair is black whereas mine is blonde.(not only my hair is not black
but also it is not bluish-green , not gre(a)y,…..
به
عبارت دیگر هردو جمله ای که با however ربط داده شوند، با whereas بیان می‌شوند.
نتیجه
مختصات
و ویژگی‌های while
همانند مختصات و ویژگی‌های but است. جمله‌ای که با but ربط داده می‌شود، با while
بیان می‌شود. در ساختارهای but, while هر دو جمله بیانگر یک
موضوع‌اند. این نفی یا تضاد
به وسیله تکرار جمله اول به‌صورت منفی صورت می‌گیرد و فقط گزینه مطرح شده در جمله اول
را نفی می‌کند.
مختصات
و ویژگی‌های whereas همانند مختصات و ویژگی‌های
however می‌باشد.
هردو جمله‌ای که با however ربط
داده شود، با whereas بیان می‌شوند. در ساختارهای however, whereas جمله دوم، علاوه بر اینکه گزینه مطرح شده در جمله اول را نفی می‌کند، گزینه‌های دیگر را نیز نفی می‌کند.
با
توجه به اینکه دانش‌آموزان ایرانی در کاربرد صحیح while ،whereas با مشکلات عمده‌ای روبرو هستند، در این پژوهش
کوشیدم تا با شناسایی خطا و بررسی عوامل تأثیرگذار در بروز این خطا، یک قاعده کلی
ارائه دهم. این قاعده برای هر جمله‌ای قابل تعمیم است و دلیل یکسان
نبودن کاربرد این دو کلمه ربط می‌باشد. این قاعده نه‌تنها موجب جلوگیری از بروز خطا در آموزش
می‌شود بلکه به تقویت و شفافیت
فرایند یادگیری این مبحث می‌انجامد.
یافته‌ها نشان داد تشخیص کاربرد این دو کلمه
عنصر پیچیده‌ای نیست و در یادگیری آن قاعده‌های استثنا جایگاهی ندارد.
در
این پژوهش دریافتم که آموزش این دو کلمه در کتاب درسی به‌صورت سطحی بیان شده است.
نتایج
این شیوه تغییر در شیوه تدریس، صرفه‌جویی در وقت، جلوگیری از پیچیده نشان دادن، جلوگیری از
پیچیده کردن یادگیری، جلوگیری از سردرگمی و اضطراب دانش‌آموزان در یادگیری و سرانجام جلوگیری از
این جمله گرامر نویسان، دبیران و مؤلفان کتاب که «هیچ فرقی بین این دو کلمه نیست.»
بوده است.
منابع
1.
Oxford Advanced Learner’s Dictionary
2.
WWW.Useful English
3. کتاب درسی انگلیسی پیش دانشگاهی چاپ 1382 تا 1396