در
سال تحصیلی گذشته (96-1395) با سمت «راهبری آموزشی و پرورشی» برای نظارت بالینی به
مدارس روستایی و چند پایه شهرستان قائم شهر
می‌رفتم. ماه آذر به یکی از
مدارس چند پایه رفته بودم. سه همکار بالای بیست و هفت سال در دبستان مشغول تدریس
بودند. زنگ تفریح در مورد روش‌های تدریس صحبت کردم و نظر
همکاران را در مورد روش های نوین جویا شدم.
یکی
از همکاران معتقد بود: «روش نوین تدریس یعنی استفاده از تکنولوژی و فناوری.»
دیگری می‌گفت:
«از ما گذشته و ...»
پس
از کمی تبادل نظر، قرار شد ساعت دوم به کلاس یکی از همکاران بروم. متوجه شدم همکار
پایه اول مقداری پیاز در دست گرفته است تا به کلاس برود.
پرسیدم:
«تدریس دارید؟»
گفت:
«بله».
پرسیدم:
«چه مبحثی؟»
گفت:
«درس علوم، مبحث گیاهان. صفحه 35 با موضوع کاشت دانه».
پرسیدم:
«اجازه می‌دهید به کلاستان بیایم؟»
با
کمال میل پذیرفت.
وارد
کلاس شدم. کلاس دو پایه اول و دوم. معلم برای دانش آموزان پایه دوم آزمون عملکردی
ریاضی طرح کرده بود. از بچه‌ها خواست گروهی به آن‌ها پاسخ دهند. سپس پیازها را روی میزِ
سمت دانش آموزان اول گذاشت و بعد روی تخته سیاه نوشت: «گیاهان».
دانش
آموزان دست‌های خود را بالا می‌بردند و پس از کسب اجازه، در مورد
گیاهان و اهمیت آن‌ها در زندگی تبادل نظر می‌کردند. سپس معلم، در میان تشویق‌های پی در پی، دانش آموزان کلاس اول را
به گروه‌های دو نفره تقسیم کرد و به
آن‌ها گفت: «با هم گروهی خود نزدیک میز بیایید.»
معلم
از دانش آموزان خواست پیازها را دسته بندی
کنند. دانش آموزان بر اساس اندازه پیازها، داشتن یا نداشتن پوشش خاص، اندازه خاص یا
رنگ خاصشان، و بالاخره اینکه آیا چیزی شبیه مراحل اولیه شکل‌گیری ریشه در آن‌ها به چشم می‌خورد یا خیر، آن‌ها را طبقه بندی کردند.
سپس
معلم گلدان کوچکی به هر گروه داد و از دانش آموزان خواست پیازهای خود را در آن
بکارند؛ در ضمن، فرضیات خود را هم از طبقه بندی
پیازها بگویند. ایده های اولیه گروه های دانش آموزان عبارت بودند از:
«آیا
پیازهای بزرگتر به گیاه‌های بزرگ‌تری تبدیل می‌شوند؟»
«آیا
پیازهای کوچک می‌‌توانند به‌طور مستقل برویند؟»
«آیا
تعداد ساقه های پیازهای کوچک تر، کمتر خواهد بود؟» و ...
دانش
آموزان با شور و شعف ایده پردازی و پیش بینی کردند و پیازها را در گلدان ها کاشتند.
سپس
معلم به دانش آموزان گفت: «هر روز پیازهای گلدان های خود را به‌طور دقیق مشاهده کنید و روند تغییر،
اثر، ویژگی‌ها و خصوصیات شناسایی شده
گیاهی را که خواهد رویید، با ذکر تاریخ در دفترچه‌های خود بنویسید.»
بعد
از اتمام کار دانش آموزان، به معلم گفتم: «بسیار عالی، شما از روش نوین تدریس
استفاده کرده‌اید.»
باورش
نمی‌شد. گفت: «من همه این سال‌ها در مبحث گیاهان این روش را اجرا می‌کنم. پس از مدتی و با رشد گیاه، دانش
آموزان پاسخ ایده‌های اولیه خود را می‌یابند. با این روش، دانش آموزان در کار
گروهی اطلاعات جمع می‌کنند و آن‌ها را به دقت بررسی می‌کنند. دانش آموزان کار کردن با مفاهیم
را می‌آموزند، دانش را می‌سازند و سپس آن را از طریق تجربه می‌آزمایند.»
به
آموزگار گفتم: «روش تدریس شما همان روش تفکر استقرایی است که یک روش فعال و نوین
آموزشی است.»
باورش نمی‌شد. گفتم: «من می‌توانم مراحلش را برایتان بگویم. بعد هم
با همکاران و شما مقایسه کنیم.»
مراحل
تدریس استقرایی عبارت‌اند از:
1:
شناسایی حوزه: «گیاهان»؛
2: گردآوری، ارائه و شمارش داده‌ها: «قرار دادن پیازها روی میز»؛
3:
بررسی داده‌ها: «بررسی پیازها بر اساس ویژگی‌های مشترک»؛
4:
تشکیل مفاهیم از طریق طبقه‌بندی: «طبقه‌بندی پیازها بر اساس اندازه، رنگ و
...»؛
5:
تولید وآزمودن فرضیه‌ها: «مشاهده روزانه رشد گیاه
و تفاوت‌ها و ثبت در دفترچه»؛
6:
تحکیم و انتقال: «ارزیابی و درهم آمیختن مهارت ها از طریق تمرین و به کارگیری».
به
آموزگار گفتم: «شما در واقع برنامه درسی علوم طبیعی را بر اساس فرایندهای پایه،
مانند «ساخت طبقات، پیشگویی و آزمون اعتبار و پیشگویی ها»، طراحی و سازمان دهی کرده بودید.»
برایم
خیلی جالب بود. همکارم بر اثر تجربه چندین ساله در کلاس، از روش فعال و نوین تدریس
استفاده می‌کرد، ولی نام علمی این روش
را نمی‌دانست.