1.
فضای فیزیکی
فضای کلاس درس
تأثیر بسزایی در تهیه برنامه هفتگی کلاس های چندپایه دارد. معلم باید متناسب با فضای کم
یا زیاد کلاس درس، روش تدریس خود را انتخاب کند. در فضاهای بزرگ‌تر می‌توان فعالیت‌های بیشتری انجام داد. مثلاً تحرک دانش
آموزان بیشتر می‌شود و در ساعاتی که باید به
انجام آزمایش پرداخت یا دانش آموزان را گروه‌بندی کرد، بازده و یادگیری دانش آموزان
افزایش می‌یابد. وجود فضای سبز در محیط
آموزشگاه نیز در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان (به ویژه درس علوم) تأثیر زیادی دارد.
2. امکانات و
تجهیزات آموزشی
وسایلی فیزیکی
هستند که توسط آن‌ها پیام آموزشی منتقل می‌شود. براساس این تعریف، یک متن ساده چاپ
شده تا پیچیده‌ترین دستگاه‌ها، همه رسانه محسوب می‌شوند. در کلاس چند پایه شما چه امکاناتی
وجود دارد؟ از امکانات موجود بهترین استفاده را ببرید.
3. تعداد دانش
آموزان
هر چه تعداد دانش
آموزان بیشتر باشد، راحت تر می‌توانیم آن ها را گروه بندی کنیم. تعداد بیشتر دانش آموزان در
درس ورزش مؤثر است و فعالیت های متنوع و بیشتری را می طلبد.
4. ارتباط
عمودی و افقی درس ها
با توجه به
ارتباط عمودی می‌توانیم مثلاً درس ریاضی سه
پایه نزدیک به هم را در یک ساعت تدریس کنیم. برای این کار می‌توانیم با روش تلفیقی، مطالب را طوری
بیان کنیم که به هر سه پایه تدریس شود.
ارتباط افقی هر
پایه می‌تواند پیش‌زمینه‌‌ای باشد برای پایه‌های بالاتر.
5. موقعیت
جغرافیایی
در مناطق
سردسیر، به دلیل سرما و یخبندان زیاد فصل زمستان، در پایان سال، کلاس ها دیرتر از
مناطق گرمسیر تعطیل می‌شوند. اردوها و امتحانات و
فعالیت‌های خارج از کلاس و جشن‌ها باید متناسب با وضعیت آب و هوا تنظیم
شوند. در تأثیر موقعیت جغرافیایی بر یادگیری مثلاً دانش آموزان مناطق شمال کشور
مطالب مربوط به آن منطقه و آب و هوا را راحت‌تر یاد می‌گیرند، زیرا در آن شرایط آب و هوایی
زندگی می‌کنند. اما اگر بخواهیم مطالب
مربوط به شمال کشور را به دانش آموزانی که در جنوب کشور زندگی می‌کنند تدریس کنیم زمان بیشتری لازم است.
6. محتوای کتاب
درسی
معلم کلاس چند
پایه در هر جلسه دو تا پنج پایه را آموزش می‌دهد و هم‌زمان به کارهای اداری، آموزشی و پرورشی
نیز رسیدگی می‌کند. هر کلاس تک‌پایه 25 ساعت تدریس هفتگی دارد و کلاس
چندپایه (متشکل از دو تا پنج یا شش پایه) نیز همین تعداد ساعت هفتگی را برای هر
پایه دارد. تراکم درس‌‌‌ها و پایه‌ها موجب تنوع در نوع فعالیت‌های یاددهی- یادگیری می‌شود. زیرا سطح تنوع در کلاس های چندپایه مشکلی بزرگ در راه رسیدن به
یادگیری دیده شده است.
7. تفاوت های
فردی
وقتی دانش‌آموزی را از لحاظ ویژگی‌هایی مثل قد، وزن، نمره درسی، دامنه
توجه با میزان مشارکت در فعالیت‌های اجتماعی با دیگران
مقایسه می‌کنیم، موضوع تفاوت های بین
فردی مورد نظر ماست. توجه به تفاوت های بین فردی، به‌خصوص در سال‌های اول دبستان، اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد. معلم باید امکانات موجود را برای
بهبود کیفیت آموزش و یادگیری به کار گیرد و با به کارگیری دانش آموزان فعال و
توانمند به عنوان معلم یار یا جانشین، هم حس وحدت و مسئولیت پذیری را در دانش آموزان ایجاد و تقویت
کند و هم کارهای آموزشی خود را راحت‌تر پیش ببرد.
ساعت اول هر
روز چه درسی قرار گیرد؟ چرا؟
در جلسه هم‌اندیشی با معلمان با تجربه کلاس های چندپایه، بیشتر آن‌ها ترجیح می‌دادند که ساعت اول روز، درس‌های ریاضی، علوم و بخوانیم و بنویسیم در
برنامه هفتگی قرار گیرد. با وجود
این بهتر است ساعت اولیه پایه مختلف درس‌های
متفاوتی قرار داده شود.
انواع برنامه های هفتگی در کلاس های چندپایه
تعداد ساعاتی
که برای هر درس در نظر گرفته می‌شود، با توجه به مصوبه شورای
عالی آموزش‌و‌پرورش در نظر گرفته شده است.
با توجه به
توصیفی شدن آموزش، می‌توان بیشتر به جنبه تفکر
خلاق و ریسک‌پذیری برنامه‌ها فکر کرد و با توجه به وضعیت کلاسی و
نوع پایه‌ها، برنامه‌های متنوع و جذابی را برای یک هفته
تدارک دید.
با توجه به
تعداد پایه‌های هر کلاس، می‌توان معلم‌محور یا دانش‌آموز‌محور برنامه ریزی کرد. البته بهتر است
به تدریج میزان برنامه‌های دانش‌آموز‌محور افزایش یابد تا دانش‌آموز محور و مرکز یادگیری باشد و معلم
ناظر و راهنما.
دانش آموزان
باید این قانون را یاد بگیرند که: «اول از دوستت بپرس، بعد از معلم».
وجود برنامه‌های مشارکتی نیز در این کلاس ها مهم است
تا تعدادی از دانش آموزان به عنوان معلم یار، معلم را در تدریس و تداوم و پیگیری
آن یاری دهند.
برنامه تربیت بدنی هر پایه را چگونه در برنامه قرار
می‌دهیم؟
تربیت بدنی و ورزش از اموری است که گاهی در
مدارس چندان مورد توجه قرار نمی‌گیرد.برنامه تربیت بدنی نیز باید توسط کارشناس آشنا به
امور و علاقه‌ها و استعداد‌ها و توانایی‌های بچه‌ها تنظیم شود. ساعت تربیت بدنی باید بین
هفته پخش شود و مثلاً در یک روز انجام نگیرد تا در حین آموزش مواد سنگین مثل
ریاضی، تنوع حاصل شود و مغز بچه‌ها استراحتی داشته باشد تا
برای یادگیری‌های بعدی آماده شود. ورزش
باید مورد توجه قرار گیرد و از برنامه‌های
ورزشی، به بهانه‌آموزش مواد درسی، نباید صرف‌نظر کرد. استفاده از ساعات ورزشی برای
آموزش مواد درسی عقب‌افتاده، به نظر مفید نمی‌آید، چون بچه‌ها خودشان را برای تفریح و ورزش آماده
کرده‌اند و تمرکز لازم را نخواهند
داشت.سعی کنیم در
کنار درس‌های مشکل در یک روز، ساعتی
را به ورزش اختصاص دهیم تا دانش آموزان در آن روز از لذت یادگیری برخوردار باشند. اگر تعداد کم
باشد، پایه‌های پایین را با هم ورزش می دهیم (اول، دوم، سوم) و پایه های بالاتر را با هم (چهارم، پنجم، ششم)
برای کلاس های
چند پایه نیز از همین ابتدای سال تحصیلی می‌توان
برنامه‌ای هفتگی در نظر گرفت و طبق
آن پیش رفت. کلاس های چند پایه تنها به کشور ما اختصاص ندارد، بلکه بسیارند
کشورهای در حال توسعه و توسعهافته دارای کلاس های چند‌پایه‌ای که برخی به صورت اختیاری و برخی به
صورت اجباری این کلاس ها را تشکیل می‌دهند.
هدف از تشکیل این کلاس ها زیر پوشش قرار دادن کودکان واجب‌التعلیم در مناطق دورافتاده و روستایی
است.
فضای آموزشی دو
بعد فیزیکی و فرهنگی دارد. بعد فیزیکی فضای آموزشی شامل محوطه مدرسه، فضای سبز، کلاس
ها، آزمایشگاه، نمازخانه، زمین ورزش، سرویس بهداشتی، کتاب‌خانه و مراکز دیداری و شنیداری است که
برای محیط آموزش و یادگیری در نظر گرفته شده‌اند. بیشتر مدارس چندپایه فضای آموزشی
مناسبی ندارند و گاهی فضای فیزیکی آن‌ها
هیچ شباهتی با کلاس درس ندارد. حتی معلم با مشکل نظافت کلاس ها نیز روبه‌روست.
نگاه‌های متفاوتی به کلاس های درس چندپایه وجود دارد. برخی آن‌ها را جزو معضلات نظام آموزشی می‌دانند که باید از میان برداشته شود و
بعضی دیگر، وجود این کلاس ها را فرصتی برای عملکرد بهتر آموزش‌و‌پرورش به شمار می‌آورند. در کشورهای پیشرفته، با وجود
امکان دسترسی به آموزش و تسهیلات برای برگزاری کلاس های درس تک‌پایه، در دوره ابتدایی نگاه‌ها به سمت ایجاد کلاس های درس چندپایه معطوف است.