تأثیرات آموزش پیش دبستانی در مهارت خواندن و نوشتن

اهمیت یادگیری در دوران کودکی

کودکی اولین و مهم‌ترین دوره زندگی آدمی است. اهمیت این دوران در شکل‌گیری شخصیت، تربیت‌پذیری و کسب علم تا آنجاست که به فرموده پیامبر گرامی اسلام(ص) «فراگیری علم در کودکی هم‌چون نقشی است که بر سنگ حک شود» (میرزابیگی، 1370).

کودک از همان روز تولد شروع به یادگیری می‌کند. آنچه کودک در پنج سال اول زندگی می‌آموزد، مبنای یادگیری‌های آینده و اساس مراحل بعدی رشد اوست.

مطالعات علمی و تحقیقات در زمینه کودکان نشان داده است که حدود 50 درصد از رشد شناختی بین زمان تولد تا 4سالگی، حدود 30 درصد آن بین 4 تا 8 سالگی، و 30 درصد باقی‌مانده در فاصله سنین 8 تا 17سالگی شکل می‌گیرد. این نتایج تجارب مناسب یادگیری را در سال‌های اولیه کودکی به خوبی نمایان می‌سازد (مفیدی، 1372).

مهارت گفتاری

مهارت‌های گفتاری یا شفاهی یعنی گوش دادن و صحبت کردن، نخستین مهارت‌های زبانی به شمار می‌آیند. همه کودکانی که از شرایط زیستی و محیطی عادی برخوردارند، این دو مهارت را می‌آموزند، ولی تفاوت‌هایی نیز بین آن‌ها مشاهده می‌شود. برخی از آن‌ها واژگان زیادی دارند و به خوبی از آن استفاده می‌کنند، ولی برخی واژگان کمی دارند.

فعالیت ‌های اصلی زبان ‌آموزی در پیش ‌دبستان

ارکان زبان مهارت‌های شنیدن، گفتن، خواندن و نوشتن است. زبان با شنیدن آغاز می‌شود، به گفتن می‌انجامد و با خواندن و نوشتن به تکامل می‌رسد. مفهوم زبان‌آموزی در اینجا شامل فراهم کردن مقدمات آموزش خواندن و نوشتن است که درست و طبق برنامه صحیح باید قبل از رفتن به مدرسه انجام شود (محمدبیگی، 1392).

چهار فعالیت اصلی زبان‌آموزی در برنامه‌های پیش از دبستان عبارت‌اند از:

1. قصه‌گویی و داستان‌خوانی

2. شعرخوانی و سرود

3. فعالیت‌های نمایشی

4. بازی‌های آموزشی.

اهمیت دوره پیش ‌دبستانی در کسب مهارت گفتاری

قصه‌گویی و داستان‌خوانی

یکی از اصلی‌ترین فعالیت‌های این دوره است که کودکان را با تعداد زیادی از لغات و کلمات آشنا می‌سازد و فرصت تجربه کردن زبان زنده را برای آن‌ها فراهم می‌آورد (رحماندوست، 1377).

شعرخوانی و سرود

شعرخوانی و سرود تأثیر مهمی بر ارتقای زبان‌آموزی کودکان دارد. در واقع، شعر گنجینه لغات کودکان را بالا می‌برد، آن‌ها را با اشکال جملات و کلمات آشنا می‌سازد و باعث ایجاد بینش مثبت نسبت به زبان و زیبایی‌های آن می‌شود (زندی، 1383).

فعالیت‌ های نمایشی

فعالیت‌ های نمایشی و به‌خصوص نمایش خلاق نیز نقش مطلوبی در رشد تکلم، پرورش اجتماعی و دیگر ابعاد شخصیت کودک دارند. کودکانی که از تجربه غنی نمایش خلاق بهره می‌گیرند، دارای رشد کلامی و محاوره‌ای کاملاً مشخص و چشمگیری هستند (چمبرز1، 1370).

بازی‌ های آموزشی

بازی‌های دوره پیش‌دبستانی نیز فرصت‌های مؤثری برای یادگیری مهارت‌های زبانی به شمار می‌آیند. بازی برای کودکان فعالیتی آزاد و اختیاری است که باعث هماهنگی رشد آزاد او در جنبه‌های متفاوت می‌شود و این امر، به‌ویژه در رشد ذهنی و استفاده از لغات در بازی‌های کلامی و برقراری رابطه با دیگران محسوس است (چمبرز، 1370).

مفهوم مهارت نوشتاری

مهارت‌های نوشتاری عبارت‌اند از مهارت‌های خواندن و نوشتن، 15 درصد صرف خواندن و 11 درصد صرف نوشتن می‌شود (ضرغامیان، 1378).

یکی از شرایط ضروری برای کسب مهارت درست‌نویسی این است که کودک بتواند برخی از حرکات هماهنگ بین دست و چشم را به خوبی انجام دهد. قبل از یادگیری نوشتن حروف لازم است کودکان در گرفتن مداد و نوشتن، قوت دست پیدا کنند؛ یعنی توانایی تقلید شکل‌ها و صورت‌های مختلف حروف را به دست آورند (راغب، 1384).

طبق نظریه هندرسون2 (1999)، رشد مهارت نوشتن شامل پنج مرحله می‌شود:

1. مرحله قبل از سوادآموزی

2. مرحله نام‌گذاری حروف

3. مرحله الگوهای درون‌واژه‌ای

4. مرحله پیوند هجایی

5. مرحله ثبات اشتقاقی.

طبق نظریه هندرسون (1990) کودکان در سنیـن پیــش‌دبستانـی در مرحـله پیش‌سوادآموزی هستند. در طول مرحله قبل از سوادآموزی، کودک مفاهیمی چون تمایز بین نوشتار و نقاشی، جهت‌مندی خط (اینکه مثلاً خطی مانند فارسی، از راست به چپ پردازش می‌شود و از بالا به پایین است) را می‌آموزد.

برای کسب مهارت نوشتن، کودک به مواردی مانند هماهنگی چشم و دست، توانمندی عضلات کوچک دست و انگشتان و رشد توانایی به‌کارگیری صحیح عضلات ریز دست برای قلم در دست گرفتن، تقویت ادراک دیداری، سمت‌شناسی و شناخت مفاهیم نیاز دارد که با گذراندن مرحله پیش‌سوادآموزی، به این توانایی‌ها دست پیدا می‌کند (شهودی و همکاران، 1392).

اهمیت دوره پیش‌ دبستانی در مهارت نوشتاری

در سلسله مراتب زبان، نوشتن آخرین مرحله‌ای است که باید آموخته شود. تجربه‌های مفید مهارت‌های زبانی در گوش دادن و خواندن، در واقع پیش‌نیازی برای نوشتن محسوب می‌شود که شکل‌گیری اولیه این مهارت در آموزش‌های پیش از دبستان صورت می‌گیرد (مصلحی و عسگری، 1384).

با ورود به مدرسه، کودکان برای مهارت‌های تازه از قبیل خواندن و نوشتن باید آمادگی داشته باشد. منظور از آمادگی این است که کودک از نظر مهارت‌های زبا‌ن‌آموزی تحت آموزش و اصلاح خوب شنیدن، سخن گفتن و از نظر سوادآموزی در مراحل اولیه خواندن و نوشتن قرار گیرد. ضروری است فعالیت‌هایی به منظور آماده نمودن کودکان جهت یادگیری این فرایندها، در آموزش پیش از دبستان گنجانده شود (نجفیان، 1381).

نتیجه‌ گیری

اهمیت و نقش این دوره در رشد قوای جسمی، قوای ذهنی، اعتقادی و اجتماعی کودک و پرورش توانایی و استعداد، آماده‌سازی کودکان و رشد زبان برای ورود به دبستان ایجاب می‌کند که دوره پیش‌دبستانی مورد توجه قرار گیرد. علاوه بر این، باید دانست که توجه به شناخت هرچه بیشتر و آموزش مناسب کودکان پیش‌دبستانی، از نشانه‌های قوت و غنای فرهنگ و نظام آموزش‌وپرورش جامعه و گامی برای برخورداری جامعه از سلامت جسمانی و بهداشت روانی است. توجه بیشتر به دوره پیش از دبستان نشان‌دهنده کسب موفقیت‌های بیشتر کودکان در سال‌های تحصیلی بعد از گذراندن این دوره است (مفیدی، 1388).