گلبرگ ها را بشماریم

سپیده چمن آرا

۱۳۹۷/۰۳/۰۸

برنامه‌ درسی تلفیقی نوعی رویکرد آموزشی است که دانش‌آموزان را برای یادگیری بلندمدت و مادام ‌العمر آماده می‌کند و بر این باور قوی استوار است که مدارس باید به آموزش به‌عنوان فرایند ایجاد توانایی ‌های مورد نیاز برای زندگی در آینده نگاه کنند.

بعضی از ویژگی‌ های برنامه‌ تلفیقی چنین است:

1. در آن ترکیبی از موضوعات وجود دارد؛ نه یک موضوع خاص؛

2. منابع به کتاب درسی محدود نیست و مواد یادگیری بسیاری را شامل می ‌شود؛

3. بین مفاهیم ارتباط وجود دارد؛

4. انعطاف‌ پذیر است؛

5. گروه ‌بندی دانش‌ آموزان در آن میسر است؛

6. دانش ‌آموزان تشویق می‌شوند مشارکت بیشتری داشته باشند و ضمن گوش دادن به یکدیگر، پایه‌‌های دانش شخصی خود را بسازند و گسترش دهند؛

7. احساس مسئولیت، احترام و همکاری را در دانش‌آموزان می‌افزاید؛

8. معلم نقش تسهیل‌کننده‌ یادگیری را دارد، نه نقش انتقال‌دهنده‌ اطلاعات را؛

9. نوعی احساس اجتماعی را در دانش‌آموزان تقویت می‌کند؛

10. در آن ارزشیابی براساس اعتماد و به صورت مداوم صورت می‌گیرد (ملکی، 75:1382ـ76).

در مطلب پیش‌رو، یک فعالیت آموزشی را که با هدف تلفیق دو درس ریاضیات و علوم نوشته شده است، به شما معرفی می‌کنیم. ابتدا یک معرفی کلی از فعالیت را می‌آوریم. سپس اهداف مربوط به موضوعات مورد نظر از درس‌ها را مرور می‌کنیم. روش اجرای فعالیت و آنچه باید در اجرای آن به آن توجه داشت، در ادامه‌ مطلب می‌آید. این فعالیت برای دانش ‌آموزان پایه‌ اول دبستان طراحی شده است، ولیکن برای تلفیق موضوعات گوناگون درس ریاضی در پایه‌ دوم دبستان نیز قابل استفاده است.

گلبرگ ها را بشماریم

موضوع کلی فعالیت:

فعالیتی گروهی شامل آشنایی با ساختمان گل؛ مشاهده‌ دقیق گل‌برگ‌های چند گل؛ شمارش تعداد گل‌برگ‌های هر یک و درج در نمودار ستونی (شطرنجی)؛ مقایسه‌ تعداد گل‌برگ‌های این گل‌ها، هم با کمک نمودار و هم با استفاده از عددهای به‌دست آمده؛ ترسیم الگوی موجود در قرار گرفتن گل‌برگ‌های هر گل.

زمان اجرا: ماه اردیبهشت که گل‌های بسیاری در بازار موجود است؛

زمان لازم: یک جلسه‌ی 40 دقیقه‌ای؛

روش اجرا: گروهی؛ گروه‌های سه نفره؛

پایه ‌های تحصیلی مرتبط: اول و دوم ابتدایی.

ابزارهای لازم برای هر گروه: سه یا چهار نوع گل متفاوت (مانند رز، مینا، میخک، گلایل،...) از هر کدام یک شاخه؛برگه‌ فعالیت شمارش گل‌برگ‌ها.

در طراحی یا اجرای هر فعالیت تلفیقی ابتدا باید هدف‌های آموزشی درس‌هایی را که با هم تلفیق می‌شوند تعیین کنیم تا با استفاده از آن‌هایی که با یکدیگر هم‌پوشانی دارند، یا آن‌ها که به هم مرتبط هستند، روند فعالیت مشخص شود. پس از آن باید پیش‌نیازهای لازم برای انجام فعالیت را تعیین کرد. باید دانش و مهارت‌هایی را که دانش‌آموز نیاز دارد تا تک‌تک مراحل آن فعالیت را انجام دهد، فهرست کنیم. به این ترتیب، برای ما، به‌عنوان طراح مجری فعالیت‌، مشخص می‌شود کدام مفاهیم یا موضوعات در حین اجرای فعالیت مرور می‌شوند و یادگیری‌شان عمیق‌تر می‌گردد، و کدام‌ها در اجرای فعالیت به تدریس و معرفی نیاز دارند.

در فعالیت پیش‌رو، شما پیش‌نیازهای لازم را تعیین کنید و در زیر بنویسید:

........................................................................................................................

تلفیق سطوح متفاوت دارد:

می‌توان موضوعات یک درس را با یکدیگر تلفیق کرد. می‌توان موضوعاتی از درس‌های متفاوت را که هدف مشترک دارند، با یکدیگر تلفیق کرد، و بالاخره می‌توان موضوعات بسیار متفاوت از درس‌های متفاوت را برای رسیدن به هدفی مشخص و توانمندتر کردن دانش‌آموزان، با یکدیگر تلفیق کرد.

شرح مراحل اجرای فعالیت

دانش‌آموزان را گروه‌بندی کنید. اعضای هر گروه، با توضیحات و راهنمایی معلم، مرحله به مرحله کارهای زیر را انجام می‌دهند:

1. نخست همه‌ی اعضای گروه تک‌تک گل‌ها را با دقت مشاهده می‌کنند. معلم از دانش‌آموزان می‌خواهد نام گل‌هایی را که می‌شناسند، بگویند.

2. معلم با استفاده از کلاژهای آماده یا پوستر آموزشی یا پاورپوینت (یا هر ابزار آموزشی که با شرایط و امکانات کلاس در دسترس است)، ساختمان یک گل را به دانش‌آموزان نشان می‌دهد و نام اجزای گل را به آن‌ها می‌گوید.

3. معلم از دانش‌آموزان می‌خواهد بعضی از آن اجزا را روی گل‌هایی که در اختیار دارند نشان بدهند.

4. معلم برگه‌ی فعالیت را در اختیار گروه‌ها قرار می‌دهد و به آن‌ها فرصت می‌دهد با مشورت هم، به سؤالات آن پاسخ دهند (و پاسخ را در برگه بنویسند) و نتایج را در نمودار شطرنجی برگه‌ی خود ثبت کنند.

5. اینک با استفاده از این نمودار و با مشورت هم، به پرسش‌های انتهای برگه پاسخ می‌دهند.

6. در ادامه، از دانش‌آموزان خواسته می‌شود الگوی موجود در چیده شدن گل‌برگ‌های هر یک از گل‌هایی را که در اختیار دارند، به دقت بیابند و شکل آن را روی برگه‌ی گروه خود بکشند.

7. در خاتمه، از هر گروه، یک نفر نتیجه‌ی گروه خود را برای گروه‌های دیگر شرح می‌دهد.

توجه: برای دانش‌آموزان پایه‌ اول که هنوز خواندن برایشان دشوار است، می‌توانید سؤالات را یکی‌ یکی بخوانید و فرصت دهید با مشورت هم پاسخ دهند.

همچنین، می‌توان برای جلوگیری از تکراری شدن بحث و نیز صرفه‌جویی در وقت، از هر گروه خواست الگوی موجود در یکی از گل‌ها را به‌دقت بررسی و ترسیم کنند و سپس نماینده‌ی آن گروه، این الگو را برای سایر گروه‌ها، روی تخته‌ی کلاس، بکشد و شرح دهد. مثلاً بگوید در هر ردیف چند گل‌برگ هست. گل‌برگ‌های هر ردیف روی گل‌برگ‌های ردیف قبل هستند یا بین آن‌ها، و هر آنچه در هر یک از گل‌ها جلب‌توجه می‌کند. سپس نتایج همه‌ی گروه‌ها (که همگی روی تخته هستند)، با هم مقایسه شوند تا شباهت‌ها و تفاوت‌های موجود در الگوهای قرار گرفتن گل‌برگ‌های هر نوع گل به‌دست آید. بنابراین، بهتر است تعداد انواع گلی که از ابتدا تهیه می‌شود، به تعداد گروه‌های کلاس باشد و گل‌ها از نظر شکل ظاهری نیز تفاوت‌هایی داشته باشند.