در هشتمین سال
همسوسازی برنامه‌های درسی با سند تحول بنیادین قرار داریم و در
واقع به ایستگاه آخر سند تحول رسیده‌ایم؛
ولی همه اجزای سند تحول اجرا نشده چون اجرای کامل آن مستلزم تدوین برنامه‌های سایر زیرنظام‌های آموزش‌وپرورش
است. طرح و برنامه شورای عالی آموزش‌وپرورش
به عنوان مرجع قانون‌گذار آموزش‌وپرورش برای اجرای کامل سند تحول چیست؟
بسم الله الرحمن
الرحیم. من قبلاً از شما و همکارانتان در سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی تشکر می‌کنم. سند تحول بنیادین
نظام آموزش‌وپرورش به مثابه نقشه‌ای برای ایجاد ساختار جدید نظام تعلیم‌وتربیت و اجرای آن، موضوع اصلی امروز آموزش‌وپرورش است. همان‌طور که می‌دانید تدوین و تصویب برنامه زیرنظام‌ها براساس مفاد اصل هشتم سند تحول بنیادین وظیفه آموزش‌وپرورش است. خوشبختانه آخرین مرحله تدوین آن یعنی تصویب
زیرنظام‌های شش‌گانه انجام و به بخش‌ها و معاونت‌های مختلف ابلاغ شده و آماده اجرا است. اجرای
سند تحول یعنی اجرای راهکارها و زیرنظام‌های آن، تجلی این اجرا
در مدرسه و دوره‌های مختلف تحصیلی ابعاد متفاوتی دارد و امیدواریم
با اجرای دقیق و کامل آن بتوانیم به مدرسه طراز سند تحول دست یابیم.
سند تحول بنیادین
آموزش و پرورش مبتنی بر آرمان‌های بلند نظام اسلامی است و رهبر معظم انقلاب نیز
به‌عنوان یک کارشناس خبره در حوزه تعلیم‌وتربیت و فرهنگ، از این سند دفاع و از آن با تعابیری مانند
افتخارآمیز، پیشرو و جامع یاد می‌کنند، فلذا بر همگان فرض است که تلاش کنیم تا
این سند عملیاتی شود.
خوشبختانه وزیر محترم
آموزش‌وپرورش، با باور به اجرای سند، رسالت اصلی
آموزش‌وپرورش را اجرای زیرنظام‌ها اعلام کرده‌اند. به همین دلیل، یک
ساختار مدیریتی جدید طراحی شده تا اجرای سند را رصد و عملیاتی کند. این ساختار سه
لایه دارد که لایه زیرین و اصلی آن، کارگروه‌هایی است که متناسب با هر زیرنظام تشکیل می‌شود. هر زیرنظام مدیر و مسئولی دارد و اعضایی در آن کارگروه
فعال هستند. مثلاًٌ مدیریت کارگروه برنامه درسی، با سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی است و بخش‌های دیگر وزارت‌خانه هم در این
کارگروه عضو هستند. مسئولیت زیرنظام مدیریت و راهبری با معاونت متوسطه است و همه
بخش‌های مختلف در آنجا نماینده دارند. مسئولیت
کارگروه منابع مالی با معاونت پشتیبانی است که با حضور نمایندگان بخش‌های دیگر تشکیل می‌شود. همچنین مسئولیت
کارگروه منابع انسانی با مدیریت منابع انسانی وزارت‌خانه است و مسئولیت کارگروه پژوهش و ارزشیابی نیز با رئیس
مرکز سنجش و ارزشیابی است و ترکیب این کارگروه‌ها مشخص شده و باید تشکیل شود تا عملیاتی شدن زیرنظام‌ها را پیگیری کنند. بالای سر همه این کارگروه‌ها یک شورای هماهنگی و اجرایی قرار دارد که با مسئولیت خود
وزیر و عضویت رؤسای کارگروه‌ها، تعدادی از مسئولان وزارت‌خانه، دبیر کل شورای عالی آموزش‌وپرورش و مشاور اجرایی وزیر در امر سند تحول تشکیل می‌شود. این شورا نخستین جلسه خود را خوشبختانه تشکیل داده و
کار اجرای سند کلید خورده است. لایه سوم ساختار مدیریتی نیز، لایه بالاتر یعنی
شورای عالی آموزش‌وپرورش است. این شورا، مسئولیت پایش و نظارت بر
اجرای سند تحول را بر عهده دارد. من فکر می‌کنم که ان‌شاءالله سیستم بیش از گذشته به اجرای سند تحول اهتمام خواهد
ورزید.
برای حضور در صحنه
تحول‌آفرین آموزش‌وپرورش که همان اجرای دقیق راهکارها و زیرنظام‌های آن است توجه به چند پیش‌فرض مهم الزامی است:
اولین پیش‌فرض این است که آموزش‌وپرورش موجود، علی‌رغم همه زحمات و تلاش‌های دست اندرکاران آن، با کاستی‌ها و چالش‌هایی روبه‌رو است.
دومین پیش‌فرض این است که اگر در پی نظام تعلیم‌وتربیت مطلوب هستیم نباید درگذشته به دنبال آن بگردیم، بلکه
ضمن احترام به تجربیات گذشتگان، بیشتر به آینده توجه کنیم.
سومین پیش‌فرض لازم برای ورود به صحنه تحول‌آفرینی در آموزش‌وپرورش بازخوانی و
بازمدیریت همه مؤلفه‌های آموزش‌وپرورش اعم از مؤلفه‌های معلمی، شیوه‌های تدریس، شیوه‌های ارزیابی و ...
است.
در مجموعه مؤلفه‌های مرتبط با تعلیم‌وتربیت، دو مؤلفه
مدیران و معلمان نقش کلیدی دارند که معلمان اصلی‌ترین نقش را در تحول‌آفرینی ایفا می‌کنند، اگر شایستگی‌های لازم، در معلمان
تجلی پیدا کند، تحول رخ خواهد داد. بنابراین باید برای تمام مراحل معلمی، از
فرایند جذب معلم تا بازنشستگی او تدابیری اندیشیده شود، که یکی از مهم‌ترین تدابیر، تأسیس دانشگاه فرهنگیان است. جذب مطلوب، آموزش
مطلوب و تربیت مطلوب از وظایف دانشگاه فرهنگیان است. اگر مدیران، استادان و
کارشناسان این دانشگاه اهداف سند تحول بنیادین را در فرهنگ سازمانی خود نهادینه
کنند می‌توانیم امیدوار باشیم که تحول رخ خواهد داد.
در عرصه تحول آفرین
نظام آموزش‌وپرورش قطعاً خطرات و تهدیداتی هم وجود دارد.
یکی از خطراتی که سند تحول بنیادین را تهدید می‌کند این است که معلمان با اندیشه و باور دیروز با این سند
روبه‌رو شوند. زیرا مفهومی که درسند تحول مدّ نظر
است با مفاهیم پیشین تفاوت دارد. بسیاری از مفاهیم مانند شایستگی‌ها، ساحت‌های شش‌گانه و ... قبلاً در
حوزه تعلیم‌وتربیت مطرح نبوده است و بعضی از مفاهیم دیگر نیز
مانند معلم، مدرسه و ... با معنای امروزی آن تغییر داشته‌اند.
سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی در راستای بند 5ـ5 سند تحول بنیادین و بند 2ـ13
سند برنامه درسی ملی، به تولید «راهنمای برنامه ویژه مدرسه» و برگزاری دوره آموزش
ضمن خدمت مدیران اقدام کرد. از آنجا که اجرای این راهنما، نیازمند استلزاماتی از
جمله حمایت شورای عالی آموزش‌وپرورش است؛ شما به عنوان دبیرکل این نهاد
سیاستگذار، ضمن بیان ضرورت و اهمیت تولید این راهنما، طرح و برنامه خود را در خصوص
اجرای و آن مطرح فرمایید.
اجرای بند 5ـ5 راهکار
سند تحول بنیادین بر یک بحث استوار است که لازم است من نخست نگاهی به آن داشته
باشم و بعد به خود سؤال بپردازم.
ما در کشوری زندگی می‌کنیم که خوشبختانه سرزمینی گسترده است با اقلیم‌های متنوع آب و هوایی و شرایط مختلف زندگی. از سوی دیگر،
ملتی هستیم با اقوام مختلف که در آن خرده فرهنگ‌های گوناگون وجود دارد. به عبارت دیگر، ما تک‌فرهنگی نیستیم. سؤال مطرح در برنامه‌ریزی‌ها، از جمله در برنامه‌ریزی‌های فرهنگی، این است که نظام برنامه‌ریزی کشور با این تنوع‌ها و تکثرها چه می‌خواهد بکند؟ در این
مورد نگاه‌ها متفاوت است. یک نگاه این است که چون می‌خواهیم به اصطلاح وحدت ملی خود را حفظ کنیم باید یک برنامه
واحد برای کل کشور داشته باشیم. در این نگاه به تنوع و تکثرها اهمیت داده نمی‌شود و نگاه دوم این است که، برعکس، باید صرفاً تنوع‌ها و تکثرها را ببینیم و به سمت غیرمتمرکز کردن سیستم
برنامه‌ریزی در ابعاد مختلف، از جمله برنامه‌ریزی آموزشی، برویم. نگاه سوم هم تلفیق دو نگاه قبلی است؛
نگاه وحدت در کثرت؛ یعنی به تعبیر اهل فلسفه؛ در عین حالی که کیان ملی و وحدت ملی
و انسجام فرهنگی‌مان را حفظ می‌کنیم و برای حفظ آن نیازمند برنامه‌ریزی متمرکز هستیم، به تکثرها هم اهمیت بدهیم و آنها را پاس بداریم. اشاره‌ای که در راهکار 5ـ5 سند شده، مبتنی بر نگاه سوم است، وحدت
در کثرت. براساس این راهکار، در عین حال که ما برای کل کشور یک برنامه واحد داریم
باید حداقل 10 و حداکثر 20 درصد از برنامه آموزشی به شرایط استانی، یعنی همان
تفاوت‌ها و تکثرها، معطوف شود که تجلی آن را در برنامه
حرفه‌ها و هنرها، جغرافیا، آداب و رسوم، نیازها و
شرایط اقلیمی استان‌ها مشاهده می‌کنیم.
سیاست چندتألیفی به
جای تک‌تألیفی
این راهکار با نگاه
عدالت‌محورانه‌ای که در سند تحول
بنیادین وجود دارد و یکی از محورهای اصلی کار ماست، همخوانی دارد و شیوه نامه این
راهکار از طریق برنامه ویژه مدرسه محقق می شود این، راهبرد کلانی است که متأثر از
همین تفکر و بر محور همین فلسفه است و امیدواریم در اجرای آن موفق شویم. در
چندتألیفی می‌توان تفاوت‌ها را با رعایت حفظ اصول، در یک چارچوب مشخص دید و تنوع‌ها و تکثرها را لحاظ کرد. برای تحقق این مسئله سازمان پژوهش
و برنامه‌ریزی باید برنامه‌ریزی و قانونمندی‌های آن را تنظیم کند و
به تصویب شورای عالی آموزش‌وپرورش برساند.
برنامه ویژه مدرسه از خواسته‌‌های
بجا، خوب و نوآوری برنامه درسی ملی و یکی از برنامه‌هایست که در این راستا
به تصویب شورای عالی‌آموزش‌وپرورش رسیده است و از
آن نیز دفاع می‌کند. بخشی از محتوای این برنامه که دیدگاه
سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی است تهیه و اعتباربخشی شده است. امیدوارم
با برطرف شدن ابهامات آن، بین بخش‌های مختلف آموزش‌وپرورش توافقاتی به عمل آید و در سال تحصیلی آینده در قالب یک
برنامه به کل سیستم ابلاغ و عملیاتی شود.
یکی دیگر از رویکردهای بسیار جدی سند تحول بنیادین رویکرد فرهنگی ـ
تربیتی است یعنی در طراحی‌ها، برنامه‌ریزی‌ها و تولید محتوا باید به شرایط فرهنگی و فرهنگ
مخاطب توجه شود. با توجه به شرایط جغرافیایی، اقلیمی و محیطی درکشور ما
ایران چندین فرهنگ و اقوام مختلف با قدمت چندین هزار ساله وجود دارد که
توجه به فرهنگ این اقوام و خرده فرهنگ‌های آنها و لحاظ کردن دلالت‌های این رویکرد در برنامه‌ریزی جزء وظایف آموزش‌وپرورش است و یکی از راه‌های پاسخ‌دهی به اقتضائات فرهنگی و تفاوت‌های فرهنگ، همین برنامه ویژه مدرسه می‌باشد که براساس آن به مدیر و معلم مدرسه اجازه داده می‌شود در هر موقعیت، استان و مکان برنامه ویژه‌ای را به اقتضاء شرایط بومی خودش داشته باشد.
تربیت معلمان توانمند
از سوی دیگر، برای
پاسخگویی به شرایط اقلیمی و نیازهای قومیتی نظام تربیت نیروی انسانی آموزش‌وپرورش باید همراهی کند تا در دانشگاه فرهنگیان و دانشگاه
شهید رجایی، معلمانی با توانمندی‌ها و شایستگی‌های فوق تربیت شوند و برنامه درسی آنها متأثر از همین تفکر بشود. خوشبختانه این نگاه در آموزش‌وپرورش وجود دارد و در مجموع، سیستم دارد خودش را آماده می‌کند تا با انعطاف بیشتری به نیازهای اقلیمی و قومیت‌ها و خرده‌فرهنگ‌ها پاسخ بدهد.
در خصوص جدول ساعات
دروس پایه دوازدهم چه تدابیری اندیشیده شد؟
براساس مصوبات شورای
عالی آموزش‌وپرورش ساعات حضور دانش‌آموزان و ساعات برنامه درسی دانش‌آموزان در دوره متوسطه 35 ساعت در هفته می‌باشد که این ساعت در
گذشته برای دوره پیش‌دانشگاهی که بار پایه دوازدهم فعلی را برعهده داشت 24 ساعت بود. برخی از اعضا و صاحب‌نظران کمیسیون برنامه‌های درسی ضمن مشابه‌سازی دوره پیش‌دانشگاهی با پایه دوازدهم پیشنهاد دادند که ساعت اختصاص داده شده برای پایه دوازدهم از 35 ساعت به 24 ساعت حضوری تقلیل یابد و 11 ساعت آن به‌صورت غیرحضوری آموزش داده شود تا دانش‌آموزان فرصت داشته باشند خودشان را برای آزمون کنکور آماده کنند.
گروهی دیگر از کارشناسان و صاحب‌نظران معتقدند که این مقایسه، مقایسه‌ای درستی نیست زیرا پایه دوازدهم یک پایه از سه پایه دوره متوسطه است نه به مثابه پیش‌دانشگاهی، بنابراین همان قانونی که برای پایه دهم و یازدهم اجرا می‌شود برای پایه دوازده نیز اجرا شود، یعنی برنامه درسی دانش‌آموزان در این پایه باید 35 ساعت باشد، به‌خصوص اینکه اگر قرار باشد 11 ساعت غیرحضوری برگزار شود
به دروس جدید آسیب خواهد زد و قربانی خواهند شد. زیرا از ساعت آنها کاسته خواهد شد. به همین دلیل شورای عالی آموزش‌وپرورش بر اجرای 35 ساعت تأکید دارد با این تبصره که به مدیران
محترم توصیه می‌شود با توجه به اینکه بسیاری از قانونمندی‌ها و ضوابط آموزش تحت‌تأثیر کنکور قرار گرفته است شرایطی فراهم سازند تا دانش‌آموزان در آرامش کامل، فرصت بیشتری را برای مطالعه منابع آزمون سراسری و حضور فعال در صحنه کنکور داشته باشند.
آخرین تصمیمات برای
برگزاری امتحانات نهایی در دوره دوم متوسطه به‌ویژه در پایه دوازدهم چیست و چه دروسی جزء امتحان نهایی می‌باشد؟
سرنوشت پایه دوازدهم
در آموزش‌وپرورش از دیرباز با کنکور گره خورده است. در
مورد سال آخر دو نگاه وجود دارد. یک نگاه این است که این پایه، مثل پایه‌های دیگر، یکی از حلقه‌های دوازده‌گانه تحصیلی است، پس قانونمندی‌های آن یازده پایه دیگر در مورد پایه دوازدهم نیز، ساری و
جاری است. یک نگاه دوم هم وجود دارد و بر این مبنا استوار است که پایه دوازدهم
یعنی پایه آخر تحصیلات، حلقه وصلی است بین آموزش‌وپرورش و آموزش عالی، چون از طریق این حلقه وصل است که دانش‌آموزان مدرسه را پشت سر می‌گذارند و وارد دانشگاه می‌شوند. همین نگاه بود که در دوره قبل باعث طراحی دوره یک ساله
پیش‌دانشگاهی شد. همان‌طور که می‌دانید زمانی که دوره پیش‌دانشگاهی را داشتیم؛ به منزله پایه دوازدهم فعلی بود؛ یعنی
دقیقاً حلقه وصل و پل ارتباطی آموزش‌وپرورش و آموزش عالی بود. محتوای دروس و حتی
ساعات آموزش طوری برنامه‌ریزی شده بود که بچه‌ها طوری درس بخوانند که هم امتحان نهایی بدهند و هم بتوانند
برای کنکور درس بخوانند. لذا در این پایه فقط 24 ساعت در هفته آموزش بود و با بقیه
پایه‌ها فرق داشت. در نظام قبلی، بچه‌ها دو بار دیپلم می‌گرفتند. یک دیپلم را
در پایه یازدهم می‌گرفتند و به نحوی فارغ‌التحصیل حساب می‌شدند، اما اگر می‌خواستند وارد دانشگاه بشوند باید دیپلم دوره پیش‌دانشگاهی را هم می‌گرفتند؛ با سند تحول
آن نگاه تغییر کرد و ما مجدداً به نگاه اول برگشتیم. حالا دیگر پایه دوازدهم یک پایه
از دوازده پایه تحصیلی و یک پایه از سه سال دوره دوم متوسطه است. همه آن قانونمندی‌ها، تعداد ساعات درسی، و محتوایش مثل پایه‌های دهم و یازدهم است.
نقدی که اینجا می‌شود این است که به بچه‌ها خیلی فشار وارد خواهد شد برای اینکه آنها باید هم برای کنکور و هم برای امتحانات نهایی آماده
شوند، و لذا در یک ظرف زمانی محدود، فشار مضاعفی به آنها وارد خواهد شد. برای حل این مسئله راهکارهای زیادی پیشنهاد
شد.
در نهایت پس از مذاکرات
متعدد کارشناسان سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی و مرکز
سنجش و ارزیابی وکارشناسان دبیرخانه شورای عالی آموزش‌وپرورش جدول عناوین دروس نهایی پایه دوازدهم در کمیسیون برنامه‌های درسی مورد تأیید
قرار گرفت ودر شورای عالی آموزش‌وپرورش تصویب شد. در این جدول که در ذیل می‌بینید هم دروس تخصصی و هم دروس عمومی پیش‌بینی و سعی شده است توازنی در تعداد واحدهای امتحان نهایی
در چهار رشته تحصیلی وجود داشته باشد.
افزایش درصد سوابق
تحصیلی
نحوه اعمال سوابق
تحصیلی در ساختار جدید چگونه خواهد بود؟ پیشنهاد آموزش‌وپرورش در این مسئله چیست؟
این مسئله را باید
دوستان وزارت علوم و اعضای کارگروه قانون سنجش و پذیرش دانشجو که نماینده‌ای هم از آموزش‌وپرورش آنجا هست تعیین
موضع و اعلام کنند. متأسفانه ترکیب آن شورا به‌گونه‌ای است که نماینده آموزش‌وپرورش در آنجا در اقلیت است و در نتیجه، اگر رأی مخالفِ
رأی آن کارگروه داشته باشد، به نتیجه نمی‌رسد. و معمولاً همواره
این‌طور بوده که آن رأی اکثریت توانسته است نظر
خودش را به آموزش‌وپرورش تحمیل کنند.
در این خصوص لازمست
بگویم ما خواهان افزایش درصد محاسبه سوابق تحصیلی بودیم و پیشنهاد ما این بود که
سهم سوابق تحصیلی به صراحت خود قانون، سال به سال، افزایش یابد تا به حد 75 و 80
درصد برسد. یعنی در نهایت، بین 15 تا 20 درصد فقط برای خود کنکور بماند و بقیه
درصد پذیرش دانشجو به اعمال سوابق تحصیلی مربوط شود، آن هم فقط در رشته‌ها و دانشگاه‌هایی که بسیار پرمشتری هستند که جزئیات آن را
باید کارگروه قانون سنجش و پذیرش دانشجو بررسی و مشخص کند.
آموزش‌وپرورش و شورای عالی
آموزش‌وپرورش خواهان این قضیه هستند که سوابق تحصیلی
نقش بیشتری در پذیرش دانشجو در دانشگاه‌ها داشته باشد. منظور
از سابقه تحصیلی یکی نمرات امتحان نهایی است و دیگری نمرات پایه یازدهم؛ و حتی
نمرات پایه دهم. البته طبق قانون هم، نمرات کل دوره دوم متوسطه باید در مسئله
سوابق تحصیلی لحاظ شود. اما در عمل، از آنجا که بخشی از مسئولان سازمان سنجش در
وزارت علوم اعتقادی به حذف کنکور ندارند، به دلایل مختلف از اعمال تأثیر سوابق
تحصیلی در پذیرش دانشجو، سر باز زده‌اند و هرگاه که این بحث خیلی جدی شد گفته‌اند که تأثیر مثبت می‌دهیم اما آموزش‌وپرورش به‌طور جد معتقد است که این تأثیر باید اساسی و مبنایی باشد و
دانش‌آموز بپذیرد اگر معدل کارنامه‌اش در امتحان نهایی ضعیف باشد در کنکور هم ضعیف خواهد بود.
به این دلیل، بعضی از بچه‌ها چون می‌دانند تأثیر مثبت دارد، فقط درس‌های نهایی دوره دبیرستان را نمی‌خوانند و فشار اصلی و اساسی خود را بر روی کنکور می‌گذارند و این چیزی است که آموزش‌وپرورش با آن مخالف است.
در نهایت تصمیمی که
شورای سنجش و پذیرش دانشجو درباره میزان تأثیر سوابق تحصیلی در کنکور سراسری سال
98 اتخاذ نموده است اعمال 30 درصد تأثیر قطعی سوابق تحصیلی می‌باشد، این در حالیست که طی سال‌های گذشته سوابق تحصیلی 25 درصد تأثیر مثبت داشت و نحوه
اعمال آن نیز به گونه‌ای بود که اگر سوابق تحصیلی داوطلب در پذیرش
فرد در دانشگاه تأثیر داشت، این سابقه در نظر گرفته می‌شد اما اگر فردی به آن نیازی نمی‌‌نداشت سوابق در نظر گرفته نمی‌شد.
کنکور، مانع سند تحول
به استناد سند تحول و
ابلاغیه قانون مقرر شده بود در سال تحصیلی 98ـ97 با لحاظ نمودن سوابق تحصیلی،
آزمون سراسری حذف شود. گام عملی برای حذف این آزمون و شاخص‌های جایگزین برای ورود دانش‌آموزان به تحصیلات عالی چیست؟
من قبلاً هم به شکل‌های گوناگون این مسئله را مطرح کرده‌ام. اصل قضیه این است که سازمان سنجش و مسئولین وزارت علوم
بپذیرند که کنکور مانع آموزش‌وپرورش است، مانع تحول بنیادین است و کل آموزش‌وپرورش و فرایند یاددهی‌ـ یادگیری ما را مختل ساخته است. اگر این را بپذیرند و با
ما به یک فهم مشترک و باور مشترک برسند می‌توانیم برای حذف کنکور
یک راه حل فراهم کنیم اما اکنون دو نگاه به کنکور و دو تبیین و تفسیر از آن وجود
دارد، لذا بین ما و مسئولین وزارت علوم همزبانی وجود ندارد. آنها، کنکور را ابزاری برای پذیرش بهترین دانشجو در مناسب‌ترین رشته تحصیلی می دانند فارغ از اینکه این روش چه تأثیری
بر آموزش‌وپرورش دارد، ولی ما معتقدیم که کنکور نقطه
اتصال آموزش‌وپرورش و آموزش عالی است، و همان‌طور که باید اهداف و منافع وزارت علوم را تأمین کند باید
اهداف و منافع آموزش‌وپرورش را هم تأمین کند؛ نباید به سیستم آموزشی آسیب بزند، ولی الان آسیب‌زده است، یعنی هم ابعاد آموزشی و هم ابعاد تربیتی ما را به
شدت آسیب‌پذیر کرده است. اگرمی خواهیم تحول بنیادین را
اجرا کنیم، کنکور مانع ایجاد خواهد کرد و تا زمانی‌که کنکور وجود داشته باشد، نمی‌توان تحول بنیادین را عمیق و دقیق اجرا کرد. کنکور مسابقه
تست‌زنی است.
وقتی می‌گوییم کنکور حذف می‌شود به این معنا نیست
که صددرصد حذف شود، چون قطعاً برای تعداد محدودی از رشته‌ها و دانشگاه‌ها بین بچه‌ها رقابت جدی است. در آنجا می‌توان از این روش استفاده کرد که با یک ضریبی، حدود 10 تا 15
درصد و حتی تا 30 درصد از نمره را به امتحانی که نام آن را می‌شود کنکور گفت بدهیم اما اینکه کل سرنوشت تحصیلی بچه‌ها را به این امتحان دو‌ـ سه ساعته گره بزنیم، آن هم با این روش تستی؛ مخالف هستیم.
در کنکور تنها چیزی که سنجیده می‌شود مهارت تست‌زنی و سرعت تست‌زنی بچه‌هاست نه دانش آنها، نه توانمندی آنها؛ نه فهم علمی آنها، نه تفکر آنها و نه سایر ابعاد شخصیتی و مهارتی آنها. در کنکور، فقط معلومات و محفوظات سنجیده می‌شود. الان کنکور آزمون تستی و فقط در حوزه شناختی است، در
صورتی که در سند تحول تربیت در ساحت‌های شش‌گانه مطرح است و همان‌طور که تربیت علمی صورت می گیرد، تربیت سیاسی، تربیت
اجتماعی، تربیت اقتصادی، تربیت هنری و تربیت حرفه‌ای هم باید اتفاق بیافتد.
این‌ها سنجش و سازوکار دیگری می‌خواهد که در آن آزمون دو ساعته اتفاق نمی‌افتد.
در صورت عدم حذف
کنکور، با توجه به رویکرد برخی از کتاب‌های جدید‌التألیف
که محتوای آنها قابلیت طراحی سؤال کنکور را ندارند چه
راهکاری برای آن دارید؟ درخصوص منابع کنکور نیز توضیحی بفرمایید.
اینکه گفتم تا زمانی
که کنکور باشد اجازه تحول‌آفرینی به ما نمی‌دهد یک مصداقش همین است. ما با استفاده از مفاهیم سند تحول
چند درس جدید طراحی و اضافه کردیم و در جدول برنامه درسی آوردیم؛ مثل سواد رسانه‌ای، مثل مطالعات فرهنگی، مثل تفکر و سبک زندگی، پژوهش و
ارزشیابی، مدیریت خانواده و بحث‌های مشابه آن. چون این‌ها در کنکور مطرح نیست، متأسفانه دانش‌آموزان و خانواده‌ها آن ها را جدی نمی‌گیرند و حتی برخی از معلمان ما متأسفانه وقت این دروس را به
درس‌هایی که در کنکور با ضریب بالا هستند مثل
ریاضیات و فیزیک اختصاص می‌دهند و این، یعنی به هم ریختن نظام برنامه‌ریزی درسی در آموزش‌وپرورش.
با توجه به نشست‌هایی که فیمابین آموزش‌وپرورش و سازمان سنجش وزارت علوم برگزار شد تصمیم نهایی
درخصوص منابع آزمون سراسری کنکور ان شاءا... در روزهای آتی توسط سازمان سنجش آموزش
کشور به اطلاع داوطلبان عزیز رسانده خواهد شد. ولی لازم است یادآوری کنم که علی‌رغم برخی از فضا‌سازی‌های منفی که در برخی از رسانه‌ها انجام شد آموزش‌وپرورش معتقد است که
سوابق تحصیلی باید 30 درصد تأثیر قطعی داشته باشد، زیرا این موضوع در درازمدت هم
به نفع دانش‌آموزان است و هم به نفع آموزش‌وپرورش. آن‌هایی که مدافع کنکور هستند در این صحنه هم نقش‌آفرینی و فضا‌سازی منفی ایجاد کردند به گونه‌ای که برخی از دانش‌آموزان تصور می‌کنند تأثیر قطعی سوابق تحصیلی به ضرر آنها است در صورتی که چنین نخواهد بود، زیرا اگر دانش‌آموز در طول سال تحصیلی با یک روند خوب درسش را بخواند می‌تواند نمرات خوبی کسب کند که این نمرات خوب باعث ارتقای رتبه او خواهد شد، نه تنزل او.
به‌عنوان دبیرکل شورای عالی آموزش‌وپرورش و از مدیران باتجربه، با توجه به رویکرد جدید آموزش‌وپرورش، در خصوص نحوه برگزاری امتحانات نهایی و کنکور، چه
توصیه‌ای برای مدیران، دبیران، دانش‌آموزان و اولیای آنها دارید؟
با توجه به اینکه
مخاطبان این ویژه‌نامه مدیران و معلمان دوره دوم متوسطه به ویژه پایه
دوازدهم می‌باشند، ضروریست با استناد به سند تحول بنیادین
نکاتی را عرض کنم و از مدیران و معلمان بزرگوار درخواست دارم با توجه به اقتضائات
این دوره، برای فراهم کردن محیطی توأم با آرامش و آسایش به آنها توجه ویژه داشته باشند.
نکته اول:
• یکی از موضوعات جدی
سند تحول «فراهم کردن محیط مدرسه دوست‌داشتنی برای دانش‌آموزان» است. برای تحقق این امر باید عوامل مُخلِّ دوست
داشتن محیط مدرسه وحضور با نشاط در مدرسه، عوامل اضطراب‌زا و نگران‌کننده را از بین برد.
• یکی از اصلی‌ترین نگرانی و عامل اضطراب‌زا در این دوره «کنکور» است. آموزش‌وپرورش در این خصوص خیزی برداشت و مصوبه‌ای نیز مبنی بر حذف رد‌پای کنکور به ویژه در دوره ابتدایی به تصویب شورای عالی رساند. براساس آن برگزاری آزمون‌های زاید در مدارس به بهانه آماده کردن برای پذیرش در مدارس سمپاد یا نمونه دولتی و متعاقب آن
کنکور ممنوع اعلام شد.
• در پایه دوازدهم نیز مدیران و معلمان محترم باید مساعدت کنند تا استراتژی
آموزش‌وپرورش، یعنی ایجاد آرامش، نشاط و شادابی در
مدرسه را پاسداری کنند. اگرچه مسئله شوم کنکور آنقدر سنگین است که همه برنامه‌ریزی‌های آموزش‌وپرورش تحت‌تأثیر آن قرار می‌گیرد اما مراقبت خانواده‌ها، اولیا، مدیران و معلمان می‌تواند فضای آموزش را آرام‌تر کند.
موضوع و بحث دیگری که
سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش در جست‌وجوی آن است تربیت در ساحت‌های شش‌گانه
اعتقادی، عبادی و اخلاقی، اجتماعی و سیاسی، زیستی و
بدنی، زیبا شاختی و هنری، اقتصادی و حرفه‌ای، علمی و فناورانه می‌باشد. تربیت علمی یک سوی قضیه است، اما تربیت در ساحت‌های شش‌گانه فوق سوی دیگر و نکته مهم سند می‌باشد و به‌طور طبیعی کنکور در پایه دوازدهم فقط بُعد علمی آن را ردیابی می‌کند البته اگر بشود نام را تربیت علمی گذاشت.
نکته دوم:
مدیران و معلمان محترم
در کوران کنکور فرصت‌هایی را فراهم آورند تا دانش‌آموزان با آرامشی بیشتر به تفریح و تربیت زیستی و بدنی
بپردازند. فراخواندن دو ساعته دانش‌آموز به امر تربیت زیستی
و بدنی نه‌تنها مانع درس خواندن ایشان نمی‌شود، بلکه باعث کارآیی
و اثربخشی بیشتر سایر ساعاتی می‌شود که به خواندن اختصاص می‌دهند و آرامش و آمادگی بهتری را برای توجه به درس خواهند
داشت.
در این پایه اگرچه اولیا
و خانواده‌ها فشارهای سنگینی در آماده کردن دانش‌آموزان برای ورود به دانشگاه به مدیران و معلمان وارد می‌کنند ولی مدیران محترم نه‌تنها به‌عنوان مدیر بلکه راهبر تربیتی سیستم باید از
تمام ابعاد مأموریت‌ها و مسئولیت‌هایی که بر عهده دارند از جمله تربیت در ساحت‌های شش‌گانه مراقبت کنند و زمانی را برای آرامبخشی
دانش‌آموزان و خانواده‌های آنها اختصاص دهند.
نکته سوم:
مراقبت ازدرس‌های نوظهور دوره
دوم متوسطه به‌ویژه پایه دوازدهم مانند: انسان و محیط زیست،
مطالعات فرهنگی و مدیریت خانواده و سبک زندگی و ... از نکات مهمی است که مدیران و
معلمان محترم باید به آن توجه ویژه‌ای داشته باشند. این درس‌ها با الهام از مفاهیم سند تحول در جدول عناوین دروس
گنجانده شده‌اند و تاکنون در تاریخ آموزش‌وپرورش ایران وجود نداشته است. بنابراین اجازه ندهند سایه خشن کنکور این دروس جدید را که بیشتر به ابعاد فرهنگی، سیاسی،
اجتماعی و اقتصادی توجه دارند و بچه‌ها را برای زندگی آماده می‌کنند قربانی دروسی مانند ریاضی، فیزیک، شیمی و امثالهم
شوند.
نکته چهارم:
یکی از پیام‌های جدی سند تحول بنیادی اصلاح تکوین و تعالی هویت دانش‌آموزان است. یعنی فراهم آوردن شرایط هویت‌یابی نسل جوان، هویتی که از چهار مؤلفه هویت قومی، هویت ایرانی، هویت اسلامی و هویت جهانی متأثر می‌باشد.
مدیران و معلمان گرامی
باید بین این چهار مؤلفه هویت‌بخش تعادل و توازن
برقرار کنند تا هیچ‌یک از آنها قربانی دیگری نشود و بهانه تقویت یکی از آنها باعث
لطمه زدن، تخفیف و تضعیف دیگری نگردد درواقع تعادل و توازنی با محوریت دینی در
چارچوب نظام معیار اسلامی برای دانش‌آموزان رقم بزنند. سن دانش‌آموزان عزیز در این پایه، سن هویت‌یابی است . بنابراین مدیران و معلمان باید بتوانند فضای با
نشاطی را در محیط مدرسه ایجاد کنند تا دانش‌آموزان دوره متوسطه به ویژه پایه
دوازدهم تصویری امیدبخش از خود، خانواده و آینده‌شان داشته باشند، به ایرانی و مسلمان بودن خویش افتخار کنند،
ازهویت خود پاسداری نمایند، بتوانند با جهان
ارتباط برقرار کنند و همچنین ذهنیت منفی‌ای که سازمان یافته است و از طریق فضای مجازی صورت می‌گیرد تا آنها نسبت به خود، آینده و کشورشان بدبین شوند را
بزدانید و یک ذهنیت مثبت و امیدبخش برای بچه‌ها و دانش‌آموزان عزیز فراهم گردد.
معلمان گرامی، دانش‌آموزان عزیز و اولیای محترم
نظر من این است که
پذیرش در دانشگاه و شرکت در امتحان نهایی را نباید به شب امتحان و فرصت محدود
پایان سال منحصر کرد. دانش‌آموزان عزیز معلمان و خانواده‌ها باید تدابیری اتخاذ کنند تا در طول سال تحصیلی و به‌خصوص در سه سال پایانی دهم، یازدهم و دوازدهم، بچه‌ها درس خود را خوب بخوانند تا در روزهای پایانی به آنها فشاری وارد نشود. اگر این نگاه وجود داشته باشد و بچه‌ها این‌طور درس بخوانند قطعاً راحت‌تر می‌توانند بدون اضطراب و استرس از این مرحله عبور
کنند. دوم اینکه دانش‌آموزان، همه موفقیت در زندگی را با پذیرش در دانشگاه
و عبور از سد کنکور گره نزنند. این‌چنین نباشد که فکر کنند اگر از کنکور عبور
کردند حتماً به یک زندگی خوب و سعادتمندانه خواهند رسید و در غیر این صورت شکست‌خورده زندگی هستند. این تصور غلطی است. تجربه ما و مشاهدات
خود خانواده‌ها و دانش‌آموزان در اطراف خودشان نشان می‌دهد بسیاری از کسانی که از این سد با موفقیت عبور کرده‌اند لزوماً زندگی خوبی ندارند و برعکس بسیاری از کسانی که
از این سد به سختی عبور کرده‌اند و یا حتی عبور نکردند اما سایر ابعاد وجودی
و ابعاد شخصیتی خودشان را تقویت کرده‌اند، یک زندگی خوب و
سالم و رضایت‌بخشی دارند، چه از بعد اقتصادی، چه از بعد
فرهنگی و چه از بعد اجتماعی. بنابراین، نباید از آن چیزی که نامش غول کنکور شده
است ترسید. متأسفانه عده‌ای مایل هستند کنکور را به‌صورت غول نشان دهند تا آن چرخه مافیای کنکورشان بچرخد و
بتوانند درآمدهای فراوان از خانواده‌ها داشته باشند.