مقدمه و پیشینه تحقیق
آموزش، محور توسعه و مدار تحول
در جامعه و ابزاری مهم برای رسیدن به پیشرفت اجتماعی و اقتصادی کشورهاست. تقاضای
فزاینده برای آموزش و ارتقای کیفیت و کارایی آن از یک سو و
محدودیت مشارکت همه ذی‌نفعان آموزشوپرورش از سوی دیگر، منجر به عدم تعادل
میان ظرفیت‌های نهادی آموزشوپرورش در مقابل انتظارات متعدد و متنوع
جامعه شده است. در این راستا، مطالبه‌گری
آموزشی، به حساس و پیگیر بودن ذی‌نفعان نسبت به حقوق و مسئولیت‌های خود تعبیر می‌شود و والدین به مثابه یکی از ذی‌نفعان کلیدی این عرصه همواره مطرح بوده‌اند. به رغم اهمیت و جایگاه کنشگری والدین
در تعالی نهاد آموزشوپرورش، برخی از پژوهش‌ها، ابعاد خاصی از انتظارات والدین و
مشارکت آنان را در بهبود کیفیت فعالیت‌های
این نهاد بررسی کرده‌اند (شیرازی و همکاران، 1396؛
حبیبی، 1394). این در حالی است که در برخی موارد حتی انتظارات معلمان تازه‌کار از والدین مورد واکاوی قرار گرفته (یعقوب نژاد‌قاین
و همکاران، 1394). اما از بررسی و تبیین مطالبات و انتظارات والدین از آموزشوپرورش به صورت جامع غفلت شده است و این
ضعف می‌تواند پیامدهای متعددی نظیر
ادراکات متمایز، سوء تعابیر، کاهش سرمایه و اعتماد اجتماعی و در نهایت، ضعف مشارکت
واقعی و نهادینه نشدن مسئولیت اجتماعی والدین را در حوزه تعلیم و تربیت به دنبال
داشته باشد. بنابراین هدف کلی پژوهش حاضر، تبیین مطالبات و انتظارات والدین از
آموزشوپرورش استان کرمانشاه است.
روش شناسی پژوهش
تحقیق کیفی حاضر از نوع مطالعه موردی است؛ چرا که از راه مطالعه موردی می‌توان به کشف، توصیف یا توضیح یک مورد
(شناخت مطالبات والدین از مدارس)، برای به‌دست
آوردن دید عمیق درباره آن پرداخت (یارمحمدیان و همکاران، 1389). جامعه آماری این
پژوهش، شامل همه اولیاء مدارس نقاط مختلف استان کرمانشاه است. شیوه انتخاب نمونه‌ها، نمونه‌گیری هدفمند بوده و انتخاب نمونه‌ها تا مرحله اشباع نظری (رسیدن به مرحله‌ای که نظر یا مورد جدیدی در زمینه پرسش‌های افراد ذکر نشود) ادامه یافته است.
تعداد نمونه‌ها در مراحل مختلف تحقیق تا رسیدن
به مرحله اشباع نظری در مجموع به 18 نفر رسید. گردآوری داده‌ها
از طریق مصاحبه نیمه‌ساختارمند با هیجده نفر از مطلعان کلیدی، و تشکیل گروه
متمرکز انجام شد. در اجرای تکنیک‌های مشارکتی این پژوهش، محققان فقط تسهیلگر
بودند و افراد را به بحث بیشتر و خارج نشدن از موضوع اصلی تشویق می‌کردند (گیلف، 2008). مصاحبه‌ها با پرسش‌های کلی و ساده آغاز شد و به سمت پرسش‌های جزئی‌تر پیش رفت. هر مصاحبه نیمه‌ساختارمند در حدود 20 تا 60 دقیقه طول کشید.
همه مصاحبه‌ها به صورت دست‌نویس یادداشت‌برداری شدند. در نهایت، تحلیل داده‌های مذکور در قالب کدگذاری‌های (باز، محوری و انتخابی) تئوری بنیانی
انجام گرفت. گفتنی است که تئوری بنیانی علاوه بر اینکه یک روش تحقیق است، می‌تواند یک روش تحلیل داده‌ها نیز به شمار رود (اوسیلوان1،
2008، گلسر و استراواس2، 1987؛ استراوس و کوربین، 2006). در مرحله کدگذاری باز، جملات دربرگیرنده مطالبات والدین از
آموزشوپرورش، استخراج شد و مفاهیم
مشابه با یک کد مشترک در قالب 61 مفهوم کدبندی گردید. در کدگذاری محوری، طبقات گسترده
و زیرطبقه‌ها تشکیل شدند و در نهایت، با مقایسه مداوم آن‌ها طبقه محوری به دست آمد. سرانجام، در کدگذاری
انتخابی دوباره ویژگی‌ها و ترکیب طبقات، همچنین رابطه
بین طبقه‌ها مورد بررسی قرار گرفت تا از
صحت تحلیل اطمینان حاصل شود. در پایان، مؤلفه‌های تبیین‌کننده مطالبات و انتظارات والدین از
آموزشوپرورش استان کرمانشاه استخراج
گردید.
یافته ها
به منظور تبیین مطالبات والدین
از مدارس، بررسی انبوهی از داده‌های گردآوری شده با استفاده از
تکنیک مکالمه نیمه‌ساختارمند با مطلعان کلیدی (اولیای
دانش‌آموزان در سراسر استان کرمانشاه)،
نشان داد که مطالبات والدین از مدارس در قالب پنج طبقه مفهومی قابل دسته‌بندی است. این پنج طبقه موضوعی در قالب
مطالبات والدین از آموزشوپرورش در نمودار ارائه شده است.
بحث و نتیجه گیری
یافته‌های حاصل از این مطالعه نشان داد که
مطالبات و انتظارات والدین از آموزشوپرورش استان کرمانشاه در قالب
پنج طبقه مفهومی شامل مطالبات آموزشی، پرورشی، سلامتی، ارتباطی - مهارتی و مدیریتی
قابل دسته‌بندی است. بررسی و تطابق این
مطالبات با اسناد بالادستی و سیاست‌گذاری برای تأمین خواسته‌های والدین، اهتمام ویژه برنامه‌ریزان و متولیان ستادی نهاد تعلیم و تربیت
را می‌طلبد؛ این در حالی است که برخی
از مطالبات یاد شده در سطح مدارس با شناسایی ظرفیت و توان خود والدین توسط معلمان
و مدیران و جلب مشارکت پایدار آنان به راحتی تحقق‌پذیر است. این امر نیازمند استقرار سیستم
برنامه‌ریزی مشارکتی در حوزه آموزشوپرورش با رویکردی از پایین به بالا و غیرمتمرکز
است تا توسعه آموزشی به عنوان فرایندی که در آن نهاد آموزشی به‌طور همه‌جانبه، متعادل و پایدار رشد می‌یابد، به وقوع پیوندد. در حقیقت، می‌توان گفت که آموزشوپرورش و خانواده در تربیت دانش‌آموزان دو شریک جدی محسوب می‌شوند و بدون همراهی خانواده با آموزشوپرورش و یا بالعکس، نمی‌توان انتظار داشت که این تربیت صحیح
صورت پذیرد. خانواده و مدرسه دو نهاد تأثیرگذارند و هر قدر هم‌افزایی و همسویی آنان در تربیت دانش‌آموزان بیشتر باشد، می‌توان به بهبود وضعیت تربیتی این فرزندان
جامعه بیشتر امیدوار بود. ضعف والدین در نقش‌آفرینی در روند تربیت فرزند و عدم
مطالبه‌گری آنان از مدارس، از صدمات
بزرگ آموزشی به شمار می‌رود و در روند آموزش، اختلال به‌وجود می‌آورد. در این میان، مدیران مدارس نقش بی‌بدیلی در شناسایی مطالبات والدین و پاسخ‌گویی به آن‌ها دارند. آنان قادرند با تدارک زمینه
مشارکت مستمر اولیا با مربیان، قابلیت‌های مطالبه‌گری را بالفعل کنند و از ظرفیت‌های خود اولیا برای پوشش دادن و برآورده
کردن برخی از مطالبات خود آنان بهره بگیرند. همچنین می‌توانند فضای کنشگری و مطالبه‌گری را به دانش‌آموزان تعمیم و بسط دهند تا این رویکرد
در نسل‌های بعدی به‌عنوان اولیای آینده نهادینه گردد.
پی نوشت ها
1. Osulivan
2.Glaser & strauss, strauss & Corbun
منابع
1. شیرازی، رحیم؛ مهاجران،
بهناز و قلعه‌ای، علیرضا. (1396). بررسی نقش
میانجی انتظارات والدین و مشارکت والدین در رابطه بین انتظارات معلمان با انگیزه پیشرفت
تحصیلی دانش‌آموزان پایه سوم استان آذربایجان
غربی در سال 94 - 95. اندیشه‌های نوین تربیتی، 13 (3)، 249 -
229.
2. حبیبی، مجتبی (1394). تأثیر
آموزش مدیریت شناختی رفتاری استرس بر کاهش استرس تحصیلی ناشی از انتظارات شخصی و
انتظارات والدین در دانش‌آموزان. روان‌شناسی مدرسه، 4 (2)، 38 - 22.
3. نژاد قاین؛ یعقوب، بهرنگی،
محمدرضا؛ زین‌آبادی، حسن‌رضا (1394). معلمان تازه‌کار از والدین چه انتظاراتی دارند؟ یافته‌های یک پژوهش کیفی - کمی در مدارس ابتدایی
تهران، علوم تربیتی، 22(2)، 20 - 5.
4. هاشمیان، فخرالسادات؛ زندیان،
هادی و آقامحمدی، جواد (1394). تحلیل مشارکت بخش خصوصی در نظام آموزشوپرورش. فصلنامه سیاست‌های راهبردی و کلان. زمستان، دوره 3، شماره 12. صص 26 - 1.
5. Geilfus, F., (2008), 80 tools for
participatory development: Appraisal, planning follow-up and evaluation.
6. Glaser, B. and A. Strauss., (1978), the Discovery of
Grounded Theory; Chicago: Aldine.
7. Osulivan, S., 2008, Research Method in the social and
behavioral science.
Strauss, A. and J. Corbin. , (2006), Basics of Qualitative
Research; Grounded Theory Procedures and Techniques (2nd ed.), Thousand Oaks,
CA: Sage