اهمیت و
ضرورت گفت‌وگو با کودکان
بحث و گفت‌وگو شیوه‌ای غنی و پرمایه برای افزایش ادراک
کودکان است و به‌ویژه در محتوای یادگیری‌های تازه کاربرد بسیار دارد. این شیوه
به کودکان کمک می‌کند تا ارتباط بین یادگیری و
واقعیت‌های زندگی را دریابند. به
چالش کشیدن کودکان در موضوعات مختلف، ذهن آنان را مستعد منطق‌گرایی می‌کند و به مرور از آن‌ها انسان‌هایی می‌سازد که سکوت نکنند و درباره سؤال‌ها و پاسخ‌ها بیندیشند، تأمل کنند و به طراحی فکری
بپردازند.
بحث و گفت‌وگو در حقیقت می‌تواند باعث برقراری ارتباط میان گروهی
از کودکان و مربیان درباره موضوع‌های گوناگون در خلال برنامه‌ها و فعالیت‌ها و کلیه امور روزمره شود. بعضی از بحث‌ها با کل کودکان در کلاس و بعضی نیز با
گروه‌هایی حتی متشکل از دو یا سه
کودک صورت می‌گیرد. این نوع ارتباط در
مهدهای کودک، کودکستان‌ها و مراکز پیش از دبستان به
اشکال و انحاء مختلف برقرار می‌شود.
گاهی بحث از
نوع مستقیم است. در این نوع از بحث، مربیان و بزرگترها کل مسئولیت را به عهده می‌گیرند و از کودکان سؤال می‌کنند و کودکان تقریباً شنونده و پذیرا
می‌شوند. در اینجا، کودکان
آزادی و فرصت و به جریان انداختن اندیشه‌ها
و علاقه‌مندی‌ها و ایده‌های خود را در کمترین حد ممکن پیدا می‌کنند.
در گفت‌وگو از نوع غیرمستقیم، کودکان نقش بسیار
فعال‌تری دارند و آزادی، تأمل در
کلمات و انتخاب تصمیم و حتی تقویت فکر کردن و تردید کردن و تشویق به پرسش از
دیگران به حد بالا و اعلایی می‌رسد. بدیهی است همانند دیگر
تدابیر و راهبردهای تدریس و آموزش برای کودکان، چنانچه مربیان پیش از دبستان همه تصمیم‌گیری‌ها درباره چگونگی و زمان استفاده از بحث
را براساس هدف‌های آموزشی و تنها نیازهای
کودکان به عهده بگیرند، مطمئناً کلاس از محوریت فرد بزرگ‌تر برخوردار خواهد شد و اختیار از
کودکان گرفته خواهد شد. به همین دلیل، باید در مورد کودکان سنین پیش از دبستان احتیاط
لازم را به خرج دهیم و بحث‌های فعال را به‌صورت با و به همراه کودکان بیشتر مورد
نظر قرار دهیم؛ زیرا بحث و سؤال‌های یک‌طرفه در این سنین و در زمان آموزش
کاربرد چندانی ندارد.
بحث‌های هدایت شده1 زمانی کاربرد دارند که
مربی نقش هدایت‌کنندگی و حمایتی بیشتری را
به عهده دارد. فرد بزرگ‌تر یا مربی درباره محتوا و
موضوع یاد داده شده، سؤال‌هایی مطرح می‌کند. در اینجا، پاسخ‌های کودکان که معمولاً کوتاه هستند، درک
و فهم آنان را آشکار می‌سازد. اگرچه مربی معمولاً یا
پاسخ‌های کودکان را تقویت می‌کند و به آن‌ها پاداش می‌دهد و یا بدفهمی‌ها و ابهام‌ها‌ی‌شان را تصحیح می‌کند و روشن و شفاف می‌سازد، در هر حال باید پذیرفت که حتی
پاسخ‌های نادرست کودکان دارای
ارزش و اهمیت‌اند و نشان از تلاش برای فکر
کردن و رسیدن، به راه‌حل، حتی به شکل نادرست،
دارند. تحلیل این پاسخ های نادرست نیز ما را در فهم و درک کودکان و چگونگی نگرش آن‌ها به موضوعات مختلف کمک می‌کند. جانیس، بیتی (2014) اظهار می‌دارد که «در بحث‌های هدایت شده، عمل مشارکتی2، به معنی
با هم و به همراه یکدیگر بیشتر از کنش و واکنش یا تعامل بین مربی و دانش‌آموز رخ می‌دهد».
بحث و گفت‌وگوهای هدایت شده در کودکستان و پیش از
دبستان جایگاه خود را دارند. لازم است فرصت‌های
چندگانه‌ای برای بده و بستان و تعامل
اساسی نیز در مراکز پیش‌دبستانی فراهم گردد ولی
کودکان نیاز دارند که قالب و محتوای بحث‌های
هدایت شده را یاد بگیرند تا بتوانند توانایی‌های خود را برای تمرکز در مبانی و اساس
یک مطلب و موضوع یادگیری بهبود بخشند.
درباره بحث‌های پایانه باز3 نیز مطلب بسیار است. از
این نوع گفت‌وگوها برای آشنا کردن دانش‌آموزان و کودکان با محتوای جدید یا کمک
به آن‌ها استفاده می‌شود. این نوع بحث به آن‌ها دست می‌دهد که بارش مغزی داشته باشند و بین
تجربه‌های دیگران و یادگیری‌های خود ارتباط‌های معناداری ایجاد و یا مشاهده کنند.
آن‌ها از این جهت پایانه باز
هستند که پاسخ‌های درست و یا غلط برای آن‌ها وجود ندارد و به کودکان ایده‌هایی پیشنهاد می‌شود که بتوانند از حفظ و به یادسپاری
پاسخ‌هایشان، فراتر بروند. البته
این بدان معنی نیست که این مباحث بدون تمرکز یا نیت و مقصودند. کودکان خردسال به‌طور مکرر در تمرکز بر موضوعات غیرملموس
یا حتی گذرا مشکل دارند و این بزرگترها و مربیان هستند که تا
حدود زیادی هدایتگری می‌کنند و کودکان را مرتبط با
موضوع مورد نظر و پایبند به اظهار نظرهایشان نگه دارند. سؤال‌ها و بحث‌های پایانه باز در آموزش مفاهیم و
محتواهای همچون علوم، مطالعات اجتماعی و بهداشت بسیار مناسب‌ترند.
برای مثال، در
ابتدای مطالعه درباره نقش‌ها و مسئولیت‌ها، می‌توان از کودکان خواست که درباره فعالیت‌ها و تکالیف روزمره خود در خانه بحث
کنند و احساس خود را درباره کارهایی که به عهده دارند، بیان نمایند. این گونه بحث‌ها، کودکان را با موضوع نقش و مسئولیت اجتماعی‌شان بیشتر آشنا می‌کند و آن‌ها را یاری می‌دهد که ارتباط میان تجربه‌های واقعی زندگی خود و محتوای مطالعات
اجتماعی مورد نظر در آموزش یادگیری را حفظ کنند.
گفت‌وگو و بحث‌های نیمه‌ساختاری و آموزشی4 بین بحث‌های هدایت شده و پایانه باز فراهم می‌کند و در عین حال، نسبت به بحث‌های هدایت شده، به کودکان فرصت بیشتری
برای تعامل می‌دهد. در بسیاری از بحث‌های نیمه‌ساختاری، کودکان و معلمان و مربیان در
می‌یابند که بعضی از تولیدان
فکری و پاسخ‌هایشان در جریان بحث‌ها شکل گرفته و به اصطلاح نتیجه موضوعات
مطرح شده است و از آن‌ها ناشی می‌شوند.
توجه به این
نکته ضرورت دارد که سؤال‌ها و پاسخ‌های کودکان در جریان بحث و گفت‌وگو، می‌تواند بیش از همه به بزرگترها و مربیان کمک کنند تا درک بهتری از
روند رشد شناختی و قدرت و قابلیت اندیشیدن کودکان پیدا کنند.
پی‌نوشت‌ها
1. Guided disscussions
2. Co- action
3. Open- ended
4. Semi
instructed
منابع
1. Janice J. Beaty,
Skills For Preschool Teachers, Merrill Publishing Co.2014.
2. مفیدی،
فرخنده. (1390). مبانی آموزش‌وپرورش در دوره پیش از
دبستان. سازمان سمت. 1390.