مقدمه
امروزه حضور
فراگیر رسانه‌ها موجب شده است افراد خود
را مقابل حجم وسیعی از اطلاعات ببینند و امکان کسب تجربه‌های متنوعی برای آن‌ها فراهم شود. ما در برهه‌ای از تاریخ قرار گرفته‌ایم که رسانه‌ها نقش غالب را در روابط و تعاملات ایفا
می‌کنند. ما عمدتاً اطلاعات و
معلومات خود را از رسانه‌هایی از جمله اینترنت، شبکه‌های اجتماعی، روزنامه‌ها، تلویزیون، رادیو، مجلات و کتاب‌ها دریافت می‌کنیم. برای اینکه بتوانیم در استفاده از
این رسانه‌ها کاربرانی موفق باشیم، باید
اطلاعات موجود در آن‌ها را دریافت، تحلیل و
ارزیابی کنیم و قابلیت‌های هر کدام را به خوبی
بشناسیم. این امر، پدیده‌ای به نام سواد رسانهای و آموزش آن را اجتناب‌ناپذیر ساخته است. اخیراً در بسیاری از
نظام‌های آموزشی، آموزش سواد
رسانهای به دانش‌آموزان در دستور کار قرار گرفته است.
سواد رسانهای: تعریف، تاریخچه
سواد رسانهای عبارت است از قدرت درک نحوه کارکرد
رسانه‌ها و معنی‌سازی در آن‌ها. یا توانایی دسترسی، تحلیل، ارزیابی،
و ایجاد انواع پیام‌های رسانهای. مفاهیم سواد رسانهای در سه سطح عمومی، متوسط و پیشرفته قرار
می‌گیرند. مفاهیم عمومی بر
اینکه چگونه رسانه‌ها ما را تحت تأثیر قرار می‌دهند، تمرکز دارند. مفاهیم متوسط به
چگونگی ایجاد معنا از مفاهیم رسانهای می‌پردازند و مفاهیم پیشرفته تعامل رسانه‌ها و جامعه و نقش سواد رسانهای در ایجاد تغییرات را بررسی می‌کنند.
انجمن ملی آموزش سواد رسانهای آمریکا* هدف آموزش سواد
رسانهای را کمک به اشخاص در تمامی
گروه‌های سنی، به منظور توسعه
مهارت‌های مواجهه با رسانه‌ها می داند و معتقد است، افراد نیاز
دارند در دنیای امروز متفکرانی منتقد، ارتباط گرانی مؤثر و شهروندانی فعال باشند (هابز
و ریچارد، 2003). آموزش سواد رسانهای در بعضی کشور‌ها پیشینه‌ای به نسبت طولانی دارد. در روسیه مفهوم
آموزش رسانه به سال‌های 1920 و در انگلستان به
سال‌های 1930 باز می‌گردد. بعد از آن، به تدریج مفهوم سواد
رسانهای نیز پا به عرصه وجود
گذاشت. در دهه‌های1950 و1960 روش‌های جدید آموزش سواد رسانهای در ایالات متحده ایجاد شد که مطابق
آن‌ها معلمان ویدیو‌های تجاری به دانش‌آموزان نشان می‌دادند که آن‌ها را با اصطلاحات جدیدی آشنا می‌کرد. در دهه 1960 چارچوب فکری متفاوتی
در رابطه با سواد رسانهای، در بعضی از کشور‌های غربی، شکل گرفت که بر کار در یک
فرهنگ همگانی، به جای تلاش برای متقاعد سازی افراد نسبت به مخرب بودن فرهنگ
همگانی، تأکید داشت. در دهه 1970تمرکز سواد رسانهای بر به‌کار‌گیری تصاویر و بازنمایی‌ها قرار گرفت که به عنوان چارچوب
بازنمایی شناخته می‌شود. از همان سال‌ها، به علت فراگیر شدن استفاده از
رایانه در آموزش و بعدها ظهور اینترنت و متنوع‌تر شدن رسانه‌ها، در بسیاری از کشور‌ها آموزش سواد رسانهای در مدرسه به یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر تبدیل شد. امروزه در کنار اینکه
نهاد‌های مستقل و متنوعی برای
آموزش سواد رسانهای وجود دارند، نظام تعلیم‌و‌تربیت نیز به عنوان نهادی رسمی شناخته
می‌شود که یکی از مهم‌ترین مراجع برای آموزش سواد رسانهای به نسل‌های در حال رشد است.
آموزش سواد
رسانهای در مدرسه چه اهمیتی دارد؟
سواد رسانهای پاسخی ضروری و واقع‌نگر نسبت به محیط جدید رسانهای است. اگر دانش‌آموزان به سواد رسانهای تجهیز نشوند، در میان انبوهی از
اطلاعات آموزشی، فرهنگی اجتماعی، سیاسی، روان‌شناسی و مذهبی سردرگم می‌مانند. با آموزش سواد رسانهای در مدرسه، می‌توان زمینه کاهش آسیب‌های اجتماعی ناشی از رسانه‌های نوظهور را ایجاد کرد. با آموزش سواد
رسانهای، دانش‌آموزان قادر خواهند بود چگونگی ایجاد
پیام‌های رسانهای را یاد بگیرند، سوگیری‌های رسانه‌ها را تشخیص دهند، اطلاعات اشتباه رسانهای را تشخیص دهند، پیام‌های رسانهای را براساس تجربیات، باورها و ارزش‌های خود ارزیابی کنند، و نیز پیام‌های رسانهای را طراحی، ایجاد و منتشر سازند. در
فضایی که رسانه‌ها در جریان یاددهی -
یادگیری نقشی بنیادی دارند، در صورتی دانش‌آموزان
می‌توانند بهره لازم را ببرند
که سواد رسانهای در آن‌ها تقویت شود. این مباحث اهمیت آموزش
سواد رسانهای در مدرسه را برجسته می‌سازد.
چگونه در مدرسه
سواد رسانهای را آموزش دهیم؟
آموزش سواد
رسانهای در مدرسه نیز مانند سایر
فرایندهای یاددهی - یادگیری در صورتی موفقیت‌آمیز خواهد بود که بر اساس اصولی مشخص
طراحی، اجرا و ارزشیابی شود. در آموزش سواد رسانهای، مواردی از جمله اهداف، محتوا، روش‌های اجرا، سازوکار‌های تدریس و ارزشیابی باید متوجه زوایای
خاصی باشند و به نحوی سازمان‌دهی گردند که پیامدهای مد
نظر را به دنبال داشته باشند، در جدول.1، محقق با اتکا به مبانی موجود، چگونگی و
کیفیت مؤلفه‌های دخیل در جریان آموزش
سواد رسانهای را ارائه کرده است.
نتیجه گیری
آموزش سواد
رسانهای در مدارس ضرورتی انکار‌ناپذیر است که نادیده گرفتن آن پیامدهای
منفی برای دانش‌آموزان، نظام آموزشی و جامعه
خواهد داشت. در آموزش سواد رسانهای باید اهداف، محتوا، روش‌های اجرا و تدریس، و همچنین ارزشیابی از
اصول خاصی برخودار باشند تا پیامدهای مورد نظر حاصل شوند. ذکر این نکته نیز حائز
اهمیت است که در نظام آموزشی ما، بدون تردید آموزش سواد رسانهای با چالش‌هایی مواجه است، از جمله اینکه هنوز
آموزش سواد رسانهای در مدارس به رسمیت شناخته
نشده است، شرایط و امکانات مدارس ما در بسیاری از منابع کافی و مناسب نیست، معلمان
آموزش دیده در این حیطه اندک هستند، تدوین این دوره‌ها برای نظام آموزشی هزینه‌بردار است و نیز توانمندی دانش‌آموزان در مناطق مختلف برای قرار گرفتن
در معرض این آموزش‌ها متفاوت است. اکنون این
سؤال پیش می‌آید که آموزش سواد رسانهای برای نظام آموزش‌و‌پرورش کشور ما تا چه اندازه اولویت
دارد؟ نظام آموزش‌و‌پرورش به عنوان یک نهاد رسمی اجتماعی
مسئولیت دارد برای آموزش سواد رسانهای به دانش‌آموزان، تدابیر لازم را در نظر بگیرد و
موانع لازم بر سر راه این هدف را از میان بردارد. در ادامه، محقق پیشنهادهای خود
را مبنی بر سوق دادن نظام آموزشی به سمت آموزش سواد رسانهای به این شرح بیان می‌دارد:
1. بدون تردید
معلمان برای آموزش سواد رسانهای نقش مهمی ایفا می‌کنند. لذا ضرورت دارد نظام آموزشی در
قالب دوره‌های ضمن خدمت، توانمندی‌های لازم را در این خصوص به معلمان
منتقل کند.
2. به منظور
کسب اطلاع از وضعیت موجود در رابطه با امکانات و تسهیلات لازم برای آموزش سواد
رسانهای، قابلیت معلمان و دانش‌آموزان، پژوهش‌های میدانی صورت گیرد و نتایج آن برای
تصمیم‌گیری‌های لازم لحاظ شود.
3. سعی شود تا حد
امکان برای بومی‌سازی تجربیات نظام‌های آموزشی پیشکسوت در این حوزه مطالعات
تطبیقی انجام شود.
منابع
1.
Hobbs, Renee, and Richard Frost.(2003) "Measuring the acquisition of
medialiteracy skills." Reading research quarterly 38.3, 330-355.
پی‌نوشت
*
Alliance for a Media Literate America