نقشه مفهومی
و انواع آن
در نقشه مفهومی،
مفاهیم و اطلاعات به‌گونه‌ای سازمان یافته در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند. انواع نقشه‌های مفهومی عبارت‌اند از:
نقشه مفهومی
شبکه‌ای یا عنکبوتی
یک موضوع محوری
یا عامل مشترک در مرکز نقشه قرار دارد و موضوع‌های فرعی حول این مرکز گسترش می‌یابند (نمودار 1).
نقشه مفهومی
سلسله مراتبی
در این نقشه
مفهومی، اطلاعات در یک ترتیب نزولی از لحاظ اهمیت ارائه می‌شوند. اطلاعات و مفاهیم اصلی در بالا یا
سمت راست قرار می‌گیرند و مفاهیم جزئی در پایین
یا سمت چپ گسترش می‌یابند (نمودار 2).
نقشه مفهومی
گردشی
در نقشه مفهومی
گردشی، مفاهیم یا مراحل انجام فرایند به‌صورت
متوالی یا خطی نشان داده می‌شوند (نمودارهای 3 و 4).
در این گروه،
نقشه‌های مفهومی سلسله مراتبی کاربرد
بیشتری دارند.
نکته مهمی که
در ارتباط با یادگیری دانش‌آموزان وجود دارد، تأثیر زیاد
نقشه‌های مفهومی در درک بهتر
ارتباط بین مفاهیم است؛ به ویژه زمانی که دانش‌آموزان خود به ترسیم نقشه‌ها می‌پردازند.
نقشه مفهومی
من
در یکی از
جلسات علوم تجربی که هنگام تدریس از نقشه مفهومی استفاده می‌کردم، بعد از پایان درس و هنگام ارزشیابی
پایانی متوجه شدم دانش‌آموزان برای بیان مطالب علاقه
زیادی به استفاده از نقشه مفهومی دارند و به‌راحتی از آن استفاده می‌کنند. نکته جالب‌تر اینکه در جلسات بعدی، دانش‌آموزان مطالب درس قبلی را با نقشه‌های مفهومی متنوع مورد نظر خودشان توضیح
می‌دادند که البته باعث می‌شد ایرادهای موجود در همان جا رفع شوند
(تصویر 1).
تصویر 1
از آن پس سعی کردم،
برای تدریس و نیز ارزشیابی رسم نقشه‌های مفهومی به‌صورت گروهی انجام شود، زیرا باعث می‌شد مشارکت دانش‌آموزان در ترسیم نقشه‌های مفهومی و درک و یافتن ارتباط بین
مفاهیم درس علوم تجربی افزایش یابد و در نتیجه یادگیری مفاهیم و مطالب آسان‌تر و عمیق‌تر شود. برای مثال، در رسم نقشه‌های مفهومی به‌صورت گروهی، یکی از دانش‌آموزان مسئول نوشتن روی تخته کلاس بود و
دیگران به‌صورت گروه‌های چندنفره با بحث و تبادل نظر مشغول تکمیل
نقشه مفهومی درس مورد نظر می‌شدند و با کمک هم، به ارتباط‌های موجود بین مفاهیم و نقش آن‌ها پی می‌بردند (تصویرهای 1، 2، 3 و 4).
تصویر2
تصویر 3
تصویر 4
تصویر5
نقشه‌های مفهومی در یادگیری نقش و ارتباط
مفاهیم متنوع با یکدیگر، به ویژه در درس علوم تجربی، بسیار مؤثرند و زمانی که خود
دانش‌آموزان به‌صورت فردی و گروهی به تکمیل و یافتن
ارتباط‌های موجود بین مفاهیم و
اطلاعات درس با رسم نقشه‌ها می‌پردازند، مطلب را آسان‌تر و عمیق‌تر یاد می‌گیرند.