درست و نادرست در آموزش قرآن

همواره مهم‌ترین چالش و تهدید در درس قرآن بدفهمی اهداف این درس بوده و هست. میزان یادگیری و انس دانش‌آموزان با قرآن، دقیقاً به اندازه‌ی فهم صحیح معلم و مدرسه از آموزش قرآن بستگی دارد. تصور جامعه‌ی قرآنی از آموزش قرآن در مدرسـه‌ها، آموزش‌هـای تخصصی قرآن است، در صورتی که وظیفه‌ی اصلی آموزش و پرورش در آموزش قرآن، تحقق سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری و اهداف سند تحول بنیادین، و نیز سند برنامه‌ی درسی ملی است.

وجود برخی باورهای غلط درباره‌ی مبانی و روش‌های آموزش و تدریس قرآن در دوره‌ی ابتدایی و نیز اجرای ناقص و نبود نظارت بر برنامه‌های درسی و اعمال سلیقه‌های متعدد در مدرسه‌ها مشکلات عدیده‌ای را باعث شده است، که از آن میان حداقل می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

• تلقی اینکــه درس قـرآن یک درس تخصصی است و باید معلمان متخصص آن را تدریس کنند؛

• هدف اصلی این درس تنها علاقه‌مند ‌کردن دانش‌آموزان به قرآن کریم است؛

• هدف از آموزش قرآن آموزش حفظ و قرائت برخی سوره‌های کتاب درسی است؛

• هدف از آموزش قرآن آموزش حفظ پیام‌های قرآنی کتاب درسی است؛

• آموزش روخوانی قرآن در واقع آموزش قواعد روخوانی قرآن است؛

• آموزش روخوانی قرآن کریم به روش شنیداری مورد تأکید است؛

• تربیت حافظان قرآن منظور است.

این برداشت‌های غلط و دخالت‌های غیرکارشناسانه، با اسناد بالادستی نظام آموزش و پرورش و نیز اهداف مصـوب شـورای عالـی آموزش و پرورش و همچنین راهنمای برنامه‌ی درسی آموزش قرآن دوره‌ی ابتدایی که در مقدمه‌ی کتاب‌های درسی آموزش قرآن به وضوح به آن‌ها اشاره شده است، تناسبی ندارد. متأسفانه اغلب معلمان، مقدمه‌ی کتاب درسی را، حتی یک بار هم، کامل و به دقت نخوانده‌اند!

وظیفه‌ی آموزش و پرورش ایجاد زمینه‌ی‌ مناسب برای کسب حداقل سواد قرآنی همه‌ی دانش‌آموزان است. سه سند بالادستی، یعنی سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری، سند تحول بنیادین آموزش و پرورش و نیز برنامه‌ی درسی ملی، بر تحقق فرهنگ و سواد قرآنی تأکید دارند، یعنی هدف اصلی آموزش و پرورش تحقق سواد قرآنی در دانش‌آموزان است. منظور از سواد قرآنی، کسب حداقل دانش و مهارت پایه از آموزش قرآن است که هر شهروند مسلمان ایرانی باید دارا باشد. به زبان عامیانه، به کف یادگیری قرآن، سواد قرآنی گفته می‌شود.

سواد قرآنی چهار رکن دارد: «کسب مهارت خواندن»، اولین و مهمترین رکن است.خواندن قرآن در مدرسه به معنای قرائت قرآن با رعایت فنون چهارگانه‌ «تجوید، صوت و لحن، وقف و ابتدا» نیست، بلکه منظور فقط صحیح‌خوانی آیات است.

بنابراین، آموزش‌های تخصصی قرآن جزو برنامه‌ی درسی قرآن و نیز فعالیت‌های قرآنی مدرسه نیست. این تصور که در مدرسه باید هنر قرائت یا حفظ قرآن کریم آموزش داده شود، صحیح نیست، چرا که اغلب دانش‌آموزان برای فراگیری این فنون استعداد، علاقه و پشتکار لازم را ندارند و در اسناد بالا دستی هم به این موارد اشاره نشده است. 

توجه به آموزش‌های تخصصی قرآن در مدرسه، تضییع حقوق اکثریت دانش‌آموزان خواهد بود. با توجه به اینکه آموزش و پرورش یک حق عمومی است، تمامی شاگردان به یک اندازه از آموزش قرآن سهم دارند و اگر ما به آموزش‌های تخصصی قرائت، تجوید و سایر هنرهای قرآنی توجه کنیم، مجبوریم اعتبارات و نیروی انسانی فراوانی را در این قسمت متمرکز کنیم و در نتیجه از اهداف اصلی باز می‌مانیم.

طبق نظریه‌های روان‌شناسـی تربیتـی، هوش‌هـای چندگانه‌ی یادگیری و همچنین موضوع توجه به تفاوت‌های فردی، تمامی فراگیرندگان توانایی رسیدن به جایگاه هنری قرائت و حفظ قرآن کریم را ندارند. بنابراین، اگر ما در آموزش و پرورش به آموزش‌های خاص تأکید کنیم، سرخوردگی بسیاری از دانش‌آموزان و چه بسا اعتراض خانواده‌های آن‌ها را در پی خواهیم داشت و این امر به نفع نظام تعلیم و تربیت و آموزش قرآن نیست. برای یادگیری هر هنری دارا بودن حداقل سه مؤلفه ضروری است: استعداد، انگیزه و پشتکار. اگر کسی استعداد حافظ یا قاری شدن را نداشته باشد، یعنی اصطلاحاً هوش موسیقایی و یا هوش فضایی نداشته باشد، هر چقدر هم ما در این باره هزینه کنیم، غیر از اتلاف سرمایه‌های مادی و معنوی و نیروی انسانی، و تحمیل فشار بر دانش‌آموز، نتیجه‌ی دیگری نخواهیم گرفت.