نوشتن عنوان مقاله پژوهشی

 

تقریباً‌ در همه موارد، گام بعدی بعد از انتخاب موضوع¹، تبدیل موضوع به عنوان² پژوهش است. این عمل، یعنی شما باید جنبه کوچک‌تری از موضوع را در قالب عنوان برای تهیه مقاله پژوهشی‌تان انتخاب کنید و بر پایه آن به ادامه فعالیت بپردازید. برای نمونه، بعضی اوقات امکان دارد موضوعی را برای تهیه مقاله پژوهشی انتخاب کنید که بسیار گسترده است. چگونه می‌توان با چالش مواجه شد؟ در این مواقع، ضرورت دارد موضوع را به یک عنوان محدود کرد. در برخی موارد، محدوده موضوع قابل قبول، اما بحث‌ انگیز و جنجال آفرین است. در این موارد نیز لازم است موضوع را به یک عنوان قابل دفاع محدود کنید. لذا با مطالعه این مقاله یقیناً یاد خواهید گرفت چگونه موضوع انتخاب شده را به یک عنوان برای نگارش مقاله پژوهشی محدود کنید.

موضوع در مقابل عنوان

ابتدا ضروری است از تفاوت عنوان با موضوع پژوهش آگاه شویم. همان‌طور که قبلاً گفته شد، موضوع مقاله پژوهشی زمینه‌ای کلی و بسیار گسترده را شامل می‌شود. به موضوعات زیر توجه کنید:

 • رایانه

 • اصلاحات آموزشی

 • محصولات تراریخته

 • آموزش‌وپرورش

 • یادگیری

 • کتاب‌خوانی

 • درس‌پژوهی

 • هوشمندسازی

 • قصه‌گویی دیجیتالی

در مقابل، عنوان پژوهشی موضوع خاصی است که از دل بحث‌های به عمل آمده درباره آن ناشی می‌شود. در این زمینه کافی است به مثال‌های زیر توجه کنید تا کاملاً به تفاوت عنوان با موضوع پژوهش پی ببرید.

 

 

 

ایده‌هایتان را شکل بدهید

هر وقت خواستید موضوعی را به یک عنوان پژوهشی محدود کنید، محدودیت‌ها و شاخص‌هایی مانند زمان، مخاطبان و هدفتان از نگارش را به یاد داشته باشید و مد نظر قرار دهید. زیرا قرار است طی چند روز، هفته یا ماه، به فعالیتی بپردازید که وقت زیادی از زندگی روزمره و تحصیلی‌تان را بگیرد. به این منظور، ضروری است رهنمودهای زیر را دنبال کنید:

1. با موضوع مورد علاقه‌تان شروع کنید، به موارد مذکور (زمان، مخاطبان و هدف) توجه کنید و موضوع پژوهش را بر پایه آن‌ها شکل بدهید.

2. موضوع را در قالب یک پرسش بنویسید.

3. از طریق بارش مغزی، موضوع پژوهش را به عنوان‌های پژوهشی جدید تبدیل کنید.

4. از منابع گوناگون، به منظور بررسی امکان‌پذیر بودن تهیه مقاله پژوهشی (مانند اینترنت؛ بانک‌های اطلاعاتی، کتاب‌ها، مجلات تخصصی، دوستان مطلع و سایر رسانه‌ها) کمک و مشورت بگیرید.

5. ایده مورد نظر را آن‌قدر جزئی کنید تا به ایده‌ای مناسب که توانایی انجام آن را داشته و برای مخاطبانش سودمند باشد، دست یابید.

6. عنوان نهایی پژوهش را در قالب یک پرسش بنویسید.

به منظور آگاهی از نحوه کاربست رهنمودهای ششگانه، به نمونه تجربی زیر که حاصل فعالیت آموزشی یکی از همکاران در این زمینه است، توجه کنید. این همکار تمایل داشت مقاله‌ای پژوهشی درباره برخی از جنبه‌های تلویزیون بنویسد که موضوعی بسیار گسترده بود.

او در این باره، با جست‌وجوی اینترنتی و مرور چند بروشور، گفت‌وگو با برخی همکاران، تماشای برنامه‌های تلویزیونی و مطالعه برخی از مقاله‌های به چاپ رسیده در مجلات، به ایده‌های زیر دست یافت:

موضوع: تلویزیون

پرسش: چه چیزی می‌خواهم درباره تلویزیون بدانم؟

موضوع‌های خاص: تلویزیون به عنوان زمینی بی‌حاصل

 • تلویزیون به عنوان سرگرمی

 • تلویزیون و کودکان

 • تلویزیون آموزشی

 • شبکه‌های تلویزیونی

 • فیلم‌های مستند تلویزیونی

 • دوره طلایی تلویزیون

 • تلویزیون و پرخاشگری

 • تلویزیون و قالب‌های فکری

 • تلویزیون و تأثیرات آن

 • تلویزیون و برنامه‌های جنجال‌آفرین

 • تلویزیون و آگاهی

 • تلویزیون و شکل‌دهی رفتار

همان‌طور که ملاحظه می‌شود، موضوعات انتخابی همکارمان بسیار گسترده بودند و امکان تهیه مقاله پژوهشی درباره آن ضعیف بود. بنابراین، او به تفکر مجدد درباره ایده‌هایش نیاز داشت. برای مثال «تلویزیون و کودکان» آن‌قدر گسترده است که می‌توانست موضوع کتابی (یا مجموعه‌ای از کتاب‌ها) در این باره باشد. البته سایر موضوع‌های او مانند «فیلم‌های مستند تلویزیونی»، «دوره طلایی تلویزیون»، «تلویزیون و آگاهی» و «شبکه‌های تلویزیونی» نیز از همین گستردگی برخوردار بودند و موضوع مناسبی برای تهیه مقاله پژوهشی به شمار نمی‌رفتند.

با وجود این، همکارمان چند برنامه تلویزیونی کودکانه را که خودش در دوره کودکی تماشای آن‌ها را دوست داشت و دیده بود، دوباره تماشا کرد. در هنگام تماشای برنامه‌ها، این ایده به ذهنش خطور کرد: آیا تلویزیون آموزشی واقعاً آموزشی است؟ شاید تلویزیون آموزشی برای یادگیری و آموزش اعداد، حروف الفبا و برخی زمینه‌های دیگر سودمند باشد، ولی احتمال دارد در برخی جنبه‌های دیگر اثر منفی داشته باشد! در این شرایط، همکارمان قادر شد موضوع مورد علاقه خود را در قالب یک عنوان بنویسد و آن را دنبال کند تا به هدفش که همانا تهیه یک مقاله پژوهشی مطلوب بود، برسد. برای تفهیم بیشتر مطلب در این باره، مثال‌های زیر را به دقت بخوانید تا با چگونگی کاربست رهنمودهای ششگانه مذکور بیشتر آشنا شوید:

 • موضوع: موتورسواری

عنوان: همه موتورسواران باید گواهی‌نامه موتورسواری داشته باشند.

 • موضوع: آموزش‌وپرورش

عنوان: آموزش رسمی در مدرسه‌ها باید دانش‌آموزان را برای بازار کار آماده کند.

 • موضوع: هوش

عنوان: هوشبهر افراد تحت تأثیر محیط و ژنتیک تعیین می‌شود.

 • موضوع: رشد حرفه‌ای معلمان

عنوان: آموزش‌های ضمن خدمت معلمان به رشد حرفه‌ای آنان منجر می‌شود.

 • موضوع: تلویزیون و خشونت

عنوان: مشاهده فیلم‌های خشونت‌بار سطح پرخاشگری کودکان را افزایش می‌دهد.

 

سیاهه وارسی³ انتخاب عنوان پژوهشی مطلب

تصمیم‌گیری در این باره که آیا موضوع پژوهشی انتخاب شده مطلوب است و می‌توان آن را به یک عنوان مناسب نگارش مقاله پژوهشی تبدیل کرد، فرایندی بسیار بااهمیت و دشوار است. زیرا هرگونه اشتباه در این زمینه می‌تواند فعالیت شما را با شکست مواجه سازد. حال سؤال این است که چگونه می‌توان متوجه شد عنوان انتخابی مناسب است؟ استفاده از فهرست وارسی زیر می‌تواند مفید واقع شود:

1. آیا عنوان انتخابی‌ام به خوبی محدود شده است؟

مشکل: گـاهی اوقات اشتیاق شما برای رسیدن به یک عنوان دقیق، مجبورتان می‌کند عنوان را بسیار طولانی بنویسید.

راه‌حل: همیشه به یاد داشته باشید، مقاله پژوهشی شما نباید از شش صفحه یا 1500 کلمه بیشتر شود. بنابراین، عنوان پژوهشی را باید به گونه‌ای انتخاب کرد که نگارش مطالب درباره آن از این مقدار بیشتر نشود.

2. آیا عنوان انتخابی‌ام هنوز خیلی گسترده و کلی است؟

مشکل: شاید شما فکر کنید عنوان پژوهشی را مناسب نوشته‌اید، اما در واقع این طور نباشد و هنوز بسیار وسیع و گسترده باشد.

راه‌حل: منابع مورد استفاده خودتان را مجدداً مطالعه و بررسی کنید. چند صفحه به توضیح درباره سؤال شما اختصاص یافته است؟ اگر صفحات زیادی یا حتی یک کتاب درباره پاسخ به سؤال شما نوشته شده است، بدانید که هنوز عنوان مقاله پژوهشی‌تان گسترده است و باید محدودش کنید.

3. آیا عنوان انتخابی‌ام خیلی تخصصی است؟

مشکل: عـنوان مقاله پژوهشی‌تان خیلی تخصصی است و زمینه مطالعاتی درباره آن ناچیز یا محدود است.

راه‌حل: عنوان مقاله پژوهشی را عوض کنید. زیرا محدودیت منابع در این زمینه باعث می‌شود نتوانید به اندازه کافی به مطالب مورد نیازتان دسترسی داشته باشید. مقاله پژوهشی شما مکان آموزش جامع و بسیار تخصصی درباره موضوعات علمی (برای مثال فیزیک هسته‌ای، آنالیز ریاضی، یا برنامه‌های رایانه‌ای مانند ++C) نیست.

4. آیا عنوان انتخابی‌ام پیش‌پا افتاده یا کهنه است؟

مشکل: هـر فـردی به اندازه کافی درباره عنوان انتخابی‌ام اطلاعات دارد. به همین دلیل، دیگر ضرورتی نمی‌بیند مطالب دیگری درباره آن بخواند.

راه‌حل: عنوان مقاله پژوهشی‌تان را عوض کنید. زیرا عنوانی جدید و تازه انرژی لازم را برای نگارش مقاله درباره آن در شما ایجاد می‌کند و خوانندگانش را مشتاق خواندن آن (حتی اگر بسیار کوتاه باشد) می‌کند.

5. آیا عنوان انتخابی‌ام بسیار جنجال‌آفرین یا بحث‌انگیز است؟

مشکل: شما نگران این موضوع هستید که عنوان مقاله پژوهشی‌تان جنجال‌آفرین و بحث‌انگیز باشد و نتوانید از عهده آن برآیید.

راه‌حل: بهتر است عنوان انتخابی‌تان را عوض کنید و عنوانی را برگزینید که این نگرانی را ایجاد نکند و بدون بحث و جنجال بتوانید به نگارش و ارائه آن به مخاطبان اقدام کنید.

6. آیا عنوان انتخابی‌ام از هر لحاظ اصلاً جنجال‌آفرین و بحث‌انگیز نیست؟

مشکل: اگر فقط یک ایده، عقیده یا نظر درباره عنوان انتخابی‌تان وجود دارد که همگان آن ایده را قبول دارند، دیگر بحثی در این باره باقی نمی‌ماند که شما به آن بپردازید و وقت خودتان را بی‌دلیل صرف آن کنید.

راه‌حل: راه‌حل این است که عنوان را با عنوان جدیدی عوض کنید تا به خوبی بتوانید دیدگاه‌های متفاوت را مطرح کنید و به بحث بگذارید.

7. آیا عنوان انتخابی‌ام بسیار نو و تازه است؟

مشکل: اگر عنوان مقاله پژوهشی‌تان بسیار نو و جدید باشد، قادر نخواهید بود به اطلاعات کافی درباره آن دسترسی داشته باشید تا بتوانید تمامی مطالب مرتبط به آن را که در مقاله‌تان پیش‌بینی کرده‌اید، پوشش دهید.

راه‌حل: تلاش کنید عنوانی را انتخاب کنید که بتوانید به خوبی جنبه‌های گوناگونی را از نظر نوشتاری پوشش دهید.

8. آیا عنوان انتخابی‌ام را به اندازه‌ای دوست دارم که علاقمند باشم درباره آن مقاله پژوهشی تهیه کنم؟

مشکل: شاید معلمان و والدین دانش‌آموزان عنوان انتخابی شما را دوست نداشته باشند، اما این درست نیست که خودتان نیز عنوان مقاله پژوهشی‌تان را دوست نداشته باشید.

راه‌حل: عنوانی را انتخاب کنید که مورد علاقه‌تان باشد. زیرا قرار است اوقات با ارزش زندگی‌تان را صرف نوشتن مقاله پژوهشی درباره آن کنید.

 

چگونه اظهارنظرم (تز⁴) را بنویسم؟

چه چیزی را می‌خواهید از طریق پژوهشتان کشف کنید؟ در کجا می‌خواهید مقاله پژوهشی‌تان را ارائه کنید؟ اظهارنظر (تز) به‌گونه‌ای تدوین می‌شود که به این سؤال‌ها جواب بدهد. زمانی که شما اظهارنظرتان را برای اولین بار روی کاغذ می‌آورید، در واقع تازه متوجه خواهید شد که نظرتان درباره عنوان مقاله پژوهشی‌تان چیست و چه چیزی را به دنبالش هستید تا به درستی به عمق آن پی ببرید. بنابراین، اظهار نظر شما درباره عنوان مقاله پژوهشی، محوری است که تمامی بحث‌هایتان حول آن شکل می‌گیرد.

نگارش اظهار نظر باید پنج عامل را پوشش دهد که عبارت‌اند از:

1. ایده اصلی مقاله پژوهشی را توضیح دهد.

2. هدف از مقاله پژوهشی را نشان دهد.

3. جهت‌گیری بحث ارائه شده در مقاله پژوهشی را مشخص کند.

4. نوشته بسیار تخصصی و فشرده‌ای باشد که نشان دهد در مقاله پژوهشی به چه موضوعاتی پرداخته شده است.

5. بیانگر علاقه شما نسبت به موضوع خاصی باشد که در مقاله پژوهشی مورد بحث قرار گرفته است.

در صورتی که اظهارنظر (تز) شما موارد فوق را شامل شود، می‌توان از آن به عنوان ستون یا محور اصلی مقاله پژوهشی یاد کرد. در واقع، اظهار نظری که چنین تهیه شود، ارزش دارد زمان زیادی را صرف انجام آن کنید. چگونگی بیان و تدوین اظهارنظر به این شرح است:

 

تهیه فهرستی از عنوان‌ها

چه چیزی می‌خواهید درباره موضوعتان بدانید؟ به چه پرسش‌هایی درباره موضوع پژوهشی‌تان می‌خواهید پاسخ بدهید؟ به این منظور، با تهیه فهرستی از عنوان‌ها و زیرعنوان‌ها شروع کنید.

از اینکه فهرست عنوان‌های شما طولانی می‌شود، نگران نباشید. زیرا هدف آن است که در طول تهیه آن متوجه شوید بسیاری از آن‌ها را می‌توانید به راحتی تولید کنید و بنویسید. به علاوه، احتمالاً نمی‌دانید چگونه می‌توانید درباره هر عنوان اطلاعات زیادی به‌دست آورید. در نتیجه، فهرست تهیه شده می‌تواند شامل جزئیات خاصی درباره عنوان‌ها باشد. در زیر، نمونه‌ای از فرایند تهیه فهرستی از عنوان‌ها برای تهیه مقاله پژوهشی درباره تکنولوژی آموزشی و تسهیل یادگیری دانش‌آموزان ارائه شده است که می‌تواند در این باره و درک فرایند مورد بحث مفید واقع شود و به شما یاری برساند.

 

عنوان: تکنولوژی آموزشی و تسهیل فرایند یاددهی - یادگیری

زیرعنوان‌ها:

 • بهبود کیفیت یادگیری

 • تدریس اثربخش

 • تسهیل آموزش

 • موافقان و مخالفان تکنولوژی آموزشی

 • پیشرفت تحصیلی بارز

 • کاهش زمان تدریس

 • تسهیل یادگیری

 • نقش سنتی معلمان

 • نیازهای حرفه‌ای معلمان

 • رضایت شغلی معلمان

 • بهبود فرایند آموزش

 • جاذبه تدریس

 • جذابیت آموزشی

 • تغییر در نقش سنتی معلمان

 • موانع به‌کارگیری تکنولوژی آموزشی

 • مفهوم تکنولوژی آموزشی

 • تکنولوژی آموزشی و تکنولوژی یادگیری

 • یادگیری پایدار

 • تدریس مجازی

 • آموزش برخط

 • ابعاد یادگیری دانش‌آموزان

 • سبک یادگیری

 • تسهیل فرایند یاددهی - یادگیری

از طریق توسعه و اصلاح فهرست زیرعنوان‌ها می‌توانید به اظهار نظرتان درباره عنوان مقاله پژوهشی شکل بدهید. نباید به عقب برگردید و زمان مفیدتان را صرف دوباره‌کاری کنید، بلکه فقط به کارتان ادامه بدهید و به خاطر داشته باشید که این اولین گام شما برای تدوین اظهارنظرتان است.

 

نوشتن پیش‌نویس اولیه اظهارنظر

بعد از اینکه عنوان مقاله پژوهشی و پیش‌نویس اولیه فهرست ایده‌هایتان را تهیه کردید، آماده تهیه پیش‌نویس اولیه اظهارنظرتان هستید. حال سؤال این است که چگونه می‌توان با استفاده از فهرست عنوان‌ها و زیرعنوان‌ها اظهارنظر را تنظیم و پیش‌نویس اولیه آن را تهیه کرد؟ به این منظور، رهنمودهای زیر را دنبال کنید:

1. ایده‌ها یا زیرعنوان‌ها را مقوله‌بندی کنید.

2. از میان آن‌ها مقوله‌ای را که علاقه دارید درباره آن به جست‌وجو بپردازید انتخاب کنید.

3. اظهارنظرتان را درباره مقوله انتخاب شده تدوین کنید.

4. اظهارنظرتان را به جای جمله سؤالی، به عنوان جمله‌ای اظهاری (بیانیه) بنویسید.

5. در صورت نیاز، نسبت به اصلاح اظهارنظرتان اقدام کنید.

به منظور درک رهنمودهای مذکور، الگوی زیر را دنبال کنید. انتظار داریم شما نیز بتوانید از این طریق، از عنوان انتخابی‌تان به خوبی دفاع کنید.

 

عنوان: تکنولوژی آموزشی و تسهیل فرایند یاددهی - یادگیری

زیرعنوان‌ها: 

یادگیری: ابعاد یادگیری، بهبود کیفیت یادگیری، تسهیل یادگیری، یادگیری پایدار، سبک یادگیری

نقش معلم: نقش سنتی معلم، تغییر در نقش سنتی معلم، نیازهای حرفه‌ای معلم، رضایت شغلی معلم

تدریس: تدریس اثربخش، تسهیل آموزش، کاهش زمان تدریس، تدریس جذاب، جذابیت آموزشی، بهبود فرایند تدریس

تکنولوژی آموزشی: آموزش مجازی، تدریس برخط، مفهوم تکنولوژی آموزشی، تکنولوژی آموزشی و تکنولوژی یادگیری، موانع به‌کارگیری تکنولوژی آموزشی

 

پیشرفت تحصیلی بارز

اظهارنظرهای احتمالی

 • به‌کارگیری تکنولوژی آموزشی در کلاس درس، به تغییر نقش سنتی معلمان در فرایند یاددهی - یادگیری منجر می‌شود.

 • بهره‌گیری معلمان از تکنولوژی آموزشی در کلاس درس، به ارائه جذاب محتوای آموزش و اثربخشی بیشتر تدریس منجر می‌شود.

 • با وجود اینکه امروزه استفاده از تکنولوژی آموزشی در کلاس درس بر بهبود کیفیت یادگیری دانش‌آموزان اثر چشمگیری دارد، اما هنوز به‌کارگیری آن در کلاس‌های درس با موانعی روبه‌روست.

 • اگرچه امروزه ثابت شده است تکنولوژی آموزشی می‌تواند به پیشرفت تحصیلی بارز دانش‌آموزان منتهی شود، اما استفاده از فنون و روش‌های مرتبط به آن نیازمند معلمانی است که از توانایی‌های لازم حرفه‌ای برخوردار باشند. زیرا ناتوانی معلمان در استفاده از تکنولوژی آموزشی در فرایند یاددهی - یادگیری ممکن است تدریس آنا‌ن را با شکست مواجه سازد.

 • تکنولوژی آموزشی وقتی کارامد است که به تسهیل فرایند یاددهی - یادگیری، بهبود فرایند تدریس، بهبود کیفیت یادگیری و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان کمک کند.

بنابراین، همان‌طور که ملاحظه شد، می‌توان اظهارنظرهای متعددی را بر پایه زیرعنوان‌ها تدوین کرد که با هدف اصلی نویسنده تطابق داشته باشند. لذا در ادامه از رهنمود پنجم داده شده برای اصلاح آخرین اظهارنظر به شرح زیر استفاده می‌کنیم تا به اظهارنظری مطلوب برای نگارش مقاله پژوهشی دست یابیم.

اظهارنظر اولیه: تکنولوژی آموزشی وقتی کارامد است که به تسهیل فرایند یاددهی - یادگیری، بهبود فرایند تدریس، بهبود کیفیت یادگیری و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان کمک کند.

اظهارنظر اصلاح شده: تکنولوژی آموزشی وقتی کارامد است که از طریق تسهیل و بهبود فرایند تدریس معلمان، به بهبود پیشرفت تحصیلی و کیفیت یادگیری دانش‌آموزان کمک کند.

 

سیاهه وارسی اظهارنظر مطلوب

با استفاده از سیاهه وارسی زیر می‌توانید اظهارنظرتان را ارزشیابی کنید:

1. اظهارنظر ارائه شده به طور روشن هدف از نگارش مقاله پژوهشی را نشان می‌دهد.

2. اظهارنظر ارائه شده حاکی از این است که اظهارنظری متقاعدکننده نوشته‌ام.

3. اظهارنظر نوشته شده به پاسخ سؤال مطرح شده مربوط است.

4. اظهارنظر نوشته شده با عنوان مقاله پژوهشی متناسب است؛ به‌طوری که خیلی گسترده و کلی نیست.

5. مخاطبان مقاله پژوهشی من به راحتی می‌توانند با خواندن اظهارنظرم به افکار و عقایدم درباره موضوع مورد بحث پی ببرند.

6. کلمات به‌کار گرفته شده برای تدوین اظهارنظر تخصصی و با زمینه مورد بررسی مرتبط است.

7. اظهارنظر نوشته شده آن‌قدر جذاب است که مخاطب را به خواندن محتوای مقاله پژوهشی علاقمند می‌کند.

8. اظهارنظر نوشته شده برگرفته از منابع اصلی است؛ به طوری که نشان می‌دهد عنوان مقاله پژوهشی نوست و تلاش برای نگارش آن بیهوده نبوده است.

 

در مقاله بعدی، درباره چگونگی دستیابی به اطلاعات و داده‌های مورد نیاز برای نگارش مقاله پژوهشی به گفت‌وگو خواهیم نشست.

 

 

 

پی‌نوشت‌ها

1. Subject

2. Topic

3. Checklist

4. Thesis statement

منبع

1. Rozakis, Laurie. (2007). Writing great research papers. USA. Mc Graw- Hill Companies, Inc.