اصول طراحی و تولید انیمیشن آموزشی

مقدمه

انیمیشن¹ به معنای نشان دادن تصاویر متحرک به هر صورت و به هر شکل است. انیمیشن روش‌های ساخت بسیار گوناگونی دارد که یکی از آن‌ها استفاده از رایانه است. انیمیشن‌های رایانه‌ای با استفاده از نرم‌افزارهای مخصوصی ساخته می‌شوند، از جمله: مایا² و تری دی مکس³ که هر کدام معمولاً کاربرد و برتری خاصی نسبت به دیگر نرم‌افزارها دارند.

انیمیشن‌ها کاربردهای گوناگونی دارند؛ مثلاً در برنامه‌های تبلیغاتی؛ جلوه‌های ویژه یا انیمیشن ترکیب شده با فیلم؛ ساخت سرگرمی کودکان و نوجوانان؛ محیط‌های شبیه‌سازی شده واقعی؛ ساخت بازی‌های رایانه‌ای؛ برنامه‌های علمی آموزشی. انیمیشن‌ها تأثیرات بسیار مؤثری هم بر آموزش، یادگیری و یادداری دارند (جامه بزرگ، نیلی و سلیمی، 1391: 61-53) که به اختصار بیان می‌کنیم.

یادگیرنده تصویر انیمیشن را بهتر و دقیق‌تر از فیلم واقعی تماشا می‌کند و میزان برقراری ارتباط او با این‌گونه تصاویر بیشتر است. درست مانند اینکه همه ما در تجربه‌های کودکی خود در خیال، با یک شخصیت کارتونی دوستی کرده‌ایم که سال‌ها در ذهن و خاطره ما مانده است. علت این است که پنداشت واقعیت برای کودک، از راه خیال شکل می‌گیرد و در خیال‌پردازی و دنیای فانتزی، کودک واقعیت‌های اجتماعی اطراف خود را می‌شناسد و آن‌ها را درک می‌کند (گلپایگانی، 1389: 27-20). آنچه در ساختار اجتماعی و آموزشی انیمیشن و جایگاه آن در نهادهای تربیتی مهم است، ویژگی منحصر به فرد انیمیشن در ارائه فهم درست از زندگی در فرایند تربیت اجتماعی است. این ویژگی به صورت تأثیر مداوم و متراکم، نوعی آموزش تدریجی را صورت می‌دهد که در هیچ یک از نهادهای آموزشی دست یافتنی نیست. آموزش از روی کتاب و در نهایت ابزارهای کمک آموزشی موجود در بازار، بخشی از فرایند تربیت اجتماعی را فراهم می‌کند، اما یادگیرنده با تماشای فیلم‌های انیمیشن، بخش دیگری از آموزش‌های لازم برای زندگی اجتماعی را دریافت می‌کند که به مراتب ماندگارتر از دیگر شیوه‌های آموزش است. خاصیت غیرمستقیم بودن آموزش در فیلم‌های انیمیشن که در قالب داستانی ارائه می‌شود، برتری انیمیشن به لحاظ تأثیرگذاری نسبت به وسایل آموزش مستقیم است. با توجه به تأثیر فراوان استفاده از انیمیشن در آموزش، به طور طبیعی، تقاضای ساخت انیمیشن رو به افزایش است. به همین سبب، مؤسسات و سازمان‌هایی از قبیل «کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان»، «شبکه‌های تلویزیونی»، «انجمن سینمای جوان ایران»، «حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی» و «دانشجویان فارغ‌التحصیل رشته انیمیشن» به طراحی و تولید انیمیشن می‌پردازند. نکته بسیار مهم این است که استفاده از انیمیشن در آموزش به شرطی تأثیر لازم را خواهد داشت که طراحی و تولید آن اصولی، دقیق و با کیفیت باشد. این مهم، همه کسانی را که به نحوی با طراحی و تولید انیمیشن‌های آموزشی⁴ در ارتباط هستند، ملزم می‌کند با اصول طراحی و تولید انیمیشن بیش از پیش آشنا شوند و در طراحی و تولید از آن بهره ببرند تا آموزش آن‌ها تأثیر دلخواه را به دنبال داشته باشد.

اصول طراحی و تولید انیمیشن آموزشی

1. سرعت انیمیشن آموزشی باید متوسط باشد؛ نه خیلی آرام و نه خیلی تند.

2. انیمیشن آموزشی باید اطلاعات را به صورت واضح و روشن به یادگیرنده ارائه دهد (همان، ص 714).

3. انیمیشن آموزشی باید در نزدیک‌ترین محل به متن آموزشی مربوط آورده شود.

4. انیمیشن آموزشی باید در صورت امکان با متن آموزشی تلفیق شود.

5. دو انیمیشن آموزشی مرتبط به هم باید هم‌زمان و در یک صفحه آورده شوند (همان منبع، ص 716).

6. یادگیرنده باید بتواند انیمیشن آموزشی را هر موقع که بخواهد متوقف کند و هر موقع که بخواهد دوباره شروع کند.

7. متن آموزشی مرتبط با انیمیشن آموزشی به جای نوشتاری، به صورت گفتاری بیاید.

8. در صورتی که همراه با انیمیشن آموزشی، توضیحاتی، چه به صورت نوشتاری و چه به صورت گفتاری، آورده شود، اثربخشی آن بیشتر است.

9. انیمیشن آموزشی به نسبت ساده، بر انیمیشن آموزشی پیچیده‌تر اولویت دارد.

10. تعامل بین عناصر هر انیمیشن آموزشی باید به نسبت ساده و محدود باشد.

11. برای کنترل انیمیشن آموزشی باید دکمه شروع و توقف در کنار آن باشد.

12. استفاده از انیمیشن آموزشی فقط برای زیبایی و جذاب‌کردن آموزش، روی یادگیری تأثیر منفی می‌گذارد.

13. استفاده از انیمیشن آموزشی در نشان دادن فرایند و کارهای عملی، بر انیمیشنی که اطلاعات کلامی ارائه می‌دهد یا حل یک مسئله را از یادگیرنده می‌خواهد، ارجحیت دارد.

14. لزومی ندارد انیمیشن آموزشی دقیقاً مطابق واقعیت باشد و تمامی جزئیات را در بر بگیرد (همان، ص 734).

15. در هنگام ارائه انیمیشن آموزشی، متن نوشتاری مربوط به آن نباید از صفحه ناپدید شود. این دو باید هم‌زمان با هم ارائه شوند.

16. باید امکان قسمت‌بندی انیمیشن برای یادگیرنده وجود داشته باشد.

17. انیمیشن آموزشی که بخش‌‌های مهم آن مشخص شده است، نسبت به انیمیشنی که بخش‌های مهم آن مشخص نیست، ارجحیت دارد.

18. هنگام ارائه بخشی از انیمیشن آموزشی، متن آموزشی مربوط به آن بخش برجسته شود.

19. در تقسیم‌بندی انیمیشن آموزشی، طول هر بخش تقریباً ‌با سایر بخش‌ها مساوی باشد (همان، ص 698).

پی‌نوشت‌ها

1. animation

2. Maya

3. 3‌D max

4. instructional animations

منابع

1. جامه بزرگ، زهرا؛ نیلی، محمد رضا؛ و سلیمی، محمد. (1391). پویا‌نمایی آموزشی. مجله یادگیری الکترونیکی مدیا. 3(4).

2. گلپایگانی، علی رضا. (1389). انیمیشن ملی. رشد آموزش هنر، 22.

 سایر منابع در دفتر مجله موجود است.