اشاره
فرایند ارزشیابی به
معنی اطمینان یافتن از قرار گرفتن دانش‌آموزان در سطح قابل‌قبولی از مراحل یادگیری است و ایجاد
بازخورد از وضعیت یادگیری و فعالیت دانش‌آموزان محسوب می‌شود. در روش‌های ارزشیابی سنتی، بر میزان محفوظات و
معلومات و توانایی پاسخ‌گویی به پرسش‌های کلیشه‌ای از مطالب و کتاب و جزوه تأکید می‌شود که شیوه انجام آن پرسش‌های شفاهی و کتبی
است. در روش‌های
امروزی آموزش،کلاس درس،کتاب درسی و کلام معلم، تنها مرجع‌های یادگیری، و دانسته‌ها و محفوظات نیز
تنها موضوع یادگیری نیستند. بنابراین، ارزشیابی نیز دچار تحول اساسی مبتنی بر
راهکارهای جدید شده است و چند نوع دارد: ارزشیابی تشخیصی، ارزشیابی مستمر یا
تکوینی و ارزشیابی پایانی.
در این مقاله به
ارزشیابی مستمر (تکوینی) که بازه زمانی آن را یک سال تحصیلی(ترم اول و دوم) و بازه
مکانی آن را، مدرسه و دیگر موقعیت‌های یادگیری تشکیل می‌دهند، توجه شده است و برای انجام
ارزشیابی تکوینی مناسب و با کیفیت در درس مطالعات اجتماعی دوره متوسطه اول، به
طراحی و معرفی نرم‌افزار«ارزشیابی تکوینی الکترونیکی و پویای درس مطالعات
اجتماعی» پرداخته شده است.
ارزشیابی
مستمر(تکوینی)
ارزشیابی مستمر شامل
آن دسته از فعالیت‌های معلم می‌شود که در کلاس درس برای آگاهی از وضعیت یادگیری و رشد دانش‌آموزان در طول یک‌سال تحصیلی و ارائه
بازخورد به دانش‌آموزان
برای رفع نقاط ضعفشان و بهبود نقاط قوتشان انجام می‌پذیرد. در سند برنامه درسی ملی، ارزشیابی:
1. به‌صورت مستمر تصویری
روشن و همه‌جانبه
از موقعیت کنونی دانش‌آموز، فاصله او با موقعیت بعدی و چگونگی اصلاح آن متناسب با
ظرفیت‌ها
و نیازهای وی ارائه می‌کند.
2. ضمن حفظ کرامت انسانی، کاستی‌های یادگیری را فرصتی
برای بهبود موقعیت دانش‌آموز می‌داند.
3. کاستی‌های یادگیری را فرصتی
برای بهبود و اصلاح نظام آموزشی می‌داند [برنامه درسی ملی جمهوری اسلامی ایران،1392 :47].
ارزشیابی مستمر یعنی
ارزشیابی رشددهنده و سازنده.همچنین در خصوص اصول حاکم بر ارزشیابی پیشرفت تحصیلی و
تربیتی برنامه درسی ملی بر مواردی تأکید شده است. از جمله در بند1-10آمده است: «با
استفاده از انواع روش‌ها و ابزارها، بتواند توانایی دانش‌آموزان را در بهره‌گیری از شایستگی‌های پایه در موقعیت‌های متفاوت، به‌صورت معنادار منعکس
کند.»
در بند2-10هم آمده
است:«با ارائه شواهد متنوع و کافی، امکان قضاوت درخصوص سطح دستیابی دانش‌آموزان به اهداف و
چگونگی اقدام مؤثر را منعکس کند.» بنابراین معلم با این شیوه اطلاعاتی را با هدف‌های مزبور جمع‌آوری می‌کند. در نتیجه گام
بعدی در فرایند آموزش مشخص می‌شود. معلم باید به پرسش‌های زیر پاسخ دهد:
• این شیوه برای دانش‌آموزان چقدر جذاب و
گیرا بود؟
• در طرح درس جلسه بعد، امروز، فردا یا
هفته دیگر، چه چیزهایی باید تغییر کنند؟
• تفاوت‌های فردی دانش‌آموزان در چیست؟
• نقاط ضعف و قوت تک‌تک دانش‌آموزان و همچنین نقاط ضعف و قوت مجموع
کلاس در چه مواردی است؟
و چون آموزش نوین،
کاملاً دوسویه و تعاملی است، در فرایند ارزشیابی مستمر خود دانش‌آموز هم اطلاعاتی به
دست می‌آورد
که طی آن:
• از میزان توانایی‌ها، مهارت‌ها و نگرش‌های خود با خبر می‌شود.
• با بازخورد مناسبی که معلم در این
فرایند به او می‌دهد،
می‌تواند
نقاط قوت خود را رشد و نقاط ضعف خود را برطرف کند.
فرایند ارزشیابی
مستمر که ملازم همیشگی آموزش معلم است، با تعیین ملاک‌هایی روشن و محدود و با در نظر گرفتن
شرایط و وضعیت یادگیری کلاس و دانش‌آموزان، مشخص می‌شود و به اطلاع دانش‌آموزان می‌رسد. در ادامه به
معرفی نرم‌افزار«ارزشیابی
تکوینی الکترونیکی و پویای درس مطالعات اجتماعی متوسطه»که توسط نگارنده، طراحی
گردیده است، می‌پردازیم
و کاربردهای آن را در زمینه فرایند ارزشیابی تکوینی درس مطالعات اجتماعی شرح می‌دهیم.
معرفی
نرم‌افزار
ویژگی‌های نرم‌افزار ارزشیابی
تکوینی الکترونیکی و پویای درس مطالعات اجتماعی عبارت‌اند از:
1. این نرم افزار در
قالب فایل «اکسل» طراحی شده که به راحتی روی انواع رایانه‌ها و حتی تلفن‌های همراه هوشمند قابل اجراست و حجم
بسیار کمی دارد (تصویر1).
2. مشخصات دانش‌آموزان در مکان‌های مربوطه در سمت
راست توسط معلم وارد برنامه می‌شود. معلم مطالعات اجتماعی همیشه می‌تواند، اطلاعات آموزشی و یادگیری همه
دانش‌آموزان
را در کلاس‌ها
و مدرسه‌های
متفاوت، برای بررسی و برنامه‌ریزی‌های دقیق‌تر، به همراه داشته باشد.
3. این نرم‌افزار برخلاف دفتر
نمره‌های
کاغذی، در تعداد صفحه‌ها محدودیت ندارد و بخش‌های متفاوت آن نیز پویا و بصری‌اند. به‌علاوه، به آسانی برای
دفعه‌های
متعدد(هفته، ماه، ترم و ...) و حتی درس‌های مطالعات اجتماعی پایه‌های دیگر نیز قابل استفاده است.
4. با توجه به یکی از
قابلیت‌های
برنامه، می‌توان
برای ارزشیابی دقیق‌تر و جذاب‌تر عنوان بخش‌ها و فعالیت‌هایی(آزمون‌عملکردی، مشارکت گروهی، ایفای نقش، فعالیت فردی، ابتکار و
رعایت نظم و ...) را که در کلاس مطالعات اجتماعی انجام می‌شوند، با توجه به امکانات کلاس و مدرسه
و طبق نظر و تشخیص معلم مطالعات اجتماعی مربوطه تغییر داد (تصویر2).
5. معلم برای فعالیت‌های تک‌تک دانش‌آموزان در بخش‌های متفاوت به‌عنوان ارزشیابی مستمر
درس مطالعات اجتماعی نمره‌ای از 20 منظور می‌کند. نرم‌افزار هر تغییری در نمره‌های بخش‌ها را به‌صورت آنی محاسبه و
نمایش می‌دهد
(تصویر3).
6. برنامه نمره‌هایی را که کمتر از
10 هستند، به رنگ قرمز نشان می‌دهد تا بازخورد عملکرد به‌راحتی به اطلاع معلم، و مدیر و خود دانش‌آموزان برسد (تصویر
3).
7. قالب‌بندی صفحه نمره‌ها به‌گونه‌ای است که هر بیننده‌ای، به‌خصوص معلم و دانش‌آموزان با مشاهده آن خیلی آسان به نقاط
ضعف تک‌تک
دانش‌آموزان
در بخش‌های
متفاوت درس مطالعات اجتماعی(خانه‌های سفید) و نقاط قوت هر دانش‌آموز(خانه‌های سبزرنگ) پی می‌برد (تصویر4).
8. این برنامه برای
هر بخش از فعالیت‌های
کلاس و یا ملاک‌ها،
در پایین صفحه، نمره میانگینی محاسبه می‌کند و بدین صورت می‌توان نقاط قوت و ضعف
را این بار برای همه فعالیت‌های مستمر کلاسی
مقایسه و بررسی کرد. مثلاً معلم پی می‌برد که کل دانش‌آموزان در بخش پژوهش و آزمون عملکردی
ضعیف هستند و بنابراین این بخش نیاز به دقت نظر و برنامه‌ریزی بیشتر معلم دارد (تصویر5).
9. ویژگی دیگر برنامه
ارزشیابی مستمر درس مطالعات اجتماعی، نمایش وضعیت نمره‌های دانش‌آموزان به‌صورت نمودار پویاست. با وارد شدن نمره
جدید هر دانش‌آموز
در هر یک از بخش‌ها،
به‌صورت
لحظه‌ای،
نمره او تغییر می‌کند.
البته هدف از ارائه این نمودار، مقایسه دانش‌آموزان با یکدیگر نیست، بلکه هدف نشان
دادن میزان رشد دانش‌آموز نسبت به قبل است (تصویر6).
10. نمودار دیگری نیز
برای نمایش میانگین نمره‌های تک‌تک بخش‌ها و ملاک‌های ارزشیابی مستمر درس مطالعات اجتماعی ارائه می‌شود که وضعیت نمره‌های بخش‌های متفاوت ارزشیابی
مستمر، مانند بحث گروهی، آزمون عملکردی، ایفای نقش، رعایت نظم و ... را نمایش می‌دهد و در واقع عملکرد
دانش‌آموزان
براساس ملاک‌ها
مورد ارزیابی قرار می‌گیرد (تصویر7).
11. دبیر مطالعات
اجتماعی در صورت لزوم می‌تواند، برای هرکدام از بخش‌ها و هر دانش‌آموز، یادداشت‌هایی را در برنامه ثبت کند
(تصویر8).
سخن
پایانی
بهره‌گیری از روش‌ها و ابزارهای نوین و
جذاب در آموزش به بهبود فرایند آموزشی و فعال شدن دانش‌آموزان کمک می‌کند. نرم‌افزار ارزشیابی تکوینی الکترونیکی و
پویای درس مطالعات اجتماعی، با کاربری آسان و ویژگی‌های کاربردی و جذاب، با دادن اطلاعات
کمی و کیفی مناسب و دقیق از وضعیت ارزشیابی تکوینی، سنجش فعالیت‌های دانش‌آموزان در درس
مطالعات اجتماعی، و نحوه تدریس معلم، می‌تواند به برنامه‌ریزی درسی مناسب معلم و بهبود فرایند
ارزشیابی تکوینی و به دنبال آن، سنجش و ارزشیابی پیشرفت تحصیلی کمک کند. این نرم‌افزار در عین سادگی،
کیفیت بالایی در ارائه اطلاعات و بازخورد مناسب به معلم و دانش‌آموز دارد.
دسترسی به نرم‌افزار مذکور از طریق
ایمیل نگارنده به‌صورت
رایگان امکان‌پذیر
است:
Email: mus.sa92@ yahoo.com
منبع
1.
برنامه درسی ملی جمهوری اسلامی ایران، (1392). سازمان پژوهش و برنامه‌ریزی آموزشی. تهران.