نیازسنجی آموزشی مربیان پیش دبستان به شیوه دیکوم

اشاره

همان‌طور که مرسوم است، هرساله در مؤسسات آموزشی دوره‌های آموزشی ضمن خدمت برای کارکنان و معلمان برگزار می‌شود. در این میان، این سؤال پیش‌ می‌آید که آیا انتخاب موضوعات این دوره‌ها بیانگر نیاز واقعی مخاطبان است؟ آیا این انتخاب بر اساس ملاک‌های درستی صورت گرفته یا مبتنی بر اولویت‌های منطقی است؟

از اینجا می‌توان به اهمیت نیازسنجی پیش از برگزاری دوره‌های آموزشی ضمن خدمت پی برد؛ کاری که می‌تواند سرمایه‌گذاری آموزشی را هدفمند کند و بهره‌وری آن را بسیار بالا ببرد. یکی از روش‌های مشارکتی مؤثر، کم‌هزینه، سریع و دقیق، نیازسنجی به شیوه دیکوم¹ است که همراه با تجزیه‌وتحلیل شغل، فرایندی هدفمند و نظام‌دار برای جمع‌آوری اطلاعات درباره جنبه‌های مهم یک شغل است. در این فرایند، وظایف، تکالیف یا فعالیت‌های موجود در آن شغل مشخص می‌شود.

چرا دیکوم؟

دیکوم روشی مؤثر برای تجزیه‌وتحلیل یک شغل یا حرفه است که امروزه در بسیاری از سازمان‌ها به کار گرفته می‌شود. وقتی دیکوم را با سایر فنون متداول در تجزیه‌وتحلیل شغل نظیر مصاحبه، مشاهده و سایر روش‌های سنتی مقایسه می‌کنیم، درمی‌یابیم که به دلایل متعددی منحصربه‌فرد است. برخی از این مزایا عبارت‌اند از: تعامل گروهی، استفاده از بارش فکری، هم‌افزایی گروهی، توافق گروهی، جلب حمایت کارمند/ یادگیرنده، بروندادهای جامع، کیفیت برتر و هزینه کمتر.

دلیل مهم دیگر برای استفاده از دیکوم این است که برنامه درسی و دوره‌های آموزشی باید مبتنی بر نیازهای ویژه کارکنان در سازمان باشد و تنها برنامه‌های درسی که براساس این رویکرد تدوین شده باشند، از حمایت کارکنان برخوردار خواهند بود. اغلب، بین آنچه در کلاس‌ها و دوره‌ها به یادگیرندگان ارائه می‌شود و آنچه در دنیای واقعـی کار در حال رخ‌دادن است، شکاف بزرگی وجود دارد.

دیکوم چگونه است؟

کارگاه تجزیه‌وتحلیل دیکوم متشکل از یک نفر تسهیل‌کننده کارگاه آموزشی و حدود 5 تا 12 نفر از کارکنان متخصص و کارشناس از حرفه یا یک شغل مربوطه و سایر قلمروهای مرتبط است. نمودار مصوری که از اجرای کارگاه آموزشی به دست می‌آید عمدتاً مانند نمودار ‌1 یک نمایش تفصیلی از وظایف2 و تکالیفی3 است که کارکنان آن حرفه انجام می‌دهند. علاوه بر تعیین دقیق وظایف و تکالیف برای هر شغل/ حرفه، فهرستی از دانش و مهارت‌ها همچنین ابزارها/ تجهیزات/ مواد/ منابع و روندها و دغدغه‌های آینده نیز شناسایی می‌شوند.

روش دیکوم برای شناسایی وظایف اصلی، فرعی، فعالیت‌های کاری و دانش‌ها و مهارت‌های مرتبط با آن‌ها، هفت مرحله را طی می‌کند و پس از آن، اقدام به تعیین دوره‌های آموزشی برای یک شغل می‌نماید. این گام‌ها به ترتیب عبارت‌اند از:

1. آشنایی کارکنان خبره با فرایند دیکوم

2. تعریف و شناسایی شغل مورد بررسی

3. شناسایی مسئولیت‌ها و وظایف اصلی

4. شناسایی وظایف فرعی (تکالیف) مرتبط با هر وظیفه اصلی

5. بازبینی و پالایش وظایف و تکالیف استخراج شده

6. شناسایی دانش و مهارت‌های مورد نیاز برای انجام دادن هر تکلیف

7. تعیین میزان اهمیت، فراوانی و نیاز یادگیری برای انجام دادن هر تکلیف.

برای بسیاری از کاربران، دیکوم به معنای کارگاه آموزشی تجزیه‌وتحلیل شغلی است که نتایج و پیامدهای عینی و ملموس دارد. به‌رغم اینکه دیکوم بیش از پنجاه سال قدمت دارد، در مدارس ما از این رویکرد، کمتر برای نیازسنجی و تنظیم دوره‌های آموزشی و تجزیه‌وتحلیل مسئولیت‌های مختلف مدرسه استفاده می‌شود.

بر همین اساس، در پیش‌دبستان صلحا تصمیم گرفته شد که پیش از برگزاری دوره‌های آموزش مربیان در تابستان 97، کارگاه دو روزه دیکوم در روزهای 9 و 10 خرداد برگزار شود. بنابراین، از مربیان مربوطه درخواست شد که پس از مطالعه دفترچه‌ای که به فرایند کارگاه اشاره کرده بود، با آمادگی لازم در ساعت 8 صبح در محل مدرسه حاضر شوند. پس از حضور همه اعضا نگارنده به‌عنوان تسهیل‌کننده کارگاه، ابتدا درباره ضرورت نیازسنجی و دانش‌افزایی مطالبی را مطرح کرد و اهمیت برگزاری کارگاه دیکوم را یادآور شد. سپس، از مربیان حاضر در جلسه به‌عنوان خبره درخواست شد تا وظایف اصلی شغل خویش را بازگو کنند. این وظایف روی کاغذهایی یادداشت می‌شد و بر دیوار مقابل محل جلسه نصب می‌گردید.

پس از مدت قابل‌توجهی هم‌فکری و مشورت، هفت مقوله اصلی استخراج و بر دیوار نصب شد. سپس، مربیان موظف شدند که وظایف فرعی هر شاخه را بیان کنند. کارگاه تا ساعت پانزده به بحث و گفت‌وگو و تکمیل جدول (جدول 1) ادامه یافت و تقریباً وظایف فرعی هر شاخه به‌طور کامل نوشته شد. بررسی مجدد و مرتب کردن وظایف براساس اهمیت، فراوانی و دشواری نیز به روز دوم موکول شد.

در این روز، برخی از وظایف فرعی ادغام شد و یا عنوان تازه‌ای که گویاتر و رساتر بود، برای آن‌ها انتخاب گردید. همچنین، وظایف اصلی از 7 مورد به 6 مورد کاهش یافتند و وظیفه‌های فرعی نیز در زیرمجموعه همان شش شاخه اصلی مرتب شدند.

در بخش بعدی، همکاران می‌بایست در جدولی مانند جدول2، مراحل انجام دادن آن‌ها، دانش‌ها و مهارت‌های مرتبط، ویژگی‌های فردی، ابزار و ملزومات، ایمنی، استانداردها و در نهایت، دغدغه‌های خود در آن حوزه را می‌نوشتند. این بخش تا حدودی پیش رفت و بنا شد که مربیان پیش‌دبستانی تا پیش از برگزاری کلاس‌های تابستانی به تکمیل آن همت گمارند. بدین‌ترتیب، می‌شد نه‌تنها یک دوره آموزش بلکه پودمان آموزشی را برای توانمندسازی ایشان تنظیم کرد.

نکته حائز توجه، احساس خرسندی شرکت کنندگان از بروندادهای این کارگاه بود. نتایجی که ایشان پیش‌تر به این اندازه متوجه آن‌ها نبودند و عناوین کارهای خود را به دقت و به صورت یکجا مشاهده نکرده بودند. از این رو، مشتاقانه مایل به تکمیل جدول تحلیل وظیفه‌ـ مرحله فوق شدند. به عبارتی، تجربه کارگاه مزبور نه‌تنها اهمیت روشی و ابزاری پیدا کرد بلکه خود یک هدف آموزشی برای همکاران قلمداد شد.

 

 

 

پی‌نوشت‌ها

1. (DACUM) Developing A Curriculum

2. Duties

3. Tasks