در چند ماه پایانی
نخستین سال تولد کودک، موتور مهارتی فرزند شما پیوسته در حال رشد است و به او کمک
می‌کند
که آماده در دست گرفتن مدادشمعی شود. بعضی از کودکان نوپا در دوازده یا سیزده‌ماهگی می‌توانند کاغذ را خط‌خطی کنند ولی اگر کودک
شما برای دستیابی به این توانایی به زمان بیشتری هم نیاز دارد مشکلی در کار نیست.
رشد سنی هر کودکی باید
متناسب با سن او باشد. نظام‌های آموزشی سراسر دنیا به این نتیجه رسیده‌اند که بهترین سن برای
یادگیری حروف الفبا حدود شش یا هفت سالگی است و تحقیقات فراوانی هم این موضوع را
اثبات کرده‌اند.
این یادگیری‌ها
بیشتر جنبه تقلیدی دارد تا آموزشی و اصلاً آموزشی در میان نیست، کودکان به‌طور غیرارادی تمایل
به تقلید کردن دارند اما وادار کردنشان به تقلید به‌صورت ارادی و تبدیل یک امر درون‌زا به برون‌زا موجب می‌شود که آنان در آینده
با مشکل مواجه شوند.
دکتر رخساره فضلی،
مدیرکل دفتر آموزش پیش‌دبستانی وزارت آموزش‌وپرورش، درباره ممنوعیت تدریس خواندن و
نوشتن در دوره پیش‌دبستانی تصریح کرد: «این مسئله به این دلیل است که در کلاس اول
دبستان با کلمه‌خوانی
شروع می‌کنیم؛
در آموزش خواندن و نوشتن به این روش، خواندن کاملاً کلی و نوشتن ترکیبی است؛ یعنی
دانش‌آموز
کلمه آب را می‌بیند
و می‌خواند
و وقتی می‌خواهد
بنویسد، جدا می‌کند
و می‌گوید
«آ»، «ب»، ولی موقع خواندن، نمایش شکل دیداری کلمه، کلی است؛ مثلاً آب، از دریا
شروع می‌شود.
«دریا (حرف ی/ یـ)» در گذشته نه‌چندان دور، جزء درس‌های آخر بود اما الان شروع درس‌ها با «دریا»ست؛ چون
اکنون روش غالب، کلی‌آموزی است».
مهدی نوید ادهم، دبیر
کل شورای عالی آموزش‌وپرورش، با اشاره به اینکه براساس مصوبه شورای عالی آموزش‌وپرورش، خواندن و
نوشتن در پیش‌دبستانی
ممنوع است، گفت: «پیش‌دبستانی با توجه به اینکه دوره قبل از ورود به دبستان است، اهمیت
ویژه‌ای
دارد». وی وجود دوگانگی آموزش در دوره پیش‌دبستانی را همین مسئله عنوان کرد.
پاسخ روان‌شناسان به این مسئله
این است که آموزش الفبا و مبانی ریاضی به کودک، پیش از دوره دبستان درست نیست؛ زیرا:
1. این سنین، دوران بازی
و جست‌وخیز
بچه‌هاست.
کودک را از درس خسته نکنید.
2. یادگیری الفبا سبب
می‌شود
کودک از ابتدای دوران مدرسه، از بیشتر بچه‌ها جلوتر باشد و از کلاس و درس زده شود.
حتی ممکن است دانش‌آموزی ناآرام و نامنضبط شناخته شود؛ چرا که به دلیل تکراری
بودن مطالب، خود را با حرف زدن یا شوخی کردن با دوستانش سرگرم می‌کند.
3. اصلاً به این
آموزش‌ها
نیازی نیست و آموزش‌های مرسوم مهدکودک‌ها و مراکز پیش‌دبستانی کفایت می‌کند. حتی ممکن است شیوه آموزش شما با شیوه‌ای که کودک، سال آینده
در مدرسه می‌آموزد
بسیار متفاوت باشد، و این مسئله به‌طور قطع کودک را دچار سردرگمی خواهد کرد.
4. سیستم آموزش موجود
در مدارس ما جوابگوی پیشرفت کودک باسواد شما نخواهد بود و او ناخواسته از این سیستم
طرد می‌شود!
این امر انگیزه تحصیلی دانش‌آموز را کاهش می‌دهد.
نخستین تلاش‌های کودک شما برای
نوشتن، بی‌گمان
شبیه به واژه‌ها
و جمله‌ها
نیست اما خط‌خطی‌ها، خط‌خط‌ها و طرح‌ها به او کمک می‌کنند تا برای فراگیری
الفبا آماده شود. چه بسا او روزی بهترین رمان کشورش را بنویسد!
نگران نباشید!
فرزندتان را پیش از آنکه آماده باشد، به نوشتن وادار نکنید. بردبار باشید تا هنگامی
که او واقعاً به نوشتن علاقه‌مند و مشتاق شود.
هرچه مهارت پیش‌دبستانی‌ها در استفاده از
مداد و مدادشمعی بیشتر می‌شود، آن‌ها بیشتر به طراحی‌های دقیق‌تر و درست‌تر دست می‌زنند. بین دو تا پنج سالگی، فرزند شما یاد
می‌گیرد
خط‌های
افقی بکشد، دایره و چهارگوش بکشد و آدم نقاشی کند. او هنگامی که دبستان را شروع می‌کند، زود می‌آموزد که بخواند و
بنویسد.
همراه با هریک از
مهارت‌های
تازه فرزندتان، او را تشویق و پشتیبانی کنید و در این مورد خاص، امکانات لازم را
در اختیارش بگذارید. در آغاز یک سالگی کودک، مطمئن شوید که او مدادشمعی و کاغذ یا کتاب‌های رنگ‌آمیزی، برای زمانی که
به خط‌خطی
کردن علاقه نشان می‌دهد، در دسترس دارد. (مداد و خودکار را تا زمانی که بزرگ‌تر شود، کنار بگذارید؛
چون بسیار تیزتر از مدادشمعی هستند و اگر کودک روی آن‌ها بیفتد یا به‌طور اتفاقی آن‌ها را به‌صورت خود بزند، به او آسیب می‌رسانند). بگذارید
هرچقدر که دوست دارد، خط‌خطی کردن را تمرین کند، اما اگر خسته شد، به او استراحت بدهید،
به فرزندتان بیاموزید که تلاش هنری‌اش را به تکه کاغذی که روبه‌رویش دارد، محدود کند. مهم نیست چند بار
به او گفته باشید «بیرون از کاغذ نه!» او آشکارا به گونه‌ای مقاومت‌ناپذیر به دنبال کاغذ (روی زمین یا روی
جلد کتاب جدید شما) است. پس، برای تمیز کردن چندباره به دنبال او آماده باشید.
مدادشمعی‌هایی
تهیه کنید که رنگشان قابل شست‌وشو باشد. نگذارید وسایلش را به دهان ببرد. البته ورود مقدار کمی
ترکیبات رنگی مدادشمعی (خاک رس برشته) به بدنش، گریزناپذیر است و به او آسیبی هم
نخواهد زد.
هنگامی که نوبت به
نوشتن واقعی می‌رسد،
مهم‌ترین
کاری که می‌توانید
انجام دهید این است که بگذارید فرزندتان به اندازه توانایی و سن خودش یاد بگیرد.
به نظر کارشناسان، «زیاده‌روی در آموزش حروف و اعداد به راحتی اتفاق می‌افتد» برای بریزلتون
در کتاب خود نوشته است: «به نظر من، زمان‌بندی و سرعت در یادگیری، کمتر از علاقه
خود کودک به یادگیری اهمیت دارد. مطمئن شوید میل به یادگیری از سوی خود کودک باشد.
کودکان در این سن حرف‌شنو هستند و وادار کردن آن‌ها به یادگیری اولیه خیلی راحت است اما
این فشار بیش از آنکه سودمند باشد، آسیب‌رسان خواهد بود».
کودکان پیش‌دبستانی که به زور و
پیش از اینکه آماده شوند به خواندن و نوشتن وادار شده‌اند، می‌توانند این کارها را انجام دهند و به
نظر می‌رسد
بیشتر آن‌ها
از هم‌کلاسی‌هایشان جلوترند اما
مطالعات نشان می‌دهند
که آن‌ها
با بزرگ‌تر
شدن، این امتیاز را از دست می‌دهند و متوجه می‌شوند که نمی‌توانند همان شیوه‌های به خاطر سپردن مورد استفاده در
خواندن و نوشتن را برای یادگیری موضوع‌های پیچیده‌تر به‌کار بگیرند.
یادگیری الفبا قبل از
مدرسه او را از کلاس و درس دل‌زده می‌کند
خواندن، نوشتن و حساب
کردن جزء آموزش‌های
دوره پیش‌دبستانی
نیست و برای این دوره راهنمای فعالیت‌های آموزشی و پرورشی را داریم که بسیار
مترقی است. محور فعالیت‌ها در این دوره بازی و توانایی تحلیل و پردازش است. در راهنمای
فعالیت‌های
آموزشی دوره پیش‌دبستانی
اعلام شده که محور فعالیت‌ها بازی، انتخاب، مواجهه با مسئله و توانایی تحلیل و پردازش
است. همچنین، پرورش مهارت‌های جسمی حرکتی، مهارت‌های ذهنی، صفات اخلاقی، ذوق هنری و زیبایی‌شناسی، مهارت تکلم
زبان فارسی، آشنایی با محیط زیست، علاقه به طبیعت و ارتقای سطح بهداشت، تقویت هویت
ملی، حس دینی و علائق مذهبی و ایجاد علاقه به یادگیری از اهداف دوره پیش‌دبستانی است.
اگر راهنمای فعالیت‌های دوره پیش‌دبستانی اجرا شود.
مربی از کار خود لذت می‌برد و کودک هم به خوبی فرا می‌گیرد. همچنین، دیگر هر فردی به خود
اجازه نمی‌دهد
که به‌عنوان
مربی وارد دوره پیش‌دبستانی شود. برخی مربیان که رشته تحصیلیشان مرتبط دوره پیش‌دبستانی است فعالیت‌ها را به خوبی انجام
می‌دهند
اما هم‌اکنون
با خانواده‌هایی
مواجهیم که به سبب گرایش فرهنگی خاصشان، اصرار دارند که کودک در دوره پیش‌دبستانی خواندن و
نوشتن را فرا بگیرد و تصور می‌کنند که اگر فرزندشان این مسائل را بیاموزد، یک گام از سایر کودکان
جلوتر است.
در دوره پیش‌دبستانی برای رشد کودک
به توانایی ویژه نیاز داریم و حق نداریم زمان را صرف سایر مسائلی کنیم که کودک در
آینده طبق روال عادی آن‌ها را فرا خواهد گرفت.
ایشان در مورد آموزش
الفبای عربی در برخی مراکز حفظ قرآن کریم به کودکان در محدوده سنی چهار تا شش سال
گفت: «این مراکز در چارچوب و سازوکار داخلی خودشان که به تأیید مراجعی همچون حوزه علمیه قم رسیده
است، فعالیت دارند اما از نظر معیارهای وزارت آموزش‌وپرورش، آموزش الفبا باید تنها در پایه
اول دبستان و توسط معلمان صورت گیرد».
وی افزود: «از آنجا که
مربیان این‌گونه
مراکز آموزش‌های
لازم را دریافت نکرده‌اند، آموزش الفبا توسط آن‌ها به کودکان اقدامی اشتباه است».
اینکه کودکان در مراکز
پیش‌دبستانی
با قرآن ارتباط داشته باشند، یکی از افتخارات و محاسن مراکز قرآنی است، اما اینکه
این شیوه باید چگونه باشد، به کارشناسی نیاز دارد. در نظام آموزش‌وپرورش یک اصل وجود
دارد مبنی بر اینکه «خواندن و نوشتن قبل از هفت سالگی ممنوع است». حتی در سنت الهی
نیز همین‌طور
است و در روایات آمده است که فقط در هفت سال دوم به بچه‌ها خواندن و نوشتن را یاد دهید.
آسیب‌های یادگیری حروف
الفبا قبل از هفت سالگی
الف.
کم‌توجهی
و بی‌نظمی
نکته قابل توجه این
است که اگر کودکان در مراکز مختلف خواندن و نوشتن را یاد بگیرند و سپس دوباره در
سال بعد این مباحث را تکرار کنند، توجه آن‌ها به درس کم می‌شود.
پایه اول دبستان چند
شاخه مهم دارد که از جمله آن‌ها نظم‌پذیری است اما وقتی ما در پیش‌دبستانی به فرزند خود برخی از مباحث کتاب
را آموزش دهیم و بخواهیم آن‌ها را در سال آینده دوباره برایش تکرار کنیم، این کار باعث می‌شود نظم‌پذیری بچه‌ها کاهش یابد و کمتر
سر کلاس توجه کنند.
ب.
دوگانگی در تشخیص حروف
حتی ممکن است کودک با
آموزش حروف عربی در جامعه‌القرآن، دچار تعارض در دبستان شود؛ زیرا مخارج حروف از نظر زبان
فارسی یکسان است و وقتی بچه حروف را از نظر زبان عربی با مخارج خاص یاد بگیرد، در
موقع املا نوشتن دچار اشتباه می‌شود؛ یعنی اگر معلم بگوید صابون، دانش‌آموز به نوع ادا حروف توجه می‌کند و می‌نویسد سابون! لذا می‌بایست کودکان را قبل
از رفتن به دبستان فقط با حروف آشنا کنیم؛ تا حدی که حروف را بشناسند.
منبع
1. شریعتمداری، علی.
(1396). اصول و فلسفه تعلیم‌وتربیت. امیرکبیر.
2. خبرگزاری دانشجویان
ایران (ایسنا)