بررسی علاقه مندی دانش آموزان پسر دوره اول متوسطه ناحیه ۱ رشت به زبان و ادبیات فارسی

مقدمه
نهادهای آموزشی، پیوسته به دنبال این هدف بوده‌اند که میزان و نحوه علاقه‌مندی دانش‌آموزان به رشته‌های مختلف تحصیلی را بسنجند و چرایی این علاقه یا بی‌علاقگی را بررسی نمایند تا با رفع نقص‌های موجود، به بهبود وضعیت تحصیلی دانش‌آموزان و ایجاد انگیزه مطالعه در آنان نائل شوند.
این طرح قصد دارد تا این علاقه را در بین دانش‌آموزان پسر دوره اول متوسطه ناحیه ۱ رشت بسنجد. در این خصوص، تاکنون تحقیقات خوبی صورت گرفته است. نظیر مقاله «بررسی نگرش دانش‌آموزان دبیرستان‌های شهر تهران به درس عربی و عوامل مرتبط با آن» از خانم طاهره اختری یا مقاله «سنجش گرایش دانش‌آموزان دبیرستانی شهر مشهد به درس عربی و عوامل مؤثر بر آن» از آقای غلامرضا صدیق اورعی، که هر دو با محوریت درس عربی بوده است.

 

روش این تحقیق
روش تجزیه‌وتحلیل آماری اطلاعات، روش گردآوری اطلاعاتِ میدانی از طریق پرسش‌نامه

کلیات
عوامل بسیاری می‌توانند مستقیم یا غیرمستقیم بر نگرش دانش‌آموزان به درس زبان و ادبیات فارسی، تأثیر بگذارند، از جمله نقش خانواده و سپس دبیر در این نگرش بسیار مؤثر است. یادگیری بخشی از درس فارسی که برای دانش‌آموزان دشوارتر است، همچنین میزان مطالعه غیردرسی دانش‌آموزان، تماشای فیلم و پویانمایی (انیمیشن) و در دسترس بودن کتاب‌های ادبی معاصر و کلاسیک، از دیگر متغیرهایی هستند که می‌توانند به شکل مستقیم یا غیرمستقیم جهت نگرش دانش‌آموزان را در درس زبان و ادبیات فارسی تعیین کنند.
نیز یادآوری این نکته لازم است که دانش‌آموزان در دوره اول متوسطه، صرفاً با یک درس با عنوان «زبان و ادبیات فارسی» مواجه نیستند، بلکه درس فارسی دوره اول متوسطه، به سه درس «قرائت و دستور فارسی»، «املای فارسی» و «نگارش و انشای فارسی» تقسیم می‌شود.
همچنین در این گزارش، لفظ «دانش‌آموزان» در معنای «دانش‌آموزان پسر دوره اول متوسطه ناحیه یک رشت» در نظر گرفته شده است.

 

میزان علاقه‌مندی دانش‌آموزان به زبان و ادبیات فارسی
به‌طور کلی ۶۶ درصد از دانش‌آموزان به درس زبان و ادبیات فارسی علاقه دارند و ۱۲ درصد از آنان به این درس علاقه ندارند و بقیه (۲۲ درصد) نظری اعلام نکرده‌اند، یا اینکه این درس برایشان با دروس دیگر فرقی ندارد. میانگین تعداد دانش‌آموزان کلاس هفتمی که به درس زبان و ادبیات فارسی علاقه دارند، اندکی بیشتر از کلاس هشتم است و این مسئله نشان می‌دهد که با بالاتر رفتن پایه تحصیلی و شاید سخت‌تر شدن دروس، این علاقه‌مندی کاهش می‌یابد. البته هرچند بیش از نصفِ دانش‌آموزان به این درس علاقه دارند، اما تعداد بسیار کمی هستند که این درس را بیش از سایر دروس دوست دارند.

 

توانایی پاسخ‌گویی به سؤالات امتحانی و تست‌های درس زبان و ادبیات فارسی
به‌طور میانگین، ۳۳ درصد از دانش‌آموزان معتقدند که پاسخ‌گویی به سؤالات امتحانی و تست‌های زبان و ادبیات فارسی برایشان کاری دشوار است. به عقیده این دانش‌آموزان، یادگیری و پاسخ دادن به پرسش‌های بخش «تاریخ ادبیات» برایشان دشوارتر از سایر مباحث است؛ لکن بخش‌های «املای فارسی» و «دستور زبان فارسی» را بسیار آسان می‌دانند.
همچنین ۶۵ درصد دانش‌آموزان ترجیح می‌دهند که شعرهای کتاب فارسی را حفظ کنند، تا اینکه فرمول‌های علمی را حفظ کنند.

 

نقش دبیر در علاقه‌مندسازی دانش‌آموزان به زبان و ادبیات فارسی
اکثر قریب به اتفاق دانش‌آموزان، نسبت به معلم زبان و ادبیات فارسی خود حس خوبی دارند. او را نیز دوست دارند. لکن تنها ۳۹ درصد از دانش‌آموزان معتقدند که عامل علاقه‌مندی یا بی‌علاقگی‌شان به این درس، شخصیت دبیرشان است.
همچنین ۴۰ درصد از دانش‌آموزان معتقدند روش تدریس دبیر می‌تواند در علاقه‌مند کردن دانش‌آموزان به این درس مؤثر باشد.

 

نقش خانه، خانواده و مطالعه غیردرسی در علاقه‌مندی دانش‌آموزان به زبان و ادبیات فارسی
خانواده ۵۰ درصد از دانش‌آموزانی که به درس زبان و ادبیات فارسی علاقه دارند، از کودکی برایشان قصه گفته‌اند و فرزندان خود را با شاهکارهای ادبی زبان فارسی آشنا کرده‌اند. شاید بتوان گفت این قصه گفتن و آشنا کردن فرزندان با شاهکارهای ادبی فارسی، تمایل آنان را به زبان و ادبیات فارسی در بزرگسالی افزایش می‌دهد.
همچنین ۷۰ درصد از دانش‌آموزانی که به درس زبان و ادبیات فارسی علاقه دارند، تعدادی از کتاب‌های ادبی کلاسیک و یا معاصر در خانه دارند و نیز بیش از نصف این دانش‌آموزان، کتاب‌های غیردرسی مرتبط با ادبیات را در خانه مطالعه می‌کنند. شاید بتوان در دسترس بودن آثار ادبی برای کودکان و فراهم شدن مطالعه آن‌ها را باعث تمایل بیشتر آنان به زبان و ادبیات فارسی در بزرگسالی دانست.

 

علاقه به دروس نظم یا نثر، کلاسیک یا معاصر و ادبیات بومی
تعداد کسانی که به دروس نظم فارسی علاقه دارند، بیشتر از کسانی است که دروس نثر را می‌پسندند. همچنین علاقه به ادبیات معاصر در بین دانش‌آموزان، بیشتر از علاقه به ادبیات کلاسیک است. تقریباً نصف دانش‌آموزان نیز معتقدند بهتر است حجم کتاب‌های درسی زبان و ادبیات فارسی به نصف کاهش یابد.
اکثر دانش‌آموزان مایل‌اند در کنار درس زبان و ادبیات فارسی، به ادبیات بومی و محلی آنان نیز پرداخته شود. تنها ۱۵ درصد دانش‌آموزان با این امر، مخالف هستند.

 

انتخاب رشته زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه
هرچند تعداد دانش‌آموزان علاقه‌مند به این درس زیادند، لکن تنها ۱۵ درصد ایشان احتمال می‌دهند که در این رشته ادامه تحصیل بدهند. احتمالاً به این دلیل که بیشترشان معتقدند کسانی که رشته زبان و ادبیات فارسی خوانده‌اند، زندگی خوبی ندارند و از وضعیت زندگی خود، راضی نیستند.

 

علاقه‌مندی به فیلم، پویانمایی و داستان‌های علمی ـ تخیلی
تعداد ۶۸ درصد از دانش‌آموزان، ترجیح می‌دهند که یک فیلم را ببینند تا اینکه فیلم‌نامه‌اش را بخوانند. تماشای پویانمایی‌هایی که با بهره‌گیری از اسطوره‌های ایرانی ساخته شده‌اند، برای ۵۹ درصد دانش‌آموزان جذاب است. همچنین ۶۸ درصد از دانش‌آموزان، به مطالعه داستان‌های علمی ـ تخیلی علاقه دارند.

 

کارکردهای زبان و ادبیات فارسی در زندگی
تعداد ۶۹ درصد دانش‌آموزان معتقدند که درس زبان و ادبیات فارسی در زندگیشان نیز کاربرد دارد. همچنین ۶۱ درصد ایشان معتقدند دانستن زبان و ادبیات فارسی، باعث درک بهترشان از آثار هنری دیگر می‌شود. ۶۹ درصد ایشان نیز معتقدند که خواندن متون ادبی فارسی در درازمدت، روابطشان را با دیگران تقویت می‌کند.

 

نتیجه
همان‌طور که می‌دانیم، حفظ فرهنگ و ارزش‌های هر کشور با اهمیت دادن و توجه به زبان و ادبیات آن کشور ارتباط مستقیم دارد. درس زبان و ادبیات فارسی از مهم‌ترین دروسی است که از کلاس اول ابتدایی تا مقطع پیش‌دانشگاهی، در تمام رشته‌های نظری و فنی‌وحرفه‌ای تدریس می‌شود. لذا بر متولیان امر آموزش کشور فرض است که گرایش دانش‌آموزان را نسبت به این درس بررسی کنند و با تغییر و اصلاح عوامل تأثیرگذار بر آن (خانه، خانواده، مدرسه و به‌طور کلی جامعه)، دانش‌آموزان را در مسیر علاقه‌مندی به این درس و در پی آن، حفظ زبان، ادبیات، فرهنگ و ارزش‌های جامعه قرار دهند.
به‌طور کلی، بیشتر دانش‌آموزان به درس زبان و ادبیات فارسی علاقه دارند و این علاقه در سنین پایین‌تر، بیشتر است. پس باید سعی کرد این علاقه‌مندی را در کودکان جدی گرفت و تقویت کرد. همچنین درخصوص درس‌های تاریخ ادبیات، باید شیوه‌هایی اتخاذ نمود،‌که این بخش، از جذابیت بیشتری برخوردار گردد.
شخصیت و روش تدریس دبیر، از جمله عوامل تأثیرگذار بر علاقه‌مندی دانش‌آموزان نسبت به درس زبان و ادبیات فارسی است. با برخوردار شدن دبیر از شخصیت مطلوب و روش تدریس صحیح، می‌توان این علاقه‌مندی را تقویت نمود. البته خانواده نیز نقش مهمی دارند؛ چرا که قصه گفتن برای فرزندان در کودکی و در دسترس بودن آثار ادبی و مطالعه آن‌ها توسط فرزندان، علاقه به درس زبان و ادبیات فارسی را تقویت می‌کند. می‌توان با قرار دادن بخش‌هایی نظیر ادبیات بومی و محلی و داستان‌های علمی ـ تخیلی، که دانش‌آموزان تمایل بیشتری به آن‌ها نشان می‌دهند، در دانش‌آموزان رغبت مطالعه ایجاد کرد. منظور از ادبیات بومی و محلی، دروسی که تحت عنوان «درس آزاد» در کتاب درسی قرار گرفته، نیست، بلکه منظور ضمیمه‌ای نظیر «جغرافیای استان» است که در سال دوم دبیرستان تدریس می‌گردد.
نیز می‌توان با چندرسانه‌ای کردن آموزش و ساخت فیلم‌های کوتاه براساس داستان‌ها و حکایات فارسی، این حکایات را در ذهن دانش‌آموزان، جایگیر نمود.
با توجه به اینکه حتی دانش‌آموزانی که به درس زبان و ادبیات فارسی علاقه ندارند منکر کاربرد این درس در زندگی خود نیستند و معتقدند که دانستن زبان و ادبیات فارسی، بر درک بهترشان از هنر و بهبود روابطشان با دیگران، تأثیرگذار است، ضرورت دارد به این درس و فراهم کردن زیرساخت‌هایی جهت علاقه‌مندی به این درس و یادگیری بهتر آن توجه جدی ‌شود و در دستور کار متولیان امر قرار گیرد.

 

منابع
۱. اختری، طاهره،‌ «بررسی نگرش دانش‌آموزان دبیرستان‌های شهر تهران به درس عربی و عوامل مرتبط با آن»، دانشور رفتار، شماره ۱۸، ۴۵ ـ ۵۶.
۲. آذر، رسول (۱۳۷۱)، روش‌های ارزیابی آموزش، تبریز: نیما.
۳. رضی، احمد (۱۳۹۳)، روش‌ها و مهارت‌های تحقیق در ادبیات فارسی و مرجع‌شناسی، تهران: فاطمی.
۴. سیف، علی‌اکبر (۱۳۷۸)، اندازه‌گیری، سنجش و ارزشیابی آموزشی، تهران: دوران.
۵. صدیق اورعی، غلامرضا، «سنجش گرایش دانش‌آموزان دبیرستانی شهر مشهد به درس عربی و عوامل مؤثر بر آن»، مجله علوم اجتماعی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه فردوسی مشهد، پاییز و زمستان ۱۳۸۵، ۵۷ ـ ۸۱.