هوشمندسازی مدارس

تاریخچه
در سال ۱۹۶۷ م. در دانشکده تحصیلات تکمیلی «هاروارد»، نلسون گودمن پروژه صفر را تأسیس کرد تا بتواند وضعیت یادگیری تحصیل هنر را بهبود بخشد. مأموریت اصلی پروژه صفر تقویت درک و افزایش یادگیری، رشد تفکر و خلاقیت در افراد و گروه‌های دانشجویانی بود که در رشته هنر و سایر رشته‌ها در دانشگاه هاروارد تحصیل می‌کردند. این پروژه هنوز هم به تحقیقات خود ادامه می‌دهد و مدعی است که قصد دارد با تأکید بر نظریه‌ها، به سمت یک فرایند و سیستم آموزشی روشن‌تر ادامه مسیر دهد تا یادگیرندگان را برای جهانی که زندگی می‌کنند، کار می‌کنند و در آن پیشرفت می‌کنند، آماده کند.

دیوید پرکینز یکی از اعضای اصلی در پروژه صفر، بعدها در راستای مطالعات خود، با انتشار کتاب «مدرسه هوشمند در فن تعلیم و پیشرفت مدرسه» برای نخستین بار واژه مدرسه هوشمند را به کار برد. وی ایجاد چنین مدرسه‌هایی را راهبردی برای «جدا شدن از حافظه‌محوری» و «حرکت به سمت تربیت ذهن و اندیشه» یادگیرندگان برشمرد و اصول مدرسه‌های هوشمند را برای آموزش مناسب، براساس دو عقیده که خود و همکارانش در پروژه صفر تهیه کرده بودند هدایت کرد. عقیده نخست آنکه مدرسه‌های هوشمند از راه آموزش تفکر کمک می‌کنند همه دانش‌آموزان یاد بگیرند. چرا که یادگیری نتیجه تفکر است. عقیده دوم آنکه فرایند هوشمندسازی مدرسه‌ها با استفاده فعال از دانش و انعطاف‌پذیری، به درک عمیق یادگیرندگان می‌انجامد. این عقاید، ساختاری را برای مدرسه فراهم می‌کنند که با قدم‌هایی کوتاه و پیاپی، تفکر و درک عمیق را در یادگیرندگان ایجاد کند. به همه اعضا در آن احترام گذاشته می‌شود و یادگیرندگان برای مواجهه با انواع جوامع در جهان مسئولیت‌پذیر تربیت می‌شوند. این دیدگاه از آموزش مناسب، پایه و اساسی محکم برای ارائه خدمات مشاوره‌ای از سوی پروژه صفر به سیستم مدرسه‌ای با اهداف مشابه، به شمار می‌آید.

 

تعریف
مدرسه‌ هوشمند یک مدرسه و محیط آموزشی فیزیکی است که کنترل و مدیریت آن بر فناوری رایانه و شبکه مبتنی است. محتوای اکثر درس‌ها الکترونیکی و سیستم ارزشیابی و نظارت آن نیز هوشمند است. در فرایند آموزش نیز به تفاوت استعدادها و توانایی‌های دانش‌آموزان توجه می‌شود. بنابراین، مهم‌ترین ویژگی‌ها و خصوصیات این مدرسه‌ها عبارت‌اند از:

• در مدرسه‌های هوشمند معلمان می‌توانند با استفاده از بانک‌های اطلاعاتی و برنامه‌های نرم‌افزاری و غیره، درس‌ها را با توجه به نیازها و علاقه‌های دانش‌آموزان طراحی کنند یا تغییر دهند.

• در این نوع مدرسه‌ها هر دانش‌آموز براساس سرعت یادگیری خود آموزش می‌بیند. همچنین، ساعت یادگیری به ساعت مدرسه محدود نیست و دانش‌آموز هر زمان که بخواهد می‌تواند از منابع آموزشی استفاده کند.

• نقش معلمان در این مدرسه‌ها از آموزش و ارزشیابی به سمت پیگیری آموزشی تغییر می‌کند. به همین دلیل برای پرداختن به رشد و بالندگی حرفه‌ای خود از طریق مطالعه، ایجاد ارتباط و تعامل سازنده و مفید با همکاران فرصت بیشتری در اختیار دارند.

• در این نوع مدرسه‌ها علاوه بر مواد آموزشی و کتاب‌های درسی، از انواع نرم‌افزارها و درس‌افزارهای چندرسانه‌ای استفاده می‌شود.

• ارزشیابی از دانش‌آموزان در مدرسه‌های هوشمند همه‌روزه و به‌طور مداوم انجام می‌گیرد و تعدادی از آزمون‌ها به‌صورت آنلاین و از راه دورند.

• در این مدرسه‌ها والدین با سیستم‌های الکترونیکی از ورود و خروج و غیبت دانش‌آموزان مطلع می‌شوند. همچنین، از طریق ارتباط با سیستم ارزشیابی مدرسه، از وضعیت و روند پیشرفت تحصیلی فرزند خود آگاهی می‌یابند.

• در این مدرسه‌ها، به کمک فناوری، کمیت و کیفیت ارتباطات و تعاملات بین دانش‌آموزان، معلمان و والدین ارتقا می‌یابد. در نتیجه، امکان ایجاد شرایط یادگیری بهتر برای دانش‌آموزان فراهم می‌شود.

علاوه بر موارد فوق، درباره مدرسه‌های هوشمند، توجه به این مطلب ضروری است که فناوری اطلاعات درواقع به معنای فن بهره‌برداری از اندیشه‌های انسانی است که با سپردن امور شناخته شده، تکراری و غیرخلاق به ماشین، از طریق خودکارسازیِ عملیات، اندیشه‌های انسانی را به منظور کشف ناشناخته‌ها آزاد می‌کند. بنابراین، نباید به اشتباه این‌گونه تلقی شود که در مدرسه‌های هوشمند، تکنولوژی جای افراد و اشخاص را می‌گیرد، بلکه همچنان نقش تعیین‌کننده انسان به‌عنوان حاکم سازمانی همچنان برقرار و مستدام خواهد ماند. استفاده از فناوری تنها ابزاری برای رسیدن به هدف آموزش و تعلیم‌وتربیت کارآمدتر و متناسب با آهنگ فزاینده تغییرات در دنیای حاضر است.

با این توضیحات، مدرسه هوشمند علاوه بر استفاده از امکانات فیزیکی مدرسه و برنامه‌هایی مانند سایر مدرسه‌ها، تلاش می‌کند با استفاده از امکانات رایانه‌ای و فناوری‌های مربوطه، کنترل و مدیریت خود را مبتنی بر شبکه و رایانه و محتوای بیشتر درس‌ها را الکترونیکی و ارزشیابی و نظارت را هوشمند کند.

از جمله مهم‌ترین ویژگی‌های مدرسه‌های هوشمند این است که دانش‌آموزان آن با تفکر مستقل و ابراز خلاقیت، توانمندی خود را به‌کار می‌گیرند و فضای حاکم موجب به‌کارگیری توانمندی‌های مربیان، معلمان و اولیا برای تقویت آموزش‌وپرورش می‌شود. به‌طور کلی، محیط مدرسه مشوق یادگیری و ایجاد انگیزه و رغبت در مجموعه می‌شود.

 

ضرورت و اهمیت
مهم‌ترین دلایل تأسیس مدرسه‌های هوشمند عبارت‌اند از:
الف. امروزه در پی رشد فناوری‌های رایانه‌ای، و سرعت نقل و انتقال اطلاعات، دانش می‌تواند به سهولت و سرعت در اختیار همگان قرار گیرد و سطح دانش متعارف دانش‌آموزان بالاتر می‌رود. این شرایط هماهنگی با دوره‌های آموزشی را بر هم می‌زند. در چنین وضعیتی، استفاده از فناوری‌های اطلاعاتی در مدرسه‌های هوشمند، امکان به‌روز کردن اطلاعات علمی معلمان و ارتقای مهارت تدریس آن‌ها را فراهم می‌آورد؛ به طوری که آن‌ها می‌توانند با استفاده از امکانات، دوره‌های آموزشی و مطالب درسی را با دانش متعارف دانش‌آموزان خود هماهنگ کنند.

ب. اغلب برنامه‌های آموزشی در مدرسه‌های سنتی، معلم‌محور هستند و با استعدادها، توانایی‌ها، نیازها و شیوه‌های یادگیری دانش‌آموزان (که هریک آهنگ مخصوص خود را دارد) متناسب نیستند. مدرسه‌های هوشمند به دلیل داشتن برنامه درسی انعطاف‌پذیر، امکان تدریس با شیوه‌های نوین، داشتن طیف وسیعی از روش‌های آموزشی و محوریت‌بخشی به نقش دانش‌آموز، می‌توانند برای از بین بردن یا کاهش دادن شکاف آموزشی بین دانش‌آموزان مؤثر و مفید باشند. درواقع، در مدرسه‌های هوشمند روش آموزش نسبت به نیاز و استعداد دانش‌آموزان متغیر است.

ج. جامعه اطلاعاتی آینده نیازمند افرادی است که بتوانند فناوری اطلاعات را خلاقانه در جهت رشد و توسعه به‌کار برند. مدرسه‌های هوشمند برای تأمین نیازها برنامه‌ریزی شده‌اند، چرا که در این مدرسه‌ها دانش‌آموزان می‌آموزند چگونه اطلاعات مورد نیاز خود را از طریق شبکه‌های اطلاعاتی استخراج کنند، چگونه در مورد آن‌ها بیندیشند و چگونه حاصل یافته‌های خود را برای حل مسائل و مشکلات خود و توسعه و پیشرفت جوامعشان به‌کار گیرند.