تنوع زیستی باغ‌های انگور پیرتاج

اشاره
آموزش تنوع زیستی در درس زیست‌شناسی، به ویژه در مباحث بوم‌شناسی و محیط زیست اهمیت فراوان دارد. می‌توان آموزش تنوع زیستی را از گیاهان آشنا و ملموس برای دانش‌آموزان آغاز کرد و انگور از میوه‌های کاملاً آشناست.

انگور از جمله میوه‌های پرطرفدار کشورمان و از جمله محصولات سرشار از ویتامین‌ها و موادمعدنی مختلف است که با توجه به شرایط آب و هوایی و خاک مناسب، کشت آن در برخی نقاط به‌صورت عمده از دیرباز انجام شده و حتی منبع درآمد این مناطق نیز هست. از جمله ویژگی‌های انگور، تنوع ارقام و انواع آن در برخی مناطق است.

باغ‌های انگور شهر پیرتاج از نظر کشت متنوع ارقام و انواع انگور و کیفیت بالای آن‌ها با توجه به خاک و آب و هوای منطقه، از زمان‌های دور منحصربه‌فرد بوده و هست. باغ‌های انگور منطقه پیرتاج (شهر و روستاهای اطراف) با بیش از ۳۰۰ هکتار مساحت و بیش از هفده نوع انگور جزء تنوع زیستی منطقه محسوب می‌شوند. در این نوشته خلاصه نتایج پژوهش نگارنده درباره تنوع ارقام انگور در باغ‌های شهر پیرتاج ارائه شده است.


شهر پیرتاج در حدود ۶۰ کیلومتری شرق شهرستان بیجار و در مرز سه استان کردستان، همدان و زنجان قرار دارد و از حیث تنوع انگور و کیفیت بالای آن مطرح است. باغ‌های انگور پیرتاج در چهار طرف شهر گسترش یافته‌اند (شکل۱). در گذشته‌ها با توجه به وجود چشمه‌های پر‌آب منطقه و تنوع ارقام انگور و کیفیت بالای آن‌ها، خرید و فروش محصولات این باغ‌ها از جمله غوره، انگور تازه، شیره انگور (دوشاب) و رب انگور رونق زیادی داشته است. در حال حاضر، با توجه به کمبود آب نیاز به برنامه‌ریزی‌های جدی و مدیریت مناسب احساس می‌شود تا این تنوع زیستی گران‌بها حفظ شود. با توجه به بررسی‌های نگارنده، ارقام انگور در باغ‌های شهر پیرتاج به بیش از ۱۷ نوع می‌رسد، از جمله: فخری (فخری سفید، فخری سیاه)، کشمش قرمز، و سفید، صاحبی، مثقالی، بهشتی، گزنه‌ای، شاهانه، قره شرّا، گوی اوزوم، نفتی، قره اوزوم (انگورسیاه)، ریش‌بابا، میرزایی، خلیلی (خلّی)، یاقوتی، عسگری و اینگ امجگی (پستان گاو).

شکل ۱. باغ‌های انگور پیرتاج

مشتقات مهم انگور شامل غوره، دوشاب، مویز و رب انگور است (شکل‌های ۲ تا ۳)

شکل ۲. غوره انگور فخری

 

 

شکل۳. دوشاب مخلوطی از انگورهای مختلف

 

 

انگور پیرتاج از لحاظ کیفیت و تنوع منحصر به فرد است و ساکنان از گذشته با توجه به شرایط آب و هوایی و خاک مرغوب منطقه و تجربه بسیار به کشت این محصول اقدام می‌کرده‌اند. این باغ‌ها با آب چشمه طبیعی شهر آبیاری ‌می‌شوند و ارقام غالب  انگور این باغ‌ها شامل انواع فخری و کشمشی است که به علت کیفیت و مرغوب بودن، به استان‌های مختلف نیز ارسال می‌شود.

شکل۴. انگور خلیلی (زودرس)

شکل ۵. انگوریاقوتی (زودرس)

 

 

شکل ۶. انگور فخری سفید

شکل ۷. کشمش سفید

 

 

شکل ۸. کشمش قرمز

 

شکل ۹. انگور صاحبی

 

 

شکل ۱۰. انگور قره فخری (فخری سیاه)

شکل ۱۱. انگور نفتی

 

 

شکل ۱۰. انگور قره فخری (فخری سیاه)

شکل ۱۲. انگور ریش بابا

 

 

شکل ۱۳. انگور مثقالی

شکل ۱۴. انگور گزنه ای

 

 

شکل ۱۵. انگور میرزایی

شکل ۱۶. انگور تِزیِتیشن (نوعی انگور زودرس)