ریاضی دانان

دکارت، رنه (1650 ـ 1594 م)
رنه دکارت را بیشتر یک فیلسوف می‌دانند، ولی او در ریاضیات هم آثاری از خود باقی گذاشت که هنوز در زندگی روزمره مردم به‌کار می‌رود. به جز این دکارت در فیزیک، کیهان‌شناسی، حقوق و حتی علم پزشکی منشأ اثر بود. او فرانسوی بود و مقارن با عصر صفویه در ایران و هم‌زمان با شیخ بهایی، عالم و ریاضی‌دان ایرانی، در اروپا می‌زیست و زندگی علمی و اجتماعی پرفراز و نشیبی داشت. جمله معروف «من فکر می‌کنم پس هستم» از دکارت و اساس فلسفه و شناخت او از جهان است. در ریاضیات دکارت بنیان‌گذار «هندسه تحلیلی» است. هندسه تحلیلی چیست؟ شاخه‌ای از ریاضیات است که از ترکیب هندسه و جبر مقدماتی به‌وجود آمده است. در این هندسه شکل‌ها و رابطه‌های آن‌ها با عدد، مقدار و معادلات عددی بیان می‌شود. اساس این هندسه بر جدول مختصات و بر دو محور x و y است. در این هندسه هیچ نقطه، خط یا شکلی رها نیست، بلکه برای خود تعریف دارد و با مختصات x و y بیان می‌شود. این دستگاه را دکارت ابداع کرد. به همین دلیل به آن‌ «دستگاه کارتزین» هم می‌گویند. در شکل‌های زیر نقطه A، خط AB و مثلث ABC را در دستگاه مختصات دکارتی رسم کرده‌ایم:

 

ذوالفنون، حبیب‌الله (1326 ـ 1239 هـ ش)
بیشتر ریاضی‌دانان ایرانی و مسلمانی که می‌شناسیم، در زمینه ریاضیات و نجوم کار می‌کرده‌اند. ذوالفنون نیز یکی از آن‌ها بوده است. ذوالفنون در شهر سلطان‌آباد (اراک امروز) متولد شد. در نجف و تهران درس‌های حوزوی خواند و به‌ویژه به ‌تحصیل علوم ریاضی و نجوم و تقویم‌نگاری رو آورد. وی که پس از تحصیلات خود در تهران ساکن شد، سال‌ها به تنظیم تقویم مشغول بود و از این نظر او را دانشمند زمان می‌دانستند. این استاد ریاضیات، در دارالمعلمین مرکزی مثلثات کروی، و در مدرسه سپهسالار نجوم و هیئت تدریس می‌کرد. بعداً هم که دانش‌سرای عالی و دانشگاه تهران تأسیس شد، برای تدریس در این دو محل از وی دعوت کردند. او کتابی به نام «حرکت قمر» نوشت که درباره نجوم است. حبیب‌الله ذوالفنون، پس از فوت در امام‌زاده عبدالله شهر ری به خاک سپرده شد.

 

راسِل، برتراند (1970 ـ 1872م)
برتراند راسل از دانشمندان برجسته ریاضی در قرن بیستم بود، ولی تنها ریاضی‌دان نبود، بلکه فیلسوف، منطق‌دان، ادیب، فعال سیاسی نیز بود. راسل در خاندانی اشرافی در انگلستان به دنیا آمد. در کودکی پدر و مادرش درگذشتند و او از سایه محبت آنان محروم شد. آن‌طور که خودش گفته بود: «شوق به فراگیری ریاضیات تنها چیزی بود که مرا به زندگی و زنده ماندن امیدوار ساخت.» در ریاضیات مشهورترین اثر او «پارادوکس راسل» نام دارد که در حوزه «نظریه مجموعه‌ها»ست و در ریاضیات عالي و دانشگاهی تدریس می‌شود. علاوه بر این، راسل از بنیان‌گذاران «منطق ریاضی» است. راسل کتاب‌های بسیاری در همه زمینه‌ها نوشته است که بیش از 70 عنوان آن به فارسی ترجمه شده است و بالاخره از دیگر شگفتی‌های این چهره برجسته اینکه در سال 1950، به خاطر دفاع از انسان‌گرایی و آزادی بیان در آثارش، برنده جایزه نوبل ادبیات شد.

 

رامانوجان، سرینیواسا (1920 ـ 1887م)
رامانوجان یکی از عجیب‌ترین ریاضی‌دانان جهان در اوایل قرن بیستم بود. او در هند و زمانی که این کشور تحت استعمار بریتانیا بود، به دنیا آمد. استعدادی شگفت‌ و جوشان در ریاضیات، به‌خصوص در عددها، سری‌ها و کسرها داشت. او را هم‌ردیف کسانی چون گاوس، اویلر و کوشی دانسته‌اند. وقتی استادان انگلیسی به استعداد رامانوجان پی بردند، او را به دانشگاه کمبریج در لندن دعوت کردند تا به شگفتی‌های او بیشتر پی ببرند. رامانوجان مدتی در انگلستان ماند، ولی چون بیمار شد، به کشورش بازگشت و سرانجام در اثر بیماری سل درگذشت.  یکی از استادان دانشگاه کمبریج گفته است: «روزی برای ملاقات رامانوجان به بیمارستان رفتم. وقتی رسیدم به او گفتم: رامانو! شماره تاکسی که با آن آمدم 1729 بود، ولی این عدد هیچ خاصیتی ندارد. رامانوجان فوری جواب داد: «نه، این‌طور نیست. این عدد کوچک‌ترین عددی است که می‌توان آن را به دو صورت به شکل مجموع دو مکعب کامل نوشت.» آیا می‌دانید چگونه؟ به این شکل:

3(10)+3(9)= 3(12)+3(1)=1729

 

ریمان، برنهارت (1866 ـ 1826)
برنهارت ریمان ریاضی‌دانی بود که از زمان خودش پیش‌تر بود. مثلاً 50 سال بعد از مرگش، آلبرت اینشتین از ریاضیات او برای نظریه معروف خود، «نسبیت» استفاده کرد.  ریمان در «هانوفر» آلمان متولد شد. پدرش کشیش بود و علاقه داشت پسرش هم کشیش شود. ریمان نیز پذیرفت و مدتی الهیات خواند. ولی از ریاضی هم غافل نشد و به دبیرستان رفت. گفته‌اند مدیر دبیرستان که استعداد ریمان را دید، کتاب «تئوری اعداد» را به او داد و ریمان این کتاب 900 صفحه‌ای را در شش روز خواند. او بعداً به دانشگاه رفت و شاگرد گاوس شد که خودش اعجوبه‌ای در ریاضی بود. ریمان در بسیاری از رشته‌های ریاضی حرف‌ها و نظریه‌های تازه‌ای آورد که بسیاری از آن‌ها را کسی در آن زمان نمی‌فهمید. ریاضی‌دانی به نام مونسترسکی گفته‌ است: «روزی که ریمان درباره هندسه و منحنی بودن فضا سخنرانی می‌کرد، فقط گاوس بود که می‌فهمید او چه می‌گوید.» ریمان 40 ‌ساله بود که درگذشت و چه زود. او که برای بهبود بیماری‌اش ـ سل ـ به ایتالیا رفته بود، در همان‌جا جانش را از دست داد.