ما و ما و نصف ما
۱۳۹۹/۰۷/۲۳
گزارشی از فعالیت‌های گروه آموزش ریاضی دوره متوسطه اول استان فارس
بچه‌ها در گروه‌های چند نفره از پایه‌های هفتم تا نهم دور هم نشسته‌اند و بازی می‌کنند. بله درست خواندید، دقیقاً دارند با سرگرمی‌ها و ابزارهای گوناگون با هم بازی می‌کنند. بازی‌هایی که شاید شکل و موضوع آن‌ها برای این گروه و آن گروه فرق داشته باشد. چند نفر با «مکعب‌های روبیک» کلنجار می‌روند. یک تعداد، کاغذهای رنگی را بدون هرگونه برش تا می‌زنند و شکل‌های جالبی درست می‌کنند که ما آن را به اسم «اریگامی» (کاغذ و تا) می‌شناسیم. شطرنج، چرتکه و بازی‌هایی با مهره‌های رنگی هم هستند. جالب‌تر از همه حضور چند دبیر ریاضی بین بچه‌هاست. اگر بازی و تفریح است، پس این معلمان اینجا چه‌کار می‌کنند؟ اگر کلاس درس است، پس این همه وسایل بازی چرا اینجا هستند و بچه‌ها هیچ کتابی پیش روی خود ندارند؟ با ما به شهر شیراز، مرکز استان فارس بیایید تا از خانه ریاضیات و این موضوع بیشتر بدانیم.
علی که دانش‌آموز پایه نهم است، می‌گوید: «من دو سه سالی هست که به اینجا، یعنی «خانه ریاضیات» می‌آیم. یکی از معلمان اینجا را به ما معرفی کرد. هر کسی برای اولین بار از کنار این اتاق‌ها رد بشود و بچه‌ها را ببیند، فکر می‌کند که ما فقط داریم بازی می‌کنیم. در حالی‌که ما اینجا داریم درس می‌خوانیم و مطالب ریاضی را که معلممان به ما گفته است، در قالب سرگرمی با هم مرور می‌کنیم.»
محمدحسن، هم‌کلاسی دیگر علی، حرف‌های او را ادامه می‌دهد و می‌گوید: «من علاقه چندانی به درس ریاضی نداشتم تا اینکه معلم ریاضی ما اینجا را به من معرفی کرد. آقا معلم خودش گاهی همراه بچه‌ها به اینجا می‌آید و مطالب درسی را همین‌جا و با همین بازی‌ها تدریس می‌کند. ایشان همیشه سر کلاس به ما می‌گوید: ریاضی علم زندگی است و ما باید آن را در جای‌جای زندگی خود ببینیم و پیدا کنیم. از وقتی من به خانه ریاضیات می‌آیم، نگاهم به ریاضی خیلی‌خیلی بهتر شده است.»
علیرضا که یک میز آن طرف‌تر نشسته است و در پایه هشتم تحصیل می‌کند، به ما می‌گوید: «ای کاش ما دانش‌آموزان زودتر مراکزی مانند خانه ریاضیات را می‌شناختیم و بخشی از زمان خود را در اینجا می‌گذراندیم. بسیاری از بازی‌هایی را که ما انجام می‌دهیم، بر پایه دانش ریاضی ساخته شده‌اند. یعنی اگر ما آن نکته‌های ریاضی را بدانیم، هم بهتر بازی می‌کنیم، و هم در آن موضوع‌ها قوی‌تر می‌شویم.
همان‌طور که مشغول صحبت با دانش‌آموزان بودیم، سرگروه آموزش ریاضی دوره متوسطه اول همراه با دو نفر از معلمان بچه‌ها وارد سالن شدند. آنان ابتدا به میزها سر زدند و فعالیت‌های بچه‌ها را از نزدیک دیدند. سپس به کنار میزی آمدند که ما هم کنارش ایستاده بودیم. فرصت را غنیمت شمردم و از سرگروه آموزش ریاضی دوره متوسطه اول استان فارس پرسیدیـم: «گـروه آمـوزشی شما چه راه‌ها و تدبیرهایی اندیشیده است تا دانش‌آموزان علاقه بیشتری به ریاضیات پیدا کنند و این درس را با شور و شوق بیشتری دنبال کنند و یاد بگیرند.
هاشم قاضی، سرگروه ریاضی دوره اول متوسطه استان فارس، گفت: «به‌طور خلاصه در چند نکته می‌توان به پرسش شما پاسخ داد. تلاش ما این است که:
الف) هدف از آموزش ریاضی را بیان کنیم. یعنی اگر دانش‌آموزان عزیز ما بدانند که برای چه باید ریاضی بخوانند، و ریاضی در زندگی واقعی آن‌ها چه کاربردهایی دارد، با علاقه بیشتری به سراغ ریاضی خواهند رفت.
ب) روش ساخت دست‌سازه‌های ریاضی با ابزارهای ساده، در دسترس و ارزان قیمت را آموزش دهیم.
ج) در کارگاه‌ها و جلسه‌های آموزشی، با دبیران محترم ریاضی مشورت و هماهنگی کنیم که چگونه ابتدا با دانش‌آموزان رابطه صمیمی و دوستانه‌ای (با حفظ حریم‌ها) برقرار کنند، و سپس از چه روش‌های تدریسی بهره بگیرند تا دانش‌آموزان راحت‌تر ریاضی را یاد بگیرند و از آن لذت ببرند.
د) مسابقه‌هایی را پیش‌بینی کنیم که به کمک آن‌ها خلاقیت دانش‌آموزان رشد کند و استعدادهای ذاتی آن‌ها شکوفا شود؛ مانند مسابقه دست‌سازه‌های ریاضی، یا مسابقه عملکردی ریاضی به شکل تیمی.
هـ) با توجه به اهمیت استفاده از فناوری اطلاعات و تأثیر آن بر یادگیری ریاضی، مسابقاتی را در فضای مجازی برنامه‌ریزی کنیم تا ضمن یادگیری ریاضی، علاقه‌مندی دانش‌آموزان به این درس و جذابیت ریاضی برای آنان بیشتر شود.
و) با توجه به اهمیت کار گروهی و برکات فوق‌العاده آن، برنامه‌هایی را پیش‌بینی کنیم تا دانش‌آموزان و همکاران به انجام کار گروهی و تیمی بیشتر تشویق شوند.
ما طی چند سال اخیر تلاش کرده‌ایم در این زمینه‌ها فعال باشیم و در دانش‌آموزان ایجاد علاقه و انگیزه کنیم. وقتی نگاهم به دست‌سازه‌های ریاضی در گوشه‌ای از سالن افتاد، یکی از دبیران ریاضی رو به ما کرد و گفت: «در استان ما به دست‌سازه‌های ریاضی توجه خاصی می‌شود، تا جایی که من از دوستان شنیدم، حدود 15 سال است که در این زمینه فعالیت‌های خوبی در استان فارس صورت گرفته‌اند. مهم‌ترین فعالیت ما در این زمینه، آموزش همکاران رشته ریاضی و دانش‌آموزان در قالب کارگاه‌های آموزشی بوده است.»
از سرگروه پرسیدم: «این دست‌سازه‌ها چطور در اختیار دانش‌آموزان استان قرار می‌گیرد و آیا آن‌ها می‌توانند از این موارد برای فهم بهتر مطالب ریاضی استفاده کنند؟»
او جواب داد: «برنامه دراز مدت ما به این صورت بود که با ارائه نمونه‌هایی در هر موضوع ریاضی، بستر را طوری فراهم کنیم که دانش‌آموزان خودشان بتوانند با ابزارهایی که خیلی ساده و در دسترس آن‌ها هستند، به این کار اقدام کنند. به قول معروف: به جای اینکه به آن‌ها ماهی بدهیم، تلاش ما این بوده است که به آن‌ها ماهی‌گیری یاد بدهیم. بنابراین کاملاً واضح است که وقتی دانش‌آموز خودش به شکل عملی و کاربردی، دست‌سازه ریاضی بسازد، به درک عمیقی از موضوع مورد نظر می‌رسد.»
دوباره پرسیدم: «طراحی این دست‌سازه‌ها معمولاً توسط چه کسانی در استان شما انجام می‌شود و حدود چه تعداد دست‌سازه برای درس ریاضی دوره اول متوسطه تاکنون آماده کرده‌اید؟» قاضی، در حالی‌که یکی از دست‌سازه‌ها را روی میز می‌گذاشت، اضافه کرد: «در مرحله اول، طراحی این دست‌سازه‌ها توسط گروه ریاضی دوره اول متوسطه استان، با همکاری سرگروه‌های محترم ناحیه‌ها، شهرستان‌ها، منطقه‌ها و دبیران ریاضی علاقه‌مند به این موضوع انجام می‌شود. در مرحله دوم، دانش‌آموزان مستعد و علاقه‌مند با خلاقیت و ابتکار، نمونه‌های جدیدی ارائه خواهند داد. در مورد تعداد دست‌سازه‌ها، با توجه به گستردگی کار، رقم دقیقی نمی‌توان ارائه داد. پیش از حضور در خانه ریاضیات این سؤال مطرح شد که: «آیا فضاها یا مکان‌های دیگری برای استفاده دانش‌آموزان از سرگرمی‌ها و معماها برای یادگیری بهتر ریاضی در استان یا شهر شیراز هست؟ مدیر گروه در پاسخ گفت: «بله، در شیراز، علاوه بر خانه ریاضیات و بخش دست‌سازه‌های پژوهشکده معلم، تعداد هشت پژوهش‌سرا در چهار ناحیه شیراز و 48 پژوهش‌سرا در سایر شهرستان‌ها و منطقه‌ها هم با محور خلاقیت ریاضی و در قالب‌های متفاوت به این موضوع توجه دارند.» به گوشه دیگری از خانه ریاضیات رفتیم؛ جایی که یک معما روی تخته وایت برد نوشته شده بود و دو سه نفر از دانش‌آموزان پایه هفتم به کمک هم می‌خواستند جواب آن را پیدا کنند؛ یک مربع سه در سه که بچه‌ها باید عددهای 1 تا 9 را داخل خانه‌های آن می‌نوشتند، به‌طوری که حاصل جمع هر سطر و ردیف و حتی در قطرها با هم برابر باشد. همین بازی و سرگرمی بهانه‌ای شد تا علیرضا، یکی از دانش‌آموزان، خطاب به ما گفت: «سرگرمی‌ها و معماهایی که در قالب بازی و رقابت مطرح می‌شوند، آموزش و یادگیری را برای ما دانش‌آموزان جالب و جذاب می‌کنند. معلم می‌تواند همین نکته را به صورت یک مسئله ساده در کلاس مطرح کند، اما وقتی شکل مسابقه به آن می‌دهد، رقابتی جذاب پیش می‌آید. البته در نهایت به همان نتیجه می‌رسیم، با این تفاوت که ما از ریاضی لذت می‌بریم.» به امیرحسین که ذهنش خیلی درگیر حل این معما بود، گفتم: «یکی از جذاب‌ترین روش‌های یادگیری ریاضی را که در این مدت با آن ارتباط داشتی، برایمان تعریف کن.» امیرحسین گفت: «هیچ‌وقت فکر نمی‌کردیم که با میوه و سبزی‌ها هم بشود ریاضی را یاد گرفت. یکی از کارهای ابتکاری این مجموعه که برای ما هم جالب بود، همین روش است. مثلاً برای یادگیری سطح مقطع یک استوانه ما از یک خیار سبز استفاده کردیم. ابتدا در حد امکان خیار را به شکل یک استوانه در آوردیم و سپس آن را از وسط قطع کردیم و به سطح مقطع دایره‌ای شکل رسیدیم. یک بار هم به صورت طولی این کار را انجام دادیم. همین چالش جالب باعث شد تا ما از این به بعد نگاه آموزشی به میوه‌ها داشته باشیم.» با بچه‌ها خداحافظی کردیم و از خانه ریاضیات بیرون آمدیم. پیش از آنکه ساختمان را ترک کنیم، هاشم قاضی، سرگروه ریاضی دوره اول متوسطه استان فارس گفت: «با توجه به اهمیت استفاده از فناوری اطلاعات و تأثیر آن بر یادگیری ریاضی، مسابقه‌هایی را در فضای مجازی برنامه‌ریزی می‌کنیم تا ضمن یادگیری ریاضی، جذابیت این درس برای دانش‌آموزان بیشتر شود و علاقه بیشتری به آن پیدا کنند. همچنین با توجه به اهمیت کار گروهی و برکات فوق‌العاده آن، برنامه‌هایی را پیش‌بینی کنیم تا دانش‌آموزان و همکاران به انجام کار گروهی و تیمی بیشتر تشویق شوند.» از ساختمان خانه ریاضیات که بیرون آمدیم، یاد معمایی افتادم که یکی از دانش‌آموزان به من گفت تا آن را برای شما در مجله چاپ کنیم. معما این بود: «تعدادی کبوتر در آسمان پرواز می‌کردند. یکی از کبوترها و کلاغی روی زمین نشسته بودند. کلاغ پرسید: تعداد شما چندتاست؟ کبوتر گفت: ما و ما و نصف ما و نصفه‌ای از نصف ما، گر تو هم با ما شوی، جملگی صد می‌شویم. تعداد کبوتران چند تا بوده است؟...
در پایان از همکاران گرامی خانم مریم گوگردی (دبیر ریاضی شیراز) و خانم فاطمه قربان (دبیر ریاضی جهرم) که در قسمت دست‌سازه‌ها همکاری بسیار خوبی داشتند، سپاسگزاریم.
۹۸۱
کلیدواژه (keyword):
رشد برهان متوسطه اول,گزارش