مرِد حسابی؛ نگاهی به زندگی و آثار غیاث الدین جمشید کاشانی

قرن‌ها پیش از من، ارتباط عددی موسوم به «عدد پی» با دایره، در هندسه کشف شده بود.

تا 3600 سال پیش، مردمان بابل توانسته بودند مقدار عدد پی را حدود 125/3 تخمین بزنند.

در مصر باستان نیز تخمین  16/3 برای این مقدار پیدا شده بود.

سرانجام در یونان باستان، ارشمیدس موفق شد اولین نظریه جامع مربوط به عدد پی را ارائه کند و مقدار  14/3 را برای آن به دست آورد.

من موفق شدم عدد پی را با 16 رقم اعشار که با مقدار درست امروزی مطابقت دارد، محاسبه کنم. تا 150 سال پس از من هیچ دانشمندی موفق به انجام این محاسبه با دقت بالاتر نشد.

از دیگر محاسبات ریاضی من، به دست آوردن سینوس زاویه یک درجه با 17 رقم اعشار بود که آن هم با عدد ماشین‌حساب‌های امروزی شما تطابق دارد!

روش کنونی محاسبه ریشه‌های  یک عدد، مانند جذر آن، برای اولین بار توسط من اختراع شد. این روش در زمان شما به دانش‌آموزان یاد داده می‌شود.

در قرن هجدهم، روش من توسط پائولو روفینی در ایتالیا مجدداً ابداع شد.

من بخش زیادی از عمر خود را صرف رصد آسمان کردم و حاصل رصدهایم را در «زیج* خاقانی» تدوین کردم. این زیج مجموعه‌ای از اطلاعات درباره اجرام آسمانی و موقعیت آن‌ها بود.

در عصر من، یکی از پادشاهان دوره تیموری به نام الغ‌بیگ بر ایران حکومت می‌کرد. او که از معدود پادشاهان دانشمند در تاریخ بود، از من خواست تا در ساخت رصدخانه‌ای مهم در سمرقند با او همکاری کنم. این رصدخانه از برترین رصدخانه‌های عصر خود در جهان بود.

این رصدخانه در دوره‌ای احداث شد که بحث درباره مدل‌های سیاره‌ای میان دانشمندان ایرانی بسیار داغ بود. من در اینجا به الغ‌بیگ در تهیه «زیج الغ‌بیگ» کمک فراوانی کردم.

من در دوره فعالیت در این رصدخانه، موفق به اختراع ابزار رصدی جدیدی به نام «طبق المناطق» نیز شدم.

کتاب‌های زیادی تألیف کردم که معروف‌ترین  آن‌ها «مفتاح الحساب» نام دارد و تا مدت‌ها  از مراجع اصلی ریاضیات در جهان بود.

من روش‌های جدیدی برای چهار عمل اصلی حساب، از جمله ضرب و تقسیم پیدا کردم ...

شما بسیاری از روش‌های محاسبات ریاضی ابداع شده توسط مرا در مدرسه یاد گرفته‌اید.  من از نخستین افرادی بودم که کسر‌های دهگانی یا همان اعشار امروزی را به کار بردم.

تاریخ‌نگاران و پژوهشگران زیادی در عصر حاضر، آثار و فعالیت‌های مرا در زمینه ریاضیات و نجوم ستایش کرده‌اند.

«اگر کتاب‌های غیاث‌الدین زودتر به اروپا می‌رسید، به بسیاری از تلاش‌های غیرضروری در محاسبات ریاضی دیگر نیازی نبود»

(پاول لوکی، پژوهشگر آلمانی).

«کاشانی محاسبه‌گری زبردست بود و مهارت شگفت‌انگیزی در این زمینه داشت»

(ادوارد استوارت کندی، پژوهشگر آمریکایی).

«کتاب مفتاح‌الحساب از نظر گوناگونی و تنوع مطالب ریاضی تقریباً میان تمام آثار قرون وسطا بی‌نظیر است»

(آدولف یوشکویچ، پژوهشگر روس).