برای توانمندسازی معلمان چه اقداماتی انجام داده‌اید؟
نظام آموزش‌وپرورش از اجزا و عناصر درهم‌تنیده‌ای تشکیل شده است که هر یک از آن‌ها به‌نوبه خود کارکردهای ویژه‌ای دارد. مهم‌ترین و اصلی‌ترین عنصر در جریان تعلیم‌وتربیت با کیفیت، معلم است. لذا تربیت معلمان توانمند و متعهد که بتوانند با خلاقیت و ابتکار زمینه تعلیم‌وتربیت نسل آینده را فراهم کنند، از الزامات اساسی و مهمی است که برنامه‌ریزان باید به آن به‌طور جدی توجه کنند. در سند تحول بنیادین هم که نقشه راه آموزش‌وپرورش محسوب می‌شود، معلم به‌عنوان مربی معرفی شده است که نقش مرجعیت علمی دارد.
با اعتقاد به این موضوع که ارتقای توانمندی معلمان آغاز تحول در آموزش‌وپرورش است، در قدم نخست، به تقویت جایگاه و کارکرد گروه‌های آموزشی اقدام کردیم که شامل معلمان سرآمد مدرسه‌های سطح استان بود تا با بهره‌مندی از این ظرفیت، زمینه تقویت مهارت‌های حرفه‌ای سایر معلمان را با هدف ایجاد تغییر در دانش، بینش، نگرش و رفتار در آنان فراهم کنیم. به این منظور، نیازسنجی از معلمان را در خصوص دوره‌های آموزشی مورد نیاز، براساس دستورالعمل تدوینی، آغاز کردیم تا با برگزاری کارگاه‌های آموزشی و مجامع فصلی معلمان، نشست‌ها و همایش‌های علمی، مهارتی و تخصصی در موضوعات گوناگون، به‌ویژه برنامه‌های تحولی (از جمله روش‌های نوین تدریس، ارزشیابی کیفی توصیفی، تکالیف مهارت‌محور، روش تدریس تلفیقی، بازی و یادگیری، شیوه آموزش دانش‌آموزان با نیازهای ویژه، نحوه استفاده از تجهیزات آزمایشگاهی و کیت‌های آموزشی، استفاده از فناوری‌های نوین در تدریس، راهبری و مدیریت کلاس درس، مدیریت زمان در کلاس‌های چندپایه، تقویت مهارت‌های چهارگانه زبانی، و آموزش آداب و مهارت‌های زندگی ) بتوانیم به نیازهای معلمان پاسخ مناسب بدهیم.
سایر اقدامات در راستای توانمندسازی نیروی انسانی عبارت‌اند از:
- اجرای جشنواره‌های علمی و الگوهای تدریس برتر و مسابقات علمی، فرهنگی، مهارتی معلمان و مدیران در راستای توسعه فرصت‌های یادگیری؛
- سنجش صلاحیت‌های تخصصی و حرفه‌ای معلمان مدرسه‌های غیردولتی با برگزاری آزمون‌های علمی و مصاحبه تخصصی؛
- برگزاری دوره‌های آموزش ضمن‌خدمت برای مدیران، معلمان و معاونان آموزشی مدرسه‌های ابتدایی؛
- ارتقای کیفیت آموزش در کلاس‌های چندپایه با حضور راهبران آموزشی و تربیتی و تشکیل شورای راهبری کیفیت‌بخشی به آموزش در کلاس‌های روستایی؛
- آموزش معلمان جدیدالورود، حق‌التدریس و سرباز معلم؛
- اجرای جشنواره خلاقیت مدیران مدرسه‌ها؛
- اجرای نظارت همتا و بازدید درون و برون‌استانی به‌منظور کسب تجربه‌های جدید؛
- تشکیل کارگروه‌های تخصصی کیفیت‌بخشی برنامه‌های تحولی حوزه آموزش ابتدایی با استفاده از ظرفیت معلمان توانمند؛
- اجرای طرح سفیران توصیفی؛
- اجرای طرح مدرسه کارآمد و درس‌پژوهی، الگویی است برای توانمندسازی معلمان، با بهره‌مندی از ظرفیت مدرسه‌ها برای یادگیری سازمانی و گسترش پژوهش مشارکتی در بین معلمان، برای تولید دانش حرفه‌ای و توسعه توانایی آن‌ها که زمینه یادگیری معلمان از یکدیگر و توسعه آموزش و یادگیری را فراهم می‌‌کند. در واقع، برنامه درس‌پژوهی با هدف ارتباط بیشتر معلمان مدرسه و تبادل تجربه‌های مشترک درخصوص روش‌های تدریس طراحی شده است تا با بازسازی مدرسه‌ها به‌عنوان سازمان یادگیرنده، فرهنگ حرفه‌ای نوینی در مدرسه توسعه یابد که معلمان با توسعه فعالیت‌های مشارکتی و سهیم‌شدن در تجربه‌های یکدیگر، در تصمیم‌گیری مشارکتی و آموختن از یکدیگر و ترویج تفکر انتقادی تقویت شوند و ضمن غلبه بر ترس از یادگیری و هراس از اصلاح، بتوان زمینه توانمندسازی معلمان را بیش از پیش فراهم کرد.
در شرایط جدید که به دلیل شیوع بیماری کرونا فعالیت‌های آموزشی و یادگیری بیشتر در فضای مجازی ارائه می‌شوند، نیاز معلمان به آموزش‌های جدید شکل گرفت. لذا برای کمک به همکاران در تولید محتوای الکترونیکی در فضای مجازی و طراحی آموزشی، همچنین مدیریت زمان در کلاس مجازی، در قالب دوره‌های ضمن خدمت و کارگاه‌های آموزشی، شروع به توانمندسازی معلمان کردیم و ضمن معرفی نرم‌افزارهای مناسب آموزشی و کاربردی و تشکیل کانال‌های مفید آموزشی، با بهره‌مندی از شبکه شاد، در تولید محتوای الکترونیکی و تدریس برخط با همکاران همراه شدیم. در ضمن، با معرفی سایت رشد به‌عنوان پشتیبان برنامه‌های درسی، به شیوه‌های گوناگون زمینه ارتقای شایستگی‌های حرفه‌ای همکاران را فراهم کردیم.
مهم‌ترین مهارت‌هایی که دانش‌آموزان در دوره ابتدایی باید کسب کنند کدام‌اند؟ تا چه میزان این مهارت‌ها تحقق پیدا کرده‌اند؟ مهم‌ترین چالش در این زمینه چیست؟
مهم‌ترین مهارت مورد نیاز دانش‌آموزان در این دوره تحصیلی که همانا مأموریت اصلی ماست، کسب مهارت‌های زندگی اجتماعی است. این مهارت‌ها عبارت‌اند از: «برقراری ارتباط سازگارانه؛ کنترل استرس و اضطراب و خشم؛ تصمیم‌گیری درست در مورد مسائل؛ قدرت حل مسئله و تفکر خلاق و انتقادی. در واقع، دانش‌آموزان باید با کسب مهارت‌های لازم احساس لذت و شادمانی و آرامش و امیدواری کنند. در این صورت، می‌توانند در برابر استرس‌ها و موقعیت‌های متفاوت و مشکلات زندگی به‌درستی عمل کنند. مهم‌ترین مهارتی که دانش‌آموز باید یاد بگیرد، شناخت مهارت‌های هیجانی است تا بتواند هیجانات خود را کنترل کند و به خود اتکا داشته باشد. یعنی برای حل مشکلات خویش باید از خود ابتکار عمل داشته باشد. این مهارت‌ها را در حین تدریس به‌صورت تلفیقی به کودک آموزش دهیم. در سال‌های اخیر، با اجرای سند تحول بنیادین، بر موضوع مهارت‌آموزی به دانش‌آموزان تأکید شده و برنامه‌های تحولی مانند جابر بن حیان، تکالیف مهارت‌محور، مدرسه خوانا، بازی و یادگیری، عید و داستان، طرح کرامت و برنامه بوم توانسته است تا حدود به‌نسبت خوبی اهداف مورد نظر را که همانا تربیت شهروند خوب است، محقق کند.
البته باید به این موضوع هم اشاره شود که مهم‌ترین چالش در این زمینه، نبود بسترهای لازم در تمام مدرسه‌ها در راستای تحقق عدالت آموزشی است. در این‌باره می‌توان به عوامل متعدد آموزشی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی اشاره کرد.
ساختار سیستمی نظام آموزشی، به دلیل متمرکزبودن، پاسخگوی نیازهای فردی و اجتماعی دانش‌آموزان نیست. در واقع، همبستگی بین محتوا و برنامه‌ها با نیازهای جامعه کافی نیست. از طرف دیگر، معنای اصلی تحول هم این است که دانش‌آموزان بتوانند مهارت‌های کافی و جامع را برای مسئولیت‌های آینده در مدرسه کسب کنند و ساحت‌های شش‌گانه تعلیم‌وتربیت به‌صورت متوازن در دانش‌آموزان رشد کنند.
از دیگر سو، ساختار فیزیکی کلاس و مدرسه و تراکم بالای دانش‌آموزان و پایین‌بودن سواد مهارتی تعدادی از معلمان و هم‌سونبودن تعدادی از اولیا، موانعی را در مهارت‌آموزی دانش‌آموزان ایجاد کرده‌اند.
مهم‌ترین موانع کیفیـت آموزش‌وپرورش را در چه می‌دانید و چه پیشنهاد‌هایی در این‌باره دارید؟
با تصویب و ابلاغ سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش و سند برنامه درسی ملی، فصل جدیدی از برنامه‌ها و فعالیت‌های کیفیت‌بخشـی در آموزش‌وپـرورش آغاز شد. اما در راستای تحقق کیفیت در آموزش‌وپرورش، با موانعی جدی مواجهیم؛ از جمله ناکافی‌بودن معلمان متخصص و علاقه‌مند با انگیزه کافی. این نقیصه در سطح جذب، آموزش و نگهداشت مشهود است. ورود نیروهای غیرمتخصص و غیرمرتبط در سنوات اخیر به دوره ابتدایی، کیفیت آموزش را تحت‌الشعاع قرار داده است. تصمیم اخیر شورای عالی انقلاب فرهنگی که ورود نیرو به آموزش‌وپرورش را صرفاً از طریق دانشگاه فرهنگیان و دانشگاه شهید رجایی مصــوب کرد، گامی مـــؤثر در راستای کیفیت‌بخشی به آموزش است.
در بحث نگهداشت نیروی توانمند در دوره ابتدایی نیز پیشنهاد می‌شود با تدوین و اجرای سیاست‌های انگیزشی و تشویقی برای همکاران، از خروج این نیروها جلوگیری شود و با ارائه آموزش‌های مستمر، جامع و مدون متناسب با نیاز و ضرورت‌های موجود، زمینه ارتقای صلاحیت‌های حرفه‌ای معلمان فراهم شود.
حجم زیاد کتابهای درسی که زمینه خستگی و بی‌انگیزگی را در دانش‌آموزان فراهم کرده‌اند و همچنین کمبود زیرساخت‌های فنی و تجهیزات آزمایشگاهی و کیت‌های آموزشی، از دیگر موانــع کیفیت‌بخشی به آموزش است. لذا پیشنهاد می‌شود با اتخاذ تدابیری، ضمن کاهش تراکم دانش‌آموزان در کلاس درس، زمینه کاهش محتوای آموزشی متناسب با نیاز واقعی دانش‌آموزان نیز فراهم شود و مدرسه‌ها به فناوری‌های نوین و کیت‌های آموزشی متناسب با کتابهای درسی جدیدالتألیف مجهز شوند.