به‌دلیـل تنـوع اجـزای بستـه یادگیـری و مخاطبان گوناگون آن، تنها یک رویکرد یا نظریه نمـی‌تواند پاسخ‌گـوی آن باشد؛ لذا لازم است از رویکرد یکپارچه چندنظریه‌ای در فرایند برنامه‌ریزی، طراحی، کاربرد و ارزشیابی آن استفـاده شـود و رویکـردی که مـی‌تواند به این بسته معنا دهـد و از آن پشتیبانی کنـد، رویکرد یادگیـری تلفیقی است. یادگیـری تلفیقی تنها به تلفیق یادگیری الکترونیکی و آموزش سنتـی محدود نمـی‌شود، بلکه در آن، شـکل‌ها و نظریه‌های گوناگون یادگیری و رسانه‌ها با یکدیگر ترکیـب مـی‌شوند. رویکـرد تلفیقـی همچنین محیط یادگیری واقعـی و مجـازی را به یکدیگر پیوند می‌زند
(پاول و همکاران، 2015).
در این مقالـه سعـی مـی‌کنیم رابطه بین یادگیری تلفیقی و بسته یادگیری را روشن کنیم.
بسته یادگیری
بسته یادگیری شامل مجموعه‌ای از مواد، ابزارها و محتواهایی است که به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند تا یادگیرندگان بتوانند بدون کمک معلم یا با کمتـرین کمک او، از آن‌هـا بیاموزنـد. این بستـه از بخش‌های سه‌گانه فناوری آموزشی (نرم‌افزار، سخت‌افزار و فرایند مشکل‌گشایی) بهره‌مند می‌شود و مشتمل است بر مجموعه‌ای سازمان‌یافته از عناصر آموزشـی و یادگیـری که تمامـی یا بخشی از اهداف برنامه درسی یک دوره آموزشی را تأمین می‌کند (انصاری، 1399).
در فرایند برنامه‌ریزی، طراحی، کاربرد و ارزشیابی بستـه یادگیری، مؤلفه‌های متعـددی باید مد نظر قـرار بگیرند. شکل 1 برخـی از این مؤلفه‌هـای مهم را نشان می‌دهد.
اجزای بسته یادگیری
اجزای بسته یادگیری که در فرایند یادگیری استفاده می‌شوند شامل اجزای برخط نظیر چنین ابزاری است:
- تدوین محتوا: سرفصل‌ها، دوره‌ها، محتوا، فهرست واژه‌ها و بانک‌های اطلاعاتی؛
- کمکی محتوا: جست‌وجو، گردآوری، جمع‌بندی و استفاده از لوح فشرده؛
- ارتباطی: بحث و گفت‌وگو، پست الکترونیکی، تخته کلاسی و تقویم و توصیه‌های روزانه؛
- ارزشیابـی و فعالیت: آزمون‌هـا، خودارزشیابی‌هـا، تکالیف نظرسنجی، ارائه مطالب قابل توجه یادگیرندگان؛
- دانش‌آموزی: رونـد پیشـرفت و نمره‌های تحصیلی و انتخاب زبان مناسب.
و اجزای غیر برخط شامل:
الف. چاپی (کتاب، دستورالعمل آزمایش و کار با وسیله، برگه‌های فعالیت و تمرین، مجله علمی، عکس، اعلان (پوستر)، چارت، نمودار، نقشه، اینفوگرافـی، کارپوشـه، مواد تکثیرشـده، کارنما (کاتالـوگ)، دفترک (بروشور)، نشریه دیواری، نقاشی دیواری، جدول، طرح خطی یا دیاگرام).
ب. غیرچاپی (نرم‌افزارهای یادگیری، تابلوها، اشیای واقعی، مدل و نمونک (ماکت)، منظره سه‌بعدی، مواد و وسایل آزمایشگاهی).
انواع بسته یادگیری از نظر مخاطب
1. بسته یادگیری دانش‌آموز؛
2. بسته یادگیری معلم؛
3. بسته یادگیری والدین.
بسته یادگیری دانش‌آموز از حیث مکانی
1. بسته یادگیری حضوری؛
2. بسته یادگیری از راه دور؛
3. بسته یادگیری تلفیقی.
بسته یادگیری دانش‌آموز از حیث فناوری
1. برخط؛
2. غیربرخط؛
3. تلفیقی.
مزایا و چالش‌های استفاده از بسته یادگیری
مزایا
- توجه به تفاوت‌های فردی و رشد استقلال در عمل و یادگیری؛
- پیشـرفت بـر اسـاس تـوان فـردی (مهتدی، 1399)؛
- ایجاد فضای یادگیری مطلوب و بانشاط برای یادگیرنده و مربی؛
- مشارکت و همکاری یادگیرنده و مربی در بهبود و توسعه محتوا و اجزای بسته یادگیری؛
- ایجاد انگیزه برای مشارکت بخش‌های غیردولتی در تولید؛
- فراهم‌سـازی محیط واقعـی بـرای فعالیت، تمرین، سنجش و ارزشیابی پیشرفت یادگیری به‌طور مستمر؛
- مشارکت مؤثر اولیا در بهبود فرایند یادگیری؛
- استفاده مؤثر یادگیرنده و مربـی از زمان و مکان یادگیری مداوم؛
- ایجاد بستر تعامل و فعالیت‌های مشارکتی و گروهی در بیرون از مدرسه (باهو، 1392).
چالش‌ها
- کاهش ارتباط چهره‌به‌چهره؛
- زمان‌بر و هزینه‌بر بودن تولید؛
- در نظرگرفتن وضعیت اقتصادی یادگیرندگان و حمایت مالی از تولیدکنندگان؛
- جلب همکاری و مشارکت والدین؛
- نیاز به پشتیبانی فنی (به‌خصوص در اینترنت)؛
- چگونگی همکاری و پشتیبانی فراسازمانی؛
- برخورد با دانش‌آموزان با نیازهای ویژه؛
- آسیب‌های فضای مجازی؛
- میزان دانش و مهارت تسهیلگران.
رویکرد یادگیری یکپارچه چندنظریه‌ای
توجه به یادگیـری و ماهیـت آن برای کسـی که با فرایند یادگیری سـر و کـار دارد، لازم است. لذا باید نظریه‌های یادگیری مورد توجه قـرار گیرنـد. طبق نظـر هیـل، دو ارزش اصلـی نظریه‌هـای یادگیری عبارت‌اند از:
1. ارائه واژگان و چارچوب مفهومی برای تفسیر نمونه‌های یادگیری مشاهده‌شده.
2. پیشنهـاد درباره کجاییِ راه‌حـل مشکلات عملی. این نظریه‌ها به ما راه‌حل نمی‌دهند، اما توجه ما را به متغیرهایی معطوف می‌کنند که در یافتن راه‌حل بسیار مهم هستند (هیل و وینفرد، 2002).
در فرایند یادگیری، روش معمول بین روان‌شناسان تربیتی و مربیان آموزشـی این بـود کـه فقط یک مبنای نظری را در نظر می‌گرفتند. امروزه نیز برخی این عمـل را حفظ می‌کنند. رویکـرد یادگیری یکپارچـه چنـدنظریـه‌ای از اصول خاصـی از هـر نظـریـه یادگیـری مشخص برای یک هدف، مخاطب، محتوا یا زمینه معین استفاده می‌کند. دیدگاه چندنظریـه‌ای، برای این مبانـی نظری قوی امکان توصیف، تجویـز و پیش‌بینی فرایندهای یاددهی و یادگیری را برای موقعیت‌های گوناگون فراهم می‌کند. این رویکرد به‌جای یک پیوستار، روی خطی‌بودن مبانی نظری تمرکز کمتری دارد (داویدسون و همکاران، 2018).
بسته یادگیری و رویکرد چندنظریه‌ای
رویکرد یکپارچه چندنظریه‌ای، به‌طور انتخابی از اصول یادگیری متناسب با زمینه، اهداف و یادگیرنده‌های خاص و همچنین محتوا استفاده می‌کند. بر اساس رویکرد یکپارچه، یادگیری به‌عنوان تغییرات دائمی در فرایندهای شناختی، مهارت‌ها و رفتارهای فردی که حاصل تعامل فعال و معنادار با اطلاعات مبتنی بر دانش یا مهارت، محیط و تعامل هدفمند با دیگران است، تعریف می‌شود (پیشین).
با توجه به آنکه بسته یادگیری طیف گسسته‌ای از انواع (دانش‌آموز، معلم یا مربی و والدین) و اجـزا (برخط و غیر برخط) را شـامـل می‌شود و برای آنکه همه انواع و اجزا را تا حد امکان در بسته منظور کنیم، لذا ناگزیریم از رویکرد یکپارچه چندنظریه‌ای بـرای دستیابـی بـه یادگیـری مؤثـر، کارآمد، عمیق و بادوام استفاده کنیم. اما باید دقت داشته باشیم، از هر نظریه در جای مناسب، متناسب با اهداف، مخاطب، محتوا، راهبردها، روش، ابزار، ارزشیابی و ... استفاده کنیم.
یادگیری تلفیقی و بسته یادگیری
همان‌طـور که در رویکـرد چندنظریـه‌ای توضیـح داده شد، بسته یادگیری که با دانش‌آموز، معلم یا مربی و والدین سروکار دارد و شامل اجزای برخط و غیر برخط است، برای آنکه بتواند رسالت خود، یعنی دستیابی به یادگیری مؤثر، کارآمد، عمیق و بادوام را به‌خوبی انجام دهد، و کارآیی و اثربخشی لازم را داشته باشد، لازم است رویکرد یادگیری تلفیقی را سرلوحه کارش قرار دهد. لذا برای فرایند طراحی، تهیه، تولید، به‌کارگیری و ارزشیابی بسته یادگیری می‌توان شکل 3 را به‌کار بـرد.
منابع
1. انصاری، نسرین (1399). اجزای بسته یادگیری. مجله رشد فناوری آموزشی. شماره 8.
2. باهو، محسن (1392). بسته آموزشی فناورانه- تولید بسته آموزشی با استفاده از فناوری اطلاعات و ارتباطات. رشد آموزش متوسطه 1. دوره 19.
3.حسنی، محمد (1385). الگویی برای اشاعه نوآوری در نظام آموزش‌وپرورش ایران. فصلنامه نوآوری‌های آموزشی، شماره 51. سال پنجم. بهار.
4. مهتدی، سمیه (1399). بسته یادگیری؛ چیستی، چرایی و تاریخچه. مجله رشد فناوری آموزشی.
5. Davidson. G. V. Shivers, Rasmussen. K. L & Lowenthal. P. R. (2018). Web-Based Learning. Design, Implementation and Evaluation. 2ed., pp. 43-79. Springer International Publishing AG.
6. Hill, Winfred F. Learning: A Survey of Psychological Interpretations. Upper Saddle River, NJ: Pearson Education, Inc., 2002. Print.
7. Powell. A, Watson. J, Staley. p, Patrick. S, Horn. M, Fetzer. L, Hibbard. L, Oglesby. J, Verma. S. (2015). Blending Learning: The Evolution of Online and Face-to-Face Education from 2008–2015. iNACOL, The International Association for K–12 Online Learning, http://www.inacol.org/
8. Sawangsri. B. Learning Package by Means of the Inductive Teaching with Group Process. Universal Journal of Educational Research 4(3): 618-621, 2016.