در فرایند آموزش، مهم‌ترین
قسمت برای هر نظام آموزشی،
سنجش آموخته‌های دانش‌آموز
است. دانش‌آموز
ما در سال سوم دبستان دوره‌ای
حیاتی را سپری می‌کند. برای او چگونگی
پرسش از آموخته‌ها نیز آینده‌ساز
است و نظام فکری‌اش بر همین مبنا شکل
خواهد گرفت. بنابراین، نوع سؤال‌هایی
که از او پرسیده می‌شود،
نباید روحش را بیازارد. علاوه بر آن، باید پایه‌ی
درستی نیز در ذهنش ایجاد کند. در این گفتار بر آنیم نمونه‌سؤال‌های
استاندارد پایه‌ی سوم را بررسی و
ارائه کنیم.
فصل‌های
متعدد کتاب علوم سوم ابتدایی کودک را با دنیای اطرافش آشنا می‌کنند
و به او می‌آموزند چگونه با
محیط تعامل داشته باشد و بهترین بهره‌برداری
را از آن بکند. کتاب در دو فصل اول و دوم به دسته‌بندی
درست اشاره می‌کند و به دانش‌آموز
یاد می‌دهد مشاهده‌های
خود را در قالب درست، علمی و مدون ارائه
کند. برای سؤال از کودک می‌توان
از او خواست جدول‌هایی را مطابق آنچه
در ادامه می‌آید، پر کند.
۱. جدولی بکشید و وعده‌های
صبحانه، زنگ تفریح، ناهار، عصرانه و شام
را در آن مشخص و با غذاهای مناسب پر کنید.
2. سفره‌های
صبحانه، ناهار و شام را رسم و با غذاهای مناسب پر کنید. کنار هر غذا نام آن را هم
بنویسید.
در فصل سوم حالت‌های
متعدد ماده و تبدیل آن‌ها
به یکدیگر بررسی می‌شود.
بنابراین، می‌توان فهرستی از مواد
متفاوت را ارائه داد و از کودک حالت‌های
آن مواد (جامد، مایع و گاز) را پرسش کرد. سپس از تبدیل هر یک به دیگری سؤال کرد.
به این پرسش‌ها توجه کنید:
۳. هر یک از مواد ستون ۱ را
به حالت مناسب در ستون ۲ متصل کنید.
4. تصویرهایی را دوبه‌دو
روبه‌روی هم قرار دهید؛ دریا در
مقابل آب، قالب کره در مقابل کره‌ی
ذوب‌شده و لیوان آب در مقابل
چندقالب یخ. ازتصویر اول به دومی پیکان بکشید و از بچه‌ها
بخواهید نام فرایندی را که در دو تصویر روبه‌روی
هم صورت می‌گیرد، در بالای
پیکان بنویسند.
می‌دانیم
مهم‌ترین نکته در علوم تجربی
مانند فیزیک، شیمی، زیست‌شناسی
و... اندازه‌گیری و آزمایش است.
کتاب در بخش چهارم به این مبحث می‌پردازد.
در این صورت به نظر می‌رسد
این سؤال‌ها برای دانش‌آموزان
مناسب هستند:
5. کلمات «حجم ـ جرم ـ لیترـ
کیلوگرم ـ ترازو » را در جاهای خالی به کار ببرید.
الف) برای اندازه‌گیری
جرم جسم از ... استفاده می‌کنیم.
ب) واحد حجم جسم ... است.
ج) واحد اندازه‌گیری
جرم ... است.
6. تصویر پارچ آبی را بکشید و
روبه‌روی آن تصویر دو لیوان، یکی
کوچک و دیگری بزرگ قرار دهید. بپرسید، در پارچ مقداری آب داریم. می‌خواهیم
آن را با لیوان اندازه بگیریم. از کدام لیوان
استفاده کنیم تا تعداد کمتری نیاز باشد؟
۷. تصویر سه وزنه‌ی
سیصدگرمی، سه وزنه‌ی دویست‌گرمی
و سه‌وزنه‌ی
500 گرمی را بکشید و آن‌ها
را در مقابل یک ترازو نشان دهید.
در کفه‌ی ترازو وزنه‌ا‌ی
یک کیلوگرمی قرار دهید. سؤال این است: ترازو را دوباره به حالت تعادل برسانید.
(توجه کنید در این پرسش جواب به یک حالت منحصر نیست.)
در سه فصل پنجم، ششم و هفتم، کتاب مهم‌ترین
ماده‌ی حیاتی یعنی آب را بررسی می‌کند.
همکاران محترم ما به اهمیت بهره‌برداری
درست از آب به‌خوبی واقف‌اند
و می‌دانند نحوه‌ی
صرفه‌جویی در مصرف آب را از همین
سنین باید به کودک آموزش داد. بنابراین، به نظر من همواره این پرسش اهمیت دارد که:
۸. به نظر شما چگونه می‌توان
در مصرف آب صرفه‌جویی کرد؟
۹. آب به چندحالت در اطراف شما وجود دارد. نام هر حالت را بنویسید.
۱۰. وقتی کتری در حال جوش است
و بخار بالای آن دیده می‌شود،
کدام فرایند طبیعی در حال روی‌دادن
است؟
۱۱. کره‌ی
زمین را با یک دایره نشان دهید و روی آن میزان آب شور کره‌ی
زمین و میزان آب شیرین را مشخص کنید.
۱۲. فرض کنید سطل زیر پر از آب
شور موجود روی زمین باشد. در مقایسه با این سطل چه میزان آب شور و چه میزان آب
شیرین قابل‌مصرف وجود دارد؟
۱۳. جاهای خالی را با این کلمات
پر کنید: «آب ـ باران ـ برف ـ سرد ـ گرمـ بادـ رود»
ابرها در یک جا ساکن نمی‌مانند،
... آن‌ها را جابه‌جا
می‌کند. اگر ابرها به‌اندازه‌ی
کافی .... شوند، از آن‌ها
... یا ... می‌بارد... حاصل این
ابرها ابتدا در جوی‌های
کوچک و سپس ... را به وجود می‌آورد.
14. با رسم شکل چگونگی استفاده
از آب‌های زیرزمینی را نشان دهید.
15. با رسم شکل نشان دهید آب
مصرفی خانه‌ها چگونه تهیه و
مناسب آشامیدن می‌شود.
در دو فصل هفتم و هشتم، کتاب به منابع نور و آینه‌ها
می‌پردازد. در ابتدا فرایند
دیدن را توضیح می‌دهد و سپس انواع
آینه‌ها و حتی ساخت آینه‌ی
محدب و مقعر را برای دانش‌آموزان
به‌خوبی توضیح می‌دهد.
در نتیجه این پرسش‌ها مناسب به نظر می‌رسند:
16. چرا در تاریکی نمی‌توانیم
وسایل داخل اتاق را مشاهده کنیم؟ برای دیدن اجسام به چه چیزهایی نیاز داریم؟
۱۷. جدولی دو ستونی رسم کنید و
در آن اجسامی را که تابش منظم دارند، در مقابل اجسامی که تابش نامنظم دارند، قرار
دهید.
۱۸. سه نوع آینه‌ی
تخت، محدب و مقعر را رسم کنید.
۱۹. در این شکل نور چه مسیری
را طی می‌کند تا شما بتوانید
صورت دانش‌آموزان را مشاهده
کنید؟
۲۰. در این تصویر نوع آینه را
در هر حالت بنویسید.
در فصل‌های
نهم و دهم، کتاب به مفهوم نیرو می‌پردازد
و حالت‌های متعدد آن را بیان می‌کند.
بدیهی است دانش‌آموز باید بتواند
این مفهوم را با آزمایش‌های
متفاوت بیاموزد. بنابراین، پرسش‌های
زیر اهمیت خوبی دارند.
۲۱. جاهای خالی را در جدول زیر
پر کنید.
۲۲. در هر تصویر بنویسید نیرو
باعث چه کاری می‌شود؟
۲۳. تعدادی وزنه مطابق ستون یک
داریم. آن‌ها را به فنری می‌بندیم.
طول فنر در ستون دوم نوشته شده است. فکر می‌کنید
هر طول به کدام وزنه مربوط است؟ آن‌ها
را با نخ به هم وصل کنید. از این آزمایش چه نتیجه‌ای
می‌گیرید؟
24. در هر یک از شکل‌های
زیر مشخص کنید چگونه توانستیم نیرو را افزایش دهیم؟
در چهار فصل آخر کتاب که به مباحث مهم زیست‌شناسی
و نیز شناخت گیاهان و جانوران پرداخته شده است، می‌توان
از پرسش‌های بعدی استفاده
کرد:
25. در هر یک از تصویرهای زیر
نام گیاه و نوع ریشه‌ی
آن را بنویسید.
26. جدول‌های
زیر را کامل کنید.
27. جاهای خالی را با این
کلمات پر کنید: «باله‌هایش
ـ لوبیا ـ مخروط ـ باریک ـ افشان ـ کاج ـ پهن ـ آب‌شش
ـ پولک».
بعضی از گیاهان مانند درخت ... به‌جای
گل و میوه، قسمت‌هایی
به‌نام ... دارند. ریشه‌ی
گیاه ... راست و ریشه‌ی
گیاه گندم ... است. برگ گیاه ذرت ... و برگ گیاه لوبیا ... است. ماهی‌ها
به‌جای شش ... دارند و بدن
اغلب ماهی‌ها با ... پوشیده
شده است و ماهی با کمک ... در آب شنا می‌کند.
28. دو ستون عمودی را در نظر
بگیرید. در ستون سمت راست این کلمات را بنویسید: «قورباغه، وال، مارها، کبوتر». در
ستون سمت چپ هم بنویسید: «خزندگان، پرنده، دوزیست، پستان‌دار».
هر یک از کلمات ستون ۱ را با خط به کلمه‌ی
مناسب در ستون ۲ متصل کنید.
29. جدول زیر را کامل کنید.
30. جدولی دوستونی بکشید. در
ستون سمت راست بنویسید: «خیار، پنیر، نان و سبزی». در ستون سمت چپ هم «آب نمک و خشک‌کردن».«مواد»
ستون ۱ را با خط به «روش نگهداری» در ستون ۲ متصل کنید.