موفقیت در فرایند یاددهی ـ یادگیری
در طراحی آموزشی، تلاش معلم بر این است که یادگیری مؤثر و مناسبی برای دانش‌آموزان ایجاد کند. از جمله ویژگی‌های مرتبط با این مقصود، انتخاب روش تدریس مناسب، مدیریت کلاس درس، و بهره‌مندی از فنون تدریس به فراخـور شرایط است. در این میـان، هر اندازه دانش‌آموزان در جریان یاددهی‌ـ یادگیری با معلم و کلاس درس همراه هستند و در موضوع یادگیری درگیر می‌شوند، به همان نسبت موفقیت بیشتری در یادگیری به دست می‌آید.
نوعی از یادگیری مشارکتی با عنوان روش «جورچین» نیز شناخته می‌شود. در این روش، هر عضو از گروه نقش مهمی ایفا می‌کند. آنچه این راهبرد را مؤثر می‌کند، همکاری اعضا و کار آنها با یکدیگر برای رسیدن به یک هدف مشترک است؛ هدفی که ممکن است دانش‌آموزان به تنهایی قادر به دستیابی به آن نباشند.
جورچین در کلاس
داشتن نگاه یادگیری جورچینی یا مشارکتی که در آن همه دانش‌آموزان در یادگیری دخالت دارند، مستلزم ملاحظات و اقداماتی است که در سه بخش زیر قابل‌تقسیم هستند:
الف) فعالیت‌های معلم قبل از اجرای کلاس مشارکتی
1. انتخاب محتوا و اهداف یاددهی‌ـ‌یادگیری که می‌تواند از طریق مشارکتی دنبال شود و تعیین اینکه این روش چه نتایجی برای دانش‌آموزان خواهد داشت. این کار موجب می‌شود معلم مداوم به خود یادآوری کند که هدف از این روش، یادگیری از طریق مشارکت است.
2. تعیین نقش افراد گروه که ممکن است به‌گونه‌ای طراحی شود که همه دانش‌آموزان نقش مجزایی داشته باشند و درعین‌حال این نقش تکراری نباشد.
3. مشخص‌کـردن اعضـا و تعـداد گروه‌ها به‌صورتی که تا حدامکان تعداد بین سه تا پنـج نفر باشـد و بنابر شیـوه آموزش، به‌صورت همگـن یا ناهمگـن انتخاب شونـد. ممکن است در برخـی فعالیت‌ها نیـاز بـر این باشـد که اعضـای گروه به‌صورت همگن در کنار هم قرار بگیرند تا هم‌آموزی بیشتری روی دهد، اما در برخی دیگر از شرایط یادگیری، همانند استفاده از ایده «همیار معلم»، لازم است از سطوح گوناگون یادگیری در هر گروه قرار داده شوند.
4. تعیین فعالیت‌های یادگیری که بر اساس آن، جریان یاددهی‌ـ‌یادگیری دنبال می‌شود و لازم است چالشی، جالب و برانگیزاننده باشند.
5. از دیگر اقدامات موردنیاز، تعیین ملاک‌ها و معیارهای فعالیت گروه‌های دانش‌آموزی است که می‌تواند به همـکاری دانش‌آموزان نیز انجام شود. اما پیش از آن آمادگی معلم در این باره نیاز است. مطابق این معیـارها، دانش‌آموزان مـی‌آموزند چگونه فعالیت یادگیری را به‌صورت گروهی و در کنار هم دنبال کنند.
ب) فعالیت‌های کلاسی
1. توجیه فعالیت برای دانش‌آموزان و تلاش برای جلب همراهی صددرصدی آنها در کار گـروهی، به شکلـی که همه بتوانند سهم خود را بشناسند و ارائه دهند.
2. مشاهده و نظارت بر عملکـرد گروهـی دانش‌آمـوزان و ردگیری فعالیت‌های یادگیری، که به هم‌افزایی دانش‌آموزان منجر شود.
3. ارائه بازخورد و مداخلات آموزشی در صورت نیاز، به شکلی که دانش‌آموزان نهایت همیاری را در یادگیری تجربه کنند.
4. پیگیری میزان یادگیری دانش‌آموزان و جمع‌آوری اطلاعات لازم تا در مرحله بعد به تغییراتی در روند یاددهی-یادگیری منجر شود.
ج) فعالیت‌های پس از فعالیت‌های مشارکتی
1. تعیین وضعیت فعالیت گروهی دانش‌آموزان و بررسی نقاط ضعف و قوت برنامه از نظر نوع همکاری دانش‌آموزان، تناسب محتوای آموزشی با فعالیت یادگیری طراحی شده.
2. تصمیم‌گیری برای ادامه فعالیت‌های گروهی و مشارکتی که ممکن است به تغییر گروه‌های دانش‌آموزی یا تغییرات فعالیت‌ها بینجامد.
همیار معلم
در میان انواع شیوه‌هـای یادگیـری مشارکتـی، همیار معلم از جمله مواردی است که به‌صورت مستقیم به دانش‌آموزان امکان می‌دهد در گروه‌های کوچک‌تر از یکدیگر بیاموزند. در این شیوه، معلم گروه‌هایی ناهمگن از دانش‌آموزان تشکیل می‌دهد و با ارائه فعالیت یادگیری خاص، از آنها می‌خواهد به فراگیری آن بپردازند. بدیهی است بخش عمده توضیح و راهنمایی آنها به عهده دانش‌آموزی است که سطح یادگیری بالاتری دارد. با این حال، سایر هم‌گروهی‌ها نیز در آموزش و نیز دریافت یادگیری باز نمی‌مانند و لازم است مشارکت داشته باشند. این فعالیت تا جایی ادامه پیدا می‌کند که همه اعضا بر موضوع موردنظر مسلط شوند.
ممکـن است فعالیـت‌هـای گـروهـی یـادگیـری به زمانـی خارج از کلاس نیز کشانـده شـود. در همه حـال مهم است دانش‌آمـوزان از نحوه همیاری، وظایف و مسئولیت‌های خود آگاه باشند و درعین‌حال سایر عوامل مدرسه و خانواده نیز (در صورت انجام فعالیت به‌صورت مجازی و در زمان خارج از مدرسه) کاملاً توجیه باشند و نظارت لازم را دنبال کنند.
مراحل اجرایی همیار معلم
1. شناسایی و انتخاب دانش‌آموزان محبوب و درس‌خوان و فعال و مسلط به تدریس و مصمم به‌عنوان همیار معلم؛
2. گروه‌بندی دانش‌آموزان و تعیین سرگروه (همیار) برای استفاده از روش‌های همیار معلم برای تدریس و تفهیم درس به دانش‌آموزان؛
3. استفاده از روش‌های تشویقی برای همیاران معلم به‌منظور ایجاد انگیزه برای همکاری همیاران معلم و نیز سایر اعضای گروه؛
4. پیگیری تلاش‌های همیاران و اعضای گروه؛
5. ارزشیابی فعالیت‌های انجام‌شده و بازخورد متقابل به هر گروه.
همیار معلم چه کارهایی می‌تواند انجام دهد
1. تشویق دانش‌آموزان و هم‌گروهی‌های خود به فراگیری مطالب و انجام فعالیت یادگیری؛
2. ایجاد روحیه همکاری گروهی؛
3. پرسش و پاسخ‌های فـردی و گـروهی؛
4. شرح و ارائه مطالب مرتبط با درس؛
5. هماهنگی بین دانش‌آموزان برای بهبود فرایند یادگیری و رسیدن به سطح مطلوب؛
6. ارائه گزارش فعالیت‌های گروهی به کلاس و معلم.
اجرای فعالیت مرتبط با همیارمعلم چه پیامدهایی دارد
1. ارتقای یادگیری و موفقیت علمی دانش‌آموزان هم‌دانش‌آموزی که به‌عنوان همیار انتخاب شده‌اند و نیز سایر هم‌گروهی‌ها؛
2. افزایش رضایت دانش‌آموز از تجربه یادگیری گروهی و هم‌آموزی؛
3. توسعه مهارت‌های ارتباطی و اجتماعـی دانش‌آمـوزان و درک و تبیین مطالب.
جمع‌بندی
یادگیری مشارکتی و هم‌افزایی در فرایند یادگیری اهمیت بسزایی دارد. این رویکرد شناخته‌شده چندین روش آموزشی را در برمی‌گیرد که از آن جمله می‌توان به همیار معلمی اشاره کرد. اجرای صحیح این روش به تغییرات مثبت و چشمگیری در یادگیری دانش‌آموزان منجر می‌شود. این کار تجربه با هم بودن و از هم آموختن را در پی دارد و به همین دلیل جذابیت و اثرگذاری بالایی دارد. در صورتی‌که معلم در کنار این اقدام به دیگر شیوه‌های یادگیری مشارکتی اهتمام ورزد، گروه در خدمت یادگیری قرار می‌گیرد و بهسازی فعالیت‌های یادگیری رخ می‌دهد.
منابع
1. مستمرد، حسین (1392) همیار معلم. انتشارت رسول
2. جمشیدزهی، عبدالرزاق و جمشیدزهی، عبدالستار (1398). روش تدریس مشارکتی و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان. تهران: نشر هنر و علوم دانشگاهی