تقریباً نیمی از مردم جهان به اینترنت متصل هستند و تقریباً همه آن‌ها به‌صورت مستمر از آن استفاده می‌کنند. امروزه برای کودکان و نوجوانان برخط‌بودن و استفاده از رسانه‌های اجتماعی به بخشی جدایی‌ناپذیر از زندگی آن‌ها تبدیل شده است. این اتکا به فناوری دیجیتال باعث نگرانی والدین، معلمان، دولت‌ها و خود جوانان شده است؛ زیرا فناوری‌های دیجیتال و رسانه‌های اجتماعی احساس اضطراب و افسردگی را تشدید و الگوهای خواب را مختل می‌کنند و نیز منجر به زورگویی رایانه‌ای می‌شوند.
از آنجا که سرعت دسترسی و استفاده از فناوری‌های دیجیتال و رسانه‌های اجتماعی توسط کودکان و جوانان نسبت به بزرگ‌سالان بالاتر است، اتخاذ رویکردی که خطرات را بدون محدودکردن فرصت‌ها و مزایای قابل‌توجه آن به حداقل برساند، بسیار مهم است. با توجه به اینکه نیمی از بیماری‌های روانی از سن 14 سالگی شروع می‌شوند، مداخله زودهنگام برای به‌حداقل‌رساندن اثرات آن بر توسعه، آموزش، اشتغال و سلامت ضروری است.
سلامت روان مفهومی است که چگونگی تفکر، احساس و عملکرد ما را در مواجهه با موقعیت‌های زندگی نشان می‌دهد. بر اساس تعریف سازمان بهداشت جهانی (1990)، سلامت روان شامل آسایش ذهنی، احساس خودتوانمندی، خودمختاری، کفایت، درک همبستگی بین نسلی و شناخت توانایی خود در محقق‌کردن ظرفیت‌های عقلی و هیجانی خویش است.
اینترنت رفتار انسان را به‌شدت تحت‌تأثیر قرار می‌دهد و بر آن تأثیرات مثبت و منفی دارد. کارشناسان معتقدند، استفاده بیش از حد دانش‌آموزان از اینترنت به اضطراب، افسردگی و سلامت روان نامطلوب منجر می‌شود که بر عملکرد تحصیلی آن‌ها تأثیر می‌گذارد. نظارت و مهار اعتیاد به اینترنت دانش‌آموزان از طریق جلسات آموزشی در مورد نحوه استفاده کافی از اینترنت مفید خواهد بود.
آسیب‌های محتمل ناشی از حضور در فضای مجازی
تغییر خلق‌وخو: هر‌چه جلوتر می‌رویم، روند افزایشی رفتارهای خارج از چارچوب اخلاقی و افزایش پرخاشگری و جدایی از واقعیت در فضای نامحدود اینترنت را شاهد هستیم.
بروز نشانه‌های اختلالات روانی و افسردگی، اختلال روحی، افسردگی متمرکز، اضطراب اجتماعی، ضعف مهارت مقابله، عزت‌نفس پایین و خودکارآمدیِ ضعیف از آسیب‌های روانی استفاده طولانی‌مدت از اینترنت هستند.
وابستگی مجازی: با توجه به در دسترس‌بودن انواع نرم‌افزارها و قابلیت‌های فضای مجازی و جذابیتی که برای افراد دارند، این فضا در پرکردن اوقات فراغت کودکان و نوجوانان نقش قابل‌توجهی دارد، تا جایی که گذراندن وقت بدون این ابزارها برای این گروه سنی غیرقابل‌تحمل است و افرادی که در طول شبانه‌روز مدت‌زمان زیادی را در این فضا سپری می‌کنند، گرفتار اعتیاد اینترنتی می‌شوند.
حـذف بـازی‌های گروهی مبتنی بر مهارت‌های بدنی: نسل جدید به‌خاطر حضور مستمر در فضای مجازی، کمتر تمایل دارد در بازی‌های گروهی و تیمی مشارکت کند. در حالی که نسل‌های قبلی بیشتر به بازی‌های دسته‌جمعی در حیاط و کوچه و همچنین بازی‌های مبتنی بر مهارت‌های بدنی رو می‌آوردند.
وابستگی به فضای مجازی و دورشدن از جمع: دنیای مجازی شبیه سیاه‌چاله‌ای است که انسان را به‌سوی خود می‌کشد. این جاذبه موجب شده است بشر امروز بیش از پیش به این دنیای خیالی وابسته شود و در عمل از جمع کناره بگیرد.
دورشدن از واقعیت: کودکان و نوجوانان در فضای مجازی با موضوعاتی درگیرند که خیلی از آن‌ها واقعی نیستند و باورهایی غلط را در این گروه سنی شکل می‌دهند.
تنهاماندن: افراد به خاطر ارتباطات ضعیف اجتماعی، به مرور زمان با دوستان خود قطع رابطه می‌کنند و تنها و افسرده می‌شوند.
مورد سوءاستفاده جنسی قرارگرفتن: یکی از آثار منفی فضای مجازی دسترسی به محتوای نامناسب یا قرارگرفتن در معرض سوءاستفاده‌های جنسی است. عده‌ای بیمار جنسی در این فضا حضور دارند که دنبال طعمه می‌گردند و کودکان و نوجوانانی که آگاهی کمتری دارند، طعمه‌های آسان و بی‌دردسری برای این افراد هستند.
تهدید سلامت روان: تنهایی، افسردگی، اضطراب و عزت‌نفس پایین برخی از مشکلات احتمالی هستند که کودکان به دلیل استفاده بیش از حد از اینترنت با آن مواجه هستند.
توصیه کارشناسان به خانواده‌ها، درباره چگونگی مواجهه با آسیب‌های فضای مجازی
ـ با اطلاعات و فناوری‌های جدید آشنا شوید و بر سطح سواد رسانه‌ای خود بیفزایید. دورماندن شما از پیشرفت‌های جدید باعث ایجاد شکاف نسلی بین شما و فرزندانتان می‌شود.
ـ در صورت بروز مشکل جدید در خصوص استفاده بی‌رویه فرزندانتان از فضای مجازی، به روان‌پزشک مراجعه کنید.
ـ زمان استفاده از اینترنت را محدود کنید.
ـ به نوجوان بیاموزید هر چیزی که در اینترنت می‌بیند یا می‌خواند، حتماً و لزوماً درست و واقعی نیست.
ـ بر وبگاه‌هایی که به آن‌ها مراجعه می‌کند، حتماً نظارت داشته باشید.
ـ زمان‌هایی را همراه با فرزندتان از وبگاه‌های گوناگون دیدن کنید. راجع به محتوای آن‌ها صحبت کنید و بازی و فعالیت‌هایی انجام دهید. در این صورت امکان نظارت شما بر فرزندتان فراهم می‌شود.
ـ به فرزند خود بیاموزید که ارتباط‌برقرارکردن در اتاق گفت‌وگو درست مانند صحبت‌کردن با یک غریبه است و همان احتیاط‌هایی که در این زمینه به کار می‌روند، باز هم باید رعایت شوند.
ـ به او بگویید در فضای مجازی هیچ‌گاه نباید اطلاعات شخصی و خانوادگی را در اختیار دیگران قرار دهد.
ـ به او بگویید، هرگز با کسی که در اتاق گفت‌وگوی مجازی آشنا شده است ملاقات واقعی ترتیب ندهد.
ـ به بچه‌ها آموزش دهید همان قوانینی که در ارتباطات واقعی رعایت می‌کنیم، مانند فحش‌ندادن، استفاده‌نکردن از کلمات رکیک و طنز و مطالب مبتذل، در فضای اینترنت نیز باید به کار گرفته شوند.
فضای مجازی می‌تواند خطراتی جدی برای کودکان ایجاد کند. همچنین، می‌تواند درهای شگفتی را به روی آن‌ها بگشاید که نسل‌های قبلی حتی نمی‌توانستند در خواب هم ببینند. از ایمنی برخط فرزندان خود مطمئن شوید تا آن‌ها شادی‌ها و فرصت‌های دنیای برخط را تجربه کنند و از خطرات آن اجتناب کنند. آگاه باشید. هوشیار باشید. اما قبل از هر چیز، به‌طور فعال در زندگی دیجیتال و روزمره فرزندان خود مشارکت و آشکارا ارتباط برقرار کنید.
منبع
1. وبگاه خبرگزاری صدا و سیما
2. وبگاه پلیس فتا
3. وبگاه اندیشه‌سرای هیربد