آری خواب کافی در زمان مناسب، یکی از مهم‌ترین مؤلفه‌های سلامت روح و جسم است.
به هر حال اگر بدانیم که بدخوابی، بی‌خوابـی و دیـگر اختلالات خـواب، به‌راحتی ممکـن است بـه آسـیب‌های شدید منجر شوند، متوجه می‌شویم که این موضوع را باید جدی‌تر بگیریم و چه بهتر که با آداب آن آشنا شویم.
زمان خواب
خوابیدن باید به‌موقع و در زمان مناسب باشد. کسانی که برای بیداری خود و بهره‌برداری درست از اوقات زندگی برنامه دارند، زمان خواب خود را نیز به‌خوبی تنظیم می‌کنند.
ابتدا بدانیم که هیچ چیزی جای خواب شبانه را نمی‌گیرد. در تعالیم دینی نیز بر این موضوع تأکید شده است. «قرآن مجید» در عین حال که از خواب در شب و روز به‌عنوان یکی از آیات خدا یاد می‌کند (سوره روم، آیه 23)، اما به‌روشنی اشاره می‌کند که شب زمان اصلی خوابیدن است: «اوست خدایی که برایتان شب را پدید آورد تا در آن بیارمید» (سوره یونس، آیه 67).
بـله بهتـرین زمـان بـرای خـوابیدن شب‌هنگام اسـت و خـواب روز در مـجموع نمی‌توانـد جایـگزین خـواب شب شود. ایـن دو تفاوت بسیار دارند. درست است که خوابیدن روز، به ناچار بهترین روش تجدید نیرو برای افراد شب‌کار است، اما باید بدانید که این خواب تأثیر و کیفیت خواب شب را به هیچ وجه ندارد. نور روز و عواملی دیگر که البته چندان هم قابل حذف نیستند، عمق خواب و کیفیت آن را دستخوش تغییر می‌کنند.
دیروقت نخوابیم
گرچه در شرایط امروز غالباً نمی‌توان خیلی زود خوابید، اما باید سعی کنیم شب‌ها، حداقل قبل از نیمه شب، بخوابیم؛ یعنی از ساعت ده یازده به رخت‌خواب برویم و تا سحر (کمی قبل از اذان صبح) بخوابیم. باید سحرخیز بود و به تماشای آفتاب نشست. دیدن طلوع آفتاب به‌قدری نشاط‌آور است که به‌عنوان روشی برای درمان افسردگی مطرح شده است.
متأسفانه هستند افرادی که عادت کرده‌اند، بی‌جهت تا دیروقت بیدار بمانند. این کار را باید کنار گذاشت. باید خود را به خوابیدن به‌موقع در شب عادت دارد.
مقدار و زمان خواب
در خواب نیز مثل هر کار دیگری نباید زیاده‌روی کرد. باید به‌اندازه خوابید. این زمان البته برای افراد متفاوت، بسته به سن، مزاج و نوع کار و فعالیت روزانه و نیز تغییر فصل‌ها متفاوت است، اما نوجوانان حداقل به هشت ساعت خواب نیاز دارند.
نوع خوابیدن
در تعالیم دینی دراز کشیدن به پهلوی راست و نیز به پشت خوابیدن توصیه شده است (مفاتیح‌الحیاه..، ص 192).
و چه بهتر که خوابیدن بر پهلوی راست و رو به قبله باشد. پیامبر(ص) نیز این‌گونه می‌خوابیدند. امام صادق(ع) می‌فرماید: «هـرگاه رسول خـدا(ص) می‌خواست بخوابـد، مسواک می‌زد، به رخت‌خواب می‌رفت، بر پهلـوی راستش می‌خـوابید و دست راستش را زیر گونه راستش می‌نهاد» (پیشین).
در مقابل به رو خوابیدن به‌شدت نهی شده است. پزشکی امروز نیز می‌گوید: در وضعیت خوابیدن روی شکم، قوس کمر و گردن به یک طرف افزایش می‌یابد و به‌تدریج ستون فقرات از موقعیت طبیعی خود خارج می‌شود. و نیز به علت روی زمین قرار گرفتن نقاط استخوانی بدن، سر زانوها، قفسه سینه و نوک انگشتان و تحت فشار قرار گرفتن آن‌ها، مشکلات مفصلی و تنفسی نیز پدید می‌آیند.
به‌علاوه به گفته پزشکان پوست، این نوع خوابیدن باعث چینوچروک پوست صورت نیز می‌شود. چرا که با فرو رفتن صورت در بالش و فشار آمدن به آن، پوست صورت فشرده و در گردش خون آن نیز اختلال ایجاد می‌شود. این شرایط به چینوچروک پوست صورت می‌انجامد.
خواب مکروه و مستحب
خوابیدن کوتاه پیش از اذان ظهر‌ـ قبل از ناهار‌ـ یعنی «خواب قیلوله» در متون اسلامی از جایگاه مطلوبی برخوردار بوده و مستحب است.
در مقابل «خواب بین‌الطلوعین»، یعنی خواب بین اذان صبح تا طلوع آفتاب و خواب نزدیک غروب نیز از خواب‌های ناپسند و مکروه شمرده شده‌اند.
نکته‌هایی در مورد خوابیدن
- بلافاصله بعد از خوردن غذا نباید خوابید. لازم است یکی دو ساعت بعد از خوردن غذا به رخت‌خواب برویم. این هم مهم است که شام چه می‌خورید. وعده‌های سنگین و پرچرب می‌تواند خوابتان را دچار مشکل کند. البته خوابیدن با شکم خالی نیز توصیه نمی‌شود، زیرا موجب ضعف و لاغری است.
- دست‌شویی داشتن می‌تواند خواب راحت را از شما بگیرد. بنابراین بهتر است قبل از اینکه بخوابید، به دست‌شویی بروید. یکی دو ساعت قبل از خواب نیز هیچ‌گونه نوشیدنی نخورید.
- اتاق خواب باید تهویه مناسب و رطوبت کافی داشته باشد. یک محیط خواب ساکت، آرام و تاریک برای استراحت خوب شبانه ضروری است. چه بهتر که تلفن همراه خود را نیز خاموش یا از محل خوابمان دور کنیم.
- هنگام خواب حتماً از روانداز استفاده کنید، زیرا نیاز به پوشش هنگام خواب، در هر فصلی که باشد، از هنگام بیداری بیشتر است. بهتر است از تشک و روانداز اختصاصی و شخصی استفاده کنیم و هر کس در رخت‌خواب جداگانه بخوابد.
- مهم نیست جنس تشک فنری یا غیرفنری یا اصلاً یک تشک معمولی باشد و یا حتی کف اتاق بخوابید. آنچه اهمیت دارد احساس راحتی شماست.
- قطر بالش باید مناسب باشد. حجم قطر آن باید به‌اندازه‌ای باشد که بتواند گودی بین گردن و پشت سر ما را پر کند. بالش بلند سبب فشارآمدن به ستون فقرات گردنی خواهد شد.
- سعی کنید با وضو بخوابید. خواندن «آیت‌الکرسی» و تسبیحات فاطمه زهرا(س) نیز قبل از خواب توصیه شده است.
- بهتر است قبل از خواب دندان‌ها مسواک شوند. فضای بسته دهان هنگام خواب، در صورتی که آن را مسواک نزده باشیم، محیط مناسبی برای فعالیت باکتری‌ها خواهد بود. می‌دانیم که باکتری‌ها با رطوبت، تاریکی و مواد پروتئینی میانه خوبی دارند و این‌ها همه در یک دهان مسواک نزده وجود دارند.
در سیره پیامبر(ص) نیز آمده است که ایشان هر روز سه بار مسواک می‌زدند و یک نوبت آن قبل از خواب بوده است. همین جا خوب است این مورد را نیز از سیره و رفتار آن بزرگوار بیاموزیم.
امام باقر(ع) می‌فرماید: «هیچ وقت رسول خدا از خواب بیدار نشد، مگر آنکه بر زمین می‌افتاد و خدا را سجده می‌کرد» (سنن‌النبی، ص 140).
ما نیز شایسته است هر صبح از اینکه خداوند فرصت تازه‌ای برای زندگی و تلاش به ما داده است، خدا را ستایش و شکر کنیم و بدین‌شکل روزمان را با توجه به خدا و تصمیم برای بهتر شدن و انجام کارهای نیک آغاز کنیم.