در «رشد آموزش علوم اجتماعی»
فصل‌نامه رشد آموزش علوم اجتماعی در مقاله‌ای به انواع جوامع فاضله و نافاضله از نگاه فارابی پرداخته است.
سیدعلیرضا قیوم‌زاده دبیر و سرگروه علوم اجتماعی شهرستان خلفان نویسنده این مقاله است.
در این مقاله می‌خوانیم: «فارابی در تقسیم‌بندی جوامع به‌لحاظ کیفی، علاوه بر مدینه فاضله، مدینه‌هایی را که در مقابل مدینه فاضله قرار دارند بیان می‌کنند و از آن‌ها به مدینه جاهله، مدینه فاسقه، مدینه ظاله و بالاخره گروه خودرو و خودسر در مدینه فاضله یاد می‌کند.
او در تقسیم‌بندی کیفیت جوامع به کمال‌گرایی و سعادت‌طلبی توجه دارد. به عبارت دیگر هدفی که مدینه دارد تعیین کننده نوع آن است.»
در تعریف مدینه فاضله آمده است: «مدینه فاضله، مدینه مطلوب و مناسبی است که امکانات نیل به سعادت در آن مهیاست. به عبارت دیگر مدینه فاضله اجتماعی است که افراد آن سعادت را می‌شناسند و در اموری که آن‌ها را به این غرض و غایت برساند تعاون دارند. پس مدینة فاضله، به
خودی خود غایت نیست بلکه وسیله نیل به سعادت است و نظام آن باید تابع معنایی باشد که فیلسوف ما از سعادت مراد می‌کند.»
به‌طور کلی، فارابی مدینه فاضله مورد نظر خود را بر چند اصل به این شرح استوار کرده است:
* توحید و یکتاپرستی؛
* وجود مکافات؛
* رعایت طبیعت خلقت و آفرینش؛
* رعایت این معنی که بین موجودات مادی و موجودات روحانی اتصال و پیوستگی وجود دارد؛
* انطباق نظام اختیاری اجتماع بشری با نظام خلقت جهان و انسان؛
* توجه به نوع زعامت و ریاست نظام جامعه که اساس آن باید بر این سخن الهی باشد که: «انی جاعل فی الارض خلیفه» و
* رعایت عدالت در نظام طبیعت و عدالت در نظام جامعه.
نویسنده مقاله سپس به تعریف جامعة جاهلیه پرداخته است: «مدینه جاهلیه جامعه‌ای است که مردم آن سعادت را نمی‌شناسند و حتی به ذهن‌شان خطور نمی‌کند. اگر هم به سوی آن ارشاد شوند نه آن را می‌فهمند و نه بدان معتقد می‌شوند. مردم در مدینة جاهلیه اهداف یک زندگی سعادتمند
و خوش‌بخت را به غلط می‌شناسند و شقاوت را سعادت می‌پندارند. این‌گونه جوامع با توجه به تأکیدی که بر یکی از کارهای نادرست دارند به شش دسته کوچک‌تر بخش می‌شوند:
الف. جامعه ضروریه: دنیاطلب
ب. جامعه بذاله یا بداله: مال‌اندوز
ج. جامعه خست و شقوت: لذت‌گرا
د. جامعه کرامت: فضل‌فروشی
هـ . جامعه تغلبیه یا تسلط‌گرا: دیگرآزار
و. جامعه جماعیه: بی‌قانون»
ادامه مقاله به توضیح هریک از این موارد اختصاص دارد.
متن کامل این مقاله در فصل‌نامه رشد آموزش علوم اجتماعی، شماره 65، زمستان 1393 منتشر شده است.