یکی از عوامل مهم و اثرگذار در عملکرد تحصیلی دانش‌آموزان، فرسودگی تحصیلی است. فصلنامه «رشد آموزش مشاور مدرسه» در جدیدترین شماره خود به این مفهوم و عوامل موثر بر آن پرداخته است
در تعریف فرسودگی تحصیلی می‌خوانیم: «سالما، کیورو، لسکینن و نورمی در تعریف فرسودگی تحصیلی این‌گونه گفته‌اند: «فرسودگی تحصیلی با ویژگی‌هایی مانند خستگی ناشی از الزامات مربوط به مطالعه (خستگی تحصیلی)، رشد حس و نگرش بدبینانه و بدون حساسیت نسبت به مطالب درسی (بی علاقگی تحصیلی) و نیز احساس پیشرفت شخصی ضعیف در امور درسی و تحصیلی (ناکارآمدی تحصیلی) مشخص می‌شود.» می‌توان گفت که موقعیت‌های آموزشی به عنوان محل کار فراگیران محسوب می‌شود. اگرچه فراگیران در موقعیت‌های آموزشی به عنوان کارمند کار نمی‌کنند یا شغل خاصی در آن‌ها ندارند اما از دیدگاه روان‌شناختی، فعالیت‌های آموزشی و درسی آن‌ها را می‌توان به عنوان یک کار در نظر گرفت. آن‌ها در کلاس حضور پیدا می‌کنند و مجموعه تکالیفی را برای موفقیت در امتحانات و کسب نمره قبولی انجام می‌دهند.»
نویسنده مقاله علائم فرسودگی تحصیلی را چنین برشمرده است: «افرادی که فرسودگی تحصیلی دارند، معمولاً علائمی مانند بی اشتیاقی نسبت به مطالب درسی، ناتوانی در ادامه حضور مستمر در کلاس‌های درس، مشارکت نکردن در فعالیت‌های کلاسی، احساس بی معنایی در فعالیت‌های درسی و احساس ناتوانی در فراگیری مطالب درسی از خود بروز می‌دهند. پژوهش‌های قبلی در موقعیت‌های صنعتی و سازمان، نشان داده‌اند که فرسودگی پیامدهای متعددی مانند غیبت، ترک شغل، کاهش بهداشت و ریسک بالای ابتلا به افسردگی را دارد. چنین نتایجی درباره فرسودگی تحصیلی نیز صادق است، اگرچه مطالعات کمی درباره این موضوع انجام شده است. مثلاً محققانی مانند آهولا و هاکانین نشان داده‌اند که فرسودگی تحصیلی به افسردگی منجر می‌شود. کاسکه و کاسکه نشان دادند که فرسودگی تحصیلی رابطه بین استرس‌های تحصیلی و پیامدهای آن مانند، سردرد، دل درد، احساس ترس و افسردگی را افزایش می‌دهد. این محققان نشان دادند که با وارد کردن متغیر فرسودگی تحصیلی رابطه استرس‌های تحصیلی و پیامدهای آن به طور معناداری افزایش می‌یابد.»
مولفه‌های فرسودگی تحصیلی شامل سه حیطه خستگی تحصیلی، بی علاقگی تحصیلی و ناکارآمدی تحصیلی می‌شود. در توضیح خستگی تحصیلی آمده است: «از پژوهش‌های قابل توجهی معلوم شده که خستگی هیجانی و اشتغال می‌تواند در محیط تحصیلی بروز پیدا کند و احساس خوب بودن دانش‌آموزان را تحت تاثیر قرار دهد. به طور بسیار خاص دو متغیر وجود دارد که در درک بروز و دوام خستگی هیجانی و تحصیلی و اشتغال دارای اهمیت است. متغیر اول، سطح تنش تجربه شده توسط فرد و محرک‌های تنش‌زایی است که در محیط سازمانی بروز می‌کنند. در این بین، تنش توسط برخی از پژوهشگران به صورت پیشگویی کننده عمده خستگی هیجانی شناخته می‌شود، بدین ترتیب دانش‌آموزانی که استرس کمتری متحمل شده‌اند، نشانه‌های کمتری از خستگی هیجانی را تجربه کرده و متعاقب آن باید سطوح بالاتری از اشتغال را تجربه نمایند. مورد دوم: خستگی هیجانی و تحصیلی می‌تواند تابعی از تفاوت‌های فردی در مشخصه‌های گرایشی دانش آموزان باشد. در این زمینه خود اثر بخشی کلی یک پیشگویی کننده مهم از خستگی هیجانی و اشتغال می‌باشد.»
عوامل موثر بر فرسودگی تحصیلی نیز به دو بخش عوامل فردی و عوامل محیطی تقسیم می‌شود. در توضیح عوامل محیطی آمده است: «مطالعات فرسودگی نشان می‌دهد، توصیف فرسودگی بدون در نظر گرفتن فرایند ها و تمایلات افراد در بافت محیط اطرافشان و فرایندهای واکنش فعال و غیرفعال به محیط سازمانشان غیرممکن است. در مدل تعاملی که توسط لازاروس و فلکمن در تئوری ارزیابی‌شان پیشنهاد شد، دو مولفه در نظر گرفته می‌شود. یک، مولفه ارزیابی موقعیت یا زمینه و مولفه بعدی ارزیابی منابع در دسترس و این بدان معناست که افراد با کدام واکنش نشان می‌دهند. مولفه اول مرتبط با شناخت و آگاهی از عوامل استرس زاست و مولفه دوم مرتبط با آگاهی از منابع است. استرس نتیجه عدم تعادل بین این دو است.»
متن کامل این مقاله به قلم زهرا محمودی، در فصلنامه رشد آموزش مشاور مدرسه، شماره 42، زمستان 1394منتشر شده است.
کلیدواژه‌ها:فرسودگی تحصیلی، خستگی تحصیلی، بی علاقگی تحصیلی، ناکارآمدی تحصیلی