در درس بیست‌ویکم کتاب زبان و ادبیات فارسی عمومی دوره پیش‌دانشگاهی با عنوان «درآمدی بر حسب حال/ زندگی‌نامه» چند حکایت از کتاب اسرارالتوحید فی مقامات الشیخ ابی‌سعید نگاشته محمدابن منور آمده است. «فصل‌نامه رشد آموزش زبان و ادبیات فارسی» در مقاله‌ای به نکاتی درباره این درس پرداخته است
در ابتدای مقاله می‌خوانیم: «کتاب اسرارالتوحید فی مقامات الشیخ ابی‌سعید نگاشته محمدابن منور، از نوادگان شیخ ابوسعید است و شرح زندگانی شیخ را از آغاز تا پایان می‌توان در آن دید. اسرارالتوحید هم به‌لحاظ نثر و هم به‌لحاظ معنا از ظریف‌ترین و شیواترین کتب فارسی در زبان فارسی است.
این کتاب با اینکه در صدر نوشته‌های قرن ششم قرار دارد، با این همه جای تاریخی و سبکی آن قرن پنجم و گاه چهارم است. از این‌روست که استاد بهار به‌رغم تأخر تاریخی کتاب، سبک نگارش آن را با سبک دوره سامانیان برابر می‌داند. با وجود این، به تعبیر رسای استاد شفیعی کدکنی «جمع سادگی و پختگی» در نگارش کتاب دیده می‌شود.»
در ادامه مقاله آمده است: «کتاب به‌لحاظ محتوا بر برخی اصطلاحات و عبارات تصوف و عرفان، وجود محاورات و گفت‌و‌گوها به زبان رایج شخصیت‌های داستان در عصر زندگی‌شان، حکایات خواندنی و جنبه‌های تعلیمی‌اش کام هر خواننده‌ای را شیرین می‌کند.»
نویسنده مقاله در معرفی ساختاری کتاب نیز چنین آورده است: «کتاب اسرارالتوحید یک مقدمه و سه باب دارد که باب‌های دوم و سوم هرکدام سه فصل دارند. در مقدمه، سبب تألیف کتاب، فایده آن، بخش‌بندی کتاب و تقدیم آن به محمدابن سام بیان شده است. در باب اول، مختصری از زندگی شیخ، استادان و تربیت و سلوک او آمده است. در باب دوم، که سه فصل دارد، حکایاتی خواندنی از شیخ، دعاها، نامه‌ها و ابیات پراکنده از او نقل گردیده است.
در باب سوم، وصایای شیخ، نحوه تشییع جنازه او و کرامات مربوط به آن و ذکر بازماندگانش دیده می‌شود. اساس حکایت‌های موجود در کتاب، اغلب بر روایات شفاهی است که اگر ناقل، مجهول‌الهویه باشد با «آورده‌اند که...» شروع می‌شود، و اگر راوی معلوم باشد اسم او می‌آید مثلاً «حسن مؤدب گفت، رحمه‌الله علیه، که روزی شیخ ما...» گاهی حکایت‌ها، رونوشتی از ماجرایی است که خاص کسی جز ابوسعید است و نویسنده آن را به شیخ نسبت می‌دهد؛ مانند حکایت مربوط به موش و حقه که اصلش مربوط به ذوالنون است. اغلب حکایت‌ها براساس توالی موضوعی یا زمانی یا مکانی یا شخصیت داستانی بیان می‌شوند و گاهی منطقی بر آن‌ها حاکم نیست.»
نویسنده: سیدعلی حسینی، دبیر دبیرستان امام علی(ع) زنجان
کلیدواژه‌ها: زندگی‌نامه، اسرارالتوحید، ابوسعید ابوالخیر، محمدبن منور، زبان و ادبیات فارسی عمومی، حکایت غرورشکنی.