احکام اسلام به اعتبار ثبات و تغیر، به ثابت و متغیر تقسیم می‌شود. علامه طباطبایی از احکام ثابت، به شریعت تعبیر می‌کند. فصل‌نامه «رشد آموزش قرآن و معارف اسلامی» در مقاله‌ای به دیدگاه وی درباره احکام ثابت و متغیر پرداخته است
در بخشی از مقاله می‌خوانیم: علامه طباطبایی نیز بر این باور است که احکام و
مقررات در اسلام به دو بخش ثابت و متغیر تقسیم شده‌اند. وی در زمینة تعریف احکام
ثابت می‌نویسد: احکام و قوانینی که حافظ منافع حیاتی انسان است، از نظر اینکه
انسان است و در حال دسته جمعی زندگی می‌کند و در هر عصر، در هر منطقه و با هر
مشخصاتی که باشد، مانند یک قسمت از عقاید و مقررات که عبودیت و خضوع انسان را نسبت
به آفریدگار خود که هیچ‌گونه تغییر و زوالی را به او راه نیست، مجسم می‌سازد و
مانند کلیات مقرراتی که به اصول زندگی انسان از غذا، مسکن، ازدواج، دفاع از اصل
حیات و زندگی اجتماعی مربوط می‌شوند و انسان برای همیشه به اجرای آن‌ها نیازمند
است.
ایشان در تعریف مقررات متغیر و ضرورت آن می‌نویسد: احکام و مقرراتی که به جنبه
موقتی یا محلی یا جنبة دیگر اختصاص دارند و با اختلاف طرز زندگی، اختلاف پیدا می‌کنند،
البته این بخش با پیشرفت تدریجی مدنیت و حضارت، تغیر و تبدل قیافة اجتماعات و به
وجود آمدن و از بین رفتن روش‌های تازه و کهنه قابل تغییر است.»
نویسندة مقاله پس از اشاره به خاستگاه بحث احکام ثابت و متغیر، به پاسخ
محققان مسلمان درباره این موضوع اشاره کرده است که در 3 نظریه خلاصه شده‌اند:
1.
نظریه نفی احکام
متغیر
2.
نظریه اثبات احکام
متغیر
3.
نظریه وجود احکام
ثابت و متغیر در اسلام
در بخشی از نظریه سوم آمده است: «علامه طباطبایی بر این باور است که مقررات
ثابت اسلام براساس آفرینش انسان و مشخصات ویژة او استوار است. وی این احکام و
مقررات را دین و شریعت اسلامی می‌نامد. علامه طباطبایی بخش دوم مقررات اسلامی را
قابل تغییر می‌داند که به حسب مصالح مختلف، زمان‌ها و مکان‌ها اختلاف پیدا می‌کند.
وی مقررات متغیر را آثار ولایت عامه تلقی می‌کند که نبی اسلام (ص) و جانشینان و
منصوبین (ع) از طرف او، در شعاع مقررات ثابتة دینی و به حسب مصلحت وقت و مکان، آن
را تشخیص می‌دهند و اجرا می‌کنند.»
نویسنده: دکتر سید ابوالقاسم نقیبی، دانشیار دانشگاه شهید مطهری
کلیدواژه‌ها: اسلام، احکام ثابت، احکام متغیر، علامه طباطبایی، مقتضیات
زمان و مکان.
برای دریافت فایل پی‌دی‌اف این مقاله کلیک کنید.