از میان انواع بادهای گرم، باد سموم بادی داغ، خشک و خفقان‌آور است که هنگام بهار و تابستان عمدتا ًدر صحرای آفریقا و خاورمیانه می‌وزد. فصلنامه رشد آموزش جغرافیا در مقاله‌ای به این موضوع پرداخته است.
در ابتدای مقاله می‌خوانیم: «سموم یا سام درواقع یک باد محلی موسمی بسیار گرم و خشک است که درجه حرارت آن اغلب تا ۵۵ درجه سانتی‌گراد (حدود ۱۳۰ درجه فارنهایت) می‌رسد و رطوبت هوای آن گاهی به کمتر از ۱۰ درصد کاهش پیدا می‌کند. این باد ناشی از گرمایش شدید زمین در زیر آسمانی صاف و بدون ابر و معمولاً همراه با گرد و غبار است که در فصل بهار و تابستان از مناطق شمال صحرای بزرگ افریقا و عربستان همراه با عبور مرکز کم‌فشار از این مناطق می‌وزد و هنگام عبور از خلیج فارس رطوبت را جذب و ذخیره می‌کند.»
نویسنده درباره تأثیرات باد سموم آورده است: «باد سموم بادی تند و مرگبار بوده، معمولاً با ماسه و گرد و غبار همراه است و به همین دلیل خفه می‌کند. این باد قابلیت دید را در فاصله چند متری کاهش می‌دهد و یا تقریباً از بین می‌برد. آن چنان داغ است که گویی از یک بخاری کاملاً داغ خارج می‌شود. این باد شن‌ها را جمع و به‌صورت موج و تپه روی هم انباشته می‌کند و شکل تپه‌های شنی را در امتداد مسیر تغییر می‌دهد. غبار و ماسه آن‌چنان شرایط خفقان‌آوری پیش می‌آورد که شترها سر خود را در داخل رمل (شنزار)های بیابان می‌کنند و مسافران صحرا سرگردان می‌شوند. این باد گرمازدگی ایجاد می‌کند به طوری که حرارت بیشتری را به بدن انسان می‌رساند که از راه تبخیر شدن عرق منتقل می‌شود. این بادها اغلب خساراتی بر جای می‌گذارند. توفان‌های حاصل از این بادها وضع خطرناکی را پیش می‌آورند، به این معنا که همه موجودات زنده اعم از حیوان و نبات را که در مسیر قرار گیرند، می‌سوزاند. این باد هرگونه گیاه و طراوتی را می‌خشکاند. قدرت کشندگی این باد چنان است که شترها و حیوانات پرطاقت را از پای در می‌آورد، مار را هلاک می کند، نفس انسان را قطع می کند و انسان را از بین می‌برد.»
در ادامه مقاله می‌خوانیم: «نزول توده هوای گرم روی درختان و نباتات باعث تبخیر و تعریق شدید و خشک شدن سریع برگ‌های درختان، مراتع و چمنزارها می شود. این حالت احتمال وقوع آتش‌سوزی و گسترش آن در سطح جنگل را شدت می‌بخشد. این باد پوشش علوفه پشت بام‌ها را چنان خشک می‌کند که ممکن است آن ها خود به خود آتش بگیرند.
گرد و غباری که امروزه بخش‌هایی از کشور را در برمی‌گیرد، درواقع تداوم همان بادهای گرمی است که از گذشته‌های دور وجود داشته است. به طوری که در منابع آمده است حدود سال ۱۳۴۰ و پس از آن چند سال خشک‌سالی‌های پی‌درپی در خاورمیانه، باد سموم و تنش باد آن‌چنان بر جنوب خوزستان گرد و غبار فرو ریختند که تمام روستاهای جنوب خوزستان و ساحل خلیج‌فارس در زیر خروارها خاک و ماسه مدفون شدند. روستاییان خانه و زمین‌ها و زندگی‌شان را رها کردند و به شهرها مهاجرت کردند و همه روستاهای آن منطقه برای همیشه خالی از سکنه شدند. براساس مطالعات انجام شده معمولاً گرد و غبار در فصول بهار و تابستان که باد گرم می‌وزد نمایان می‌شود، بنابراین این بادهای گرم یکی از عوامل گسترش گرد و غبار هستند.»
نویسنده: اشرف‌السادات باقری دکترای جغرافیا و عضو هیئت علمی بنیاد دائرة‌المعارف اسلامی
کلیدواژه‌ها: باد سام، باد سموم، گرم‌باد، توفان، گرد و غبار
••• برای دریافت متن کامل مقاله اینجا کلیک کنید.