موقعیتمحوری
رویکرد اصلی در توسعه شایستگیهای معلمان «موقعیتمحوری» است. تغییر و اصلاح موقعیت، متضمن سروکار داشتن با مسئلههای پیچیده و واقعی، پایبندی شخصی، و تعامل با افرادی دارای سطحهای متفاوت شایستگی است. توجه به موقعیت نیازمند گشودگی مداوم در برابر تجربیات جدید، یادگیری خودآغازگر، سازگاری میان قابلیتهای وجودی (احساس، شهود، تخیل، تعقل، اراده و عمل) نقادی و ارزیابی مداوم عملکرد خود و یکیشدن خود و فرایند درک و اصلاح موقعیت است.
بهبود مداوم موقعیت متضمن کسب معرفت، عمل و تأمل در خصوص نتایج آن بهصورت فردی و گروهی است که در نهایت به تحقق هویت منحصربهفرد در زندگی شخصی و حرفهای منجر میشود. قرار گرفتن در فرایند کسب و توسعه شایستگیهای حرفهای، امکان ایجاد انسجام، هماهنگی و پیوند میان رشد شخصی و هویت حرفهای را فراهم میآورد (ص 387).
با توجه به رویکرد فوق، کلیدواژه اصلی در توسعه منابع انسانی در مدرسه «رشد شایستگیهای حرفهای معلمان و مربیان» است.
چرخشهای تحولی
بر اساس رویکرد کلی فوق انتظار میرود این چرخشها در جهت ارتقای کیفی نیروی انسانی مورد عنایت قرار گیرند:
١. از معلم بهعنوان انتقالدهنده دانش، به معلم بهعنوان مربی و اسوه تربیتی و سازماندهنده فرصتهای تربیتی؛
٢. از معلم بهعنوان مجری تصمیمات برنامه درسی به معلم تصمیمساز در فرایند برنامهریزی درسی؛
3. از ارتقای خودبهخودی سطح حرفهای مربیان به ارزیابی عملکرد و صدور درجه مربیگری بر اساس کارآمدی و اثربخشی.
شاخصهای توسعه هویت حرفهای معلمان
بر اساس نکات فوق، ملاک، نشانگر و سنجههای مربوط به منابع انسانی در مدرسه را میتوان بهصورت جدول ۱ تبیین کرد.
سطوح شایستگی حرفهای معلمان و مربیان
سطح اول: مفهوم یادگیری و تربیت
سطح دوم: اصول و رویکردهای تربیت
سطح سوم: راهبری تربیت (آموزش، تدریس و ...)
- در سطح اول (مفهوم یادگیری و تربیت) انتظار میرود معلمان با این موارد آشنا باشند:
١. تعریف یادگیری و تربیت بر اساس سند تحول؛
٢. ماهیت یادگیرنده از نظر مبانی (بهویژه مبانی انسانشناسی مبتنی بر مبانی نظری سند تحول)؛
٣. ویژگیهای روانشناسی دورههای تحصیلی؛
٤. اهداف دوره تحصیلی.
- در سطح دوم (اصول و رویکردهای تربیت) انتظار میرود معلمان و مربیان با این موارد آشنا باشند:
١. اصول یاددهی ـ یادگیری (بهتر است اصول یادگیری ـ یاددهی به کار ببریم)؛
٢. رویکرد یاددهی ـ یادگیری با تأکید بر موقعیتمحوری، تلفیقی و ... .
- در سطح سوم (راهبری تربیت) انتظار میرود معلمان و مربیان به این نکات توجه داشته باشند:
١. طراحی آموزش در کلاس درس را با رویکرد موقعیتمحور انجام دهند.
٢. در تدریس و ارزشیابی رویکرد موقعیتمحور را به کار بگیرند.
٣. تدریس و روشهای راهنمایی و مشاوره را بهصورت تلفیقی بهکار گیرند.
٤. از پژوهشهای کیفی در راهبری تربیت بهره بگیرند.
بعد از تدوین شایستگیهای حرفهای انتظار میرود نشستهای علمی و دورههای آموزشی مدرسهها در جهت رشد حرفهای معلمان و مربیان طراحی و اجرا شوند.
سرفصلهای آموزشی دارای اولویت در مدرسه
١. تعریف تربیت بر اساس سند تحول و تحلیل هویت؛
٢. فرایند یادگیری با تأکید بر کسب شایستگی و درک موقعیت؛
٣. رویکرد و الگوی هدفگذاری برنامه درسی ملی؛
٤. اهداف دورههای تحصیلی؛
٥. اصول راهنمایی و مشاوره؛
٦. اصول تدریس و ارزشیابی ملی؛
٧. طراحی آموزشی موقعیتمحور و درهمتنیده؛
٨. فرایند اجرای رویکرد یاددهی ـ یادگیری پژوهشمحور؛
٩. کاربرد پژوهشهایکیفی در کلاس درس (درسپژوهی، اقدامپژوهی و ...)؛
١٠. ارزشیابی در خدمت یادگیری؛
١١. کاربرد هوشهای چندگانه در کلاس درس؛
١٢. تحلیل یادگیری تمام مغزی.
با تحلیل شایستگی حرفهای و دورههای آموزش موردنیاز معلمان، انتظار میرود معلمان و مربیان در عمل این شایستگیها را به کار بگیرند.
انتظار میرود مدرسهها از طریق مدیر، معاونان آموزشی و معلم پایه (یا سرپرست آموزشی) بهطور مرتب عملکرد معلمان را بررسی و در جلسات سازنده به رشد حرفهای معلمان و رفع اشکالات احتمالی کمک کنند (جدول 2). در پایان هر سال نیز لازم است بر اساس کارآمدی، گواهی صلاحیت حرفهای به معلمان ارائه شود. این کار با آنچه تحت عنوان ارزشیابی سالانه کارکنان و معلمان انجام میشود، فرق میکند.