- تفاوت بسته آموزشی و بسته یادگیری
البته این خود بحث مفصلی است و از چند منظر باید موردتوجه قرار گیرد، اما در اینجا فقط به یک ویژگی می‌پردازیم.
آنچه امروز درباره بسته آموزشی نسبت به آن فهم عمومی وجود دارد، مجموعه‌ای از چندرسانه برای آموزش یک مفهوم است. این تعریف بسیار کوتاه بخش مهمی از مراد ما را دربرمی‌گیرد، اما بسته یادگیری همین است؛ به‌اضافه نقش‌های تازه‌تر ساختن رایانه‌ای که برای دانش‌آموز در نظر دارد. لذا در بسته آموزشی، گویی مفاهیم و روش بر نگاهی شناخت‌گرا یا رفتارگرا مبتنی است و هدف بسیار تدقیق‌شده آموزشی را در نظر داریم و اجزای بسته آموزشی یکدیگر را کامل یا تکرار می‌کنند. اما در بسته یادگیری، در طول مشارکت بین یادگیرنده و بسته یادگیری، خلق معنا و امر یادگیری به وجود می‌آید. پس روایت ارائه به‌ضرورت دیگر خطی نیست و نیز مفاهیم اجزا کامل‌کننده یکدیگر نیستند، بلکه می‌توانند در مسیر تعمیق یادگیری یک مفهوم باشند یا فرصت یادگیری تازه‌ای در همین حیطه. لذا بسته یادگیری نقش پیچیده‌تری را برای اجزا در نظر می‌گیرد و نیز سهم بیشتری را برای مخاطب.
در سینما، مشارکت امری حیاتی برای خلق معنا و مبتنی بر جذابیت اصلی فیلم است، اما محدودیت فیلم‌ها در تعامل باعث شده است شیوه‌های داستان‌گویی خلاقه «جهان‌های موازی» یا «چندداستانی» برای حل این نیاز در بیان مدنظر قرار گیرد. در فیلم آموزشی انواع تعامل می‌تواند مدنظر قرار گیرد و به دلیل اهمیت تعامل در یادگیری، در طراحی فیلم‌های آموزشی برای بسته‌های یادگیری، به این مهم توجه ویژه می‌شود و از مفاهیم در حال توسعه است. اما اینجا فرض ما بر این است که فیلم بدون طراحی آموزشی دقیق طراحی شده و اکنون در اختیار کلاس و معلم است و معلم می‌خواهد خود طراحی آموزشی را کامل و با کلاس و مخاطب خود متناسب کند.
- روش پیشنهادی اول: فرارسانه
ترانس مدیا یا فرارسانه یک نگاه به نسبت جدید است که در علوم ارتباطات مدنظر قرار گرفته و در پی آن است که در کنار و اطراف یک رسانه اصلی، رسانه‌های مکمل یا جایگزین یا توسعه‌دهنده قرار دهد تا فرصت ارتباطی را غنی، ثابت و اثربخش کند. لذا فیلم خود را در میان قرار دهید و حول آن سایر رسانه‌های دیگر را که به‌طور نسبی کمک‌کننده‌اند، یادداشت و تهیه کنید. از فعالیت‌های متنوع غافل نشویم. فعالیت‌های کاوشگرانه، تیمی و گروهی، بازی و ... می‌توانند مدنظرتان قرار گیرند تا فیلم کلاس خود را در مسیر «ترانس مدیا» یا فرارسانه قرار دهید و به این شیوه با یک جزء در اختیار بسته یادگیری طراحی کرده‌اید.
- روش پیشنهادی دوم: شکست روایت فیلم
احتمالاً همکاران فیلم‌ساز من این پیشنهاد را دوست ندارند، چون روایت حق فیلم‌ساز است و از جمله فرصت‌های هنرمندی در بیان. اما از آنجا که فیلم آموزشی در زمره هنرهای کاربردی قلمداد می‌شود، این پیشنهاد بر اهداف یادگیری مبتنی است.
در این شیوه، به‌جای نمایش یکباره فیلم، آن را به دو یا چند بخش تقسیم کنید. قبل و بعد از هر بخش از نمایش فیلم، گفت‌وگو و فعالیت‌ها یا رسانه‌هایی را در نظر بگیرید که بتوانند فرصت یادگیری کلاس را تسهیل و تعمیق کنند یا توسعه دهند.
یک نکته جنبی اینکه، از آنجا که روایت در فیلم توسط فیلم‌ساز و همکارانش با دقت بالا طراحی‌شده است، به‌سادگی نمی‌توان نمایش آن را متوقف کرد؛ طوری که از ارزش‌های عاطفی و غوطه‌وری فیلم کم نشود. لذا آشنایی با ساختارها و روایت در فیلم برای موفقیتتان در این شیوه بسیار یاری‌رسان است. البته در دنیای درام، هرگونه فاصله‌گذاری می‌تواند مقدمه کاستن از احساس و افزودن بر اندیشه محسوب شود.
در خصوص این دو روش در شماره‌های بعد بیشتر توضیح خواهیم داد. در ادامه، یک نمونه طراحی آموزشی برای یک فیلم پویانمایی خواهیم داشت. این فیلم شاخص‌های ارزشمند ورود به کلاس را دارد، اما طراحی ندارد و آموزشی است. لذا در اینجا ما برای فیلم یک طراحی آموزشی انضمامی انجام داده‌ایم.
عنوان فیلم: فرفره
مدت‌زمان فیلم: 7 دقیقه و 32 ثانیه
زمان پیشنهادی اجرای فعالیت: 35 تا 50 دقیقه
گروه مخاطب: دانش‌آموزان دوره‌های ابتدایی و متوسطه (توجه بفرمایید که غالباً فیلم‌ها را می‌توان برای یک دوره یا پایه تحصیلی محدود طراحی آموزشی کرد و این فیلم به دلیل موضوع استثنا قلمداد می‌شود.)
- فرایند اجرای فعالیت آموزشی
مرحله اول: قبل از نمایش فیلم
قبل از نمایش فیلم در کلاس درباره برخی مشاغلی که قبلاً وجود داشتند و الان در جاهای کمی از کشور دیده می‌شوند یا از بین رفته‌اند، صحبت کنید؛ مشاغلی مانند آب‌حوضی، لحاف‌دوزی، چینی‌بندزنی و نمکی، تا دانش‌آموزان پیش‌نیاز تماشای فیلم را داشته باشند.
مرحله دوم: پس از نمایش فیلم
الف) با مخاطبان پیش‌دبستانی و پایه‌های اول و دوم ابتدایی
پس از نمایش فیلم، سؤال‌های زیر را مطرح کنید و از دانش‌آموزان بخواهید درباره سؤالات زیر گفت‌وگو کنند:
- آیا تا به حال فرفره‌بازی کرده‌اید؟ در صورت پاسخ مثبت، آیا این بازی را دوست داشتید؟
- اگر خاطره‌ای از فرفره‌بازی دارید، برای دوستانتان تعریف کنید.
- وقتی فرفره پسربچه در آب افتاد، چه کسی آن را از حوض بیرون آورد؟
- افرادی که سر راه پسربچه قرار گرفتند، شغلشان چه بود؟ آن‌ها چه رفتاری با پسربچه داشتند؟
- چرا پسربچه صدایش را به نمکی داد؟
فعالیت انتخابی در کلاس
در صورت امکان، شعر عمو زنجیرباف را در میان کلاس با زنجیرکردن دستانشان و صدای برخی مشاغل ذکرشده در فیلم اجرا کنند یا درجای خود بخوانند.
به‌صورت نمایش خلاق، حرکات و صدای لحاف‌دوز، آب حوضی، نمکی و حاجی فیروز را اجرا کنند.
دانش‌آموزان به گروه‌های کوچک تقسیم شوند. هر گروه یکی از مشاغل یادشده در فیلم را نقاشی کند. نقاشی‌ها را روی دیوار کلاس به نمایش بگذارید.
ب) با مخاطبان دوره دوم ابتدایی
از بزرگ‌ترهای خود، قبل از جلسه و روز نمایش بپرسند، نمکی، آب حوضی، چینی‌بندزنی و لحاف‌دوزی چه کار می‌کردند و چرا این شغل‌ها دیگر چندان وجود ندارند؟
این سؤالات پس از نمایش فیلم با بچه‌ها مطرح و بحث شوند:
- امروزه به‌جای این شغل‌ها چه شغل‌های جدیدی به وجود آمده‌اند؟
- چه شغل‌هایی ممکن است در آینده وجود نداشته باشند؟
- چه شغل‌های جدیدی ممکن است در آینده به وجود آیند؟
- آن‌ها به‌منظور آمادگی برای مشاغل آینده، چه چیزهایی باید یاد بگیرند؟
توصیه: در تمامی گفت‌وگوهای کلاسی، در ابتدا میز و نیمکت‌ها به شکل U چیده شود تا دانش‌آموزان بتوانند هنگام گفت‌وگو همدیگر را ببینند.
ج) با مخاطبان دوره‌های متوسطه اول و متوسطه دوم
پس از نمایش فیلم، سؤال‌های زیر را مطرح کنید و از دانش‌آموزان بخواهید درباره آن‌ها گفت‌وگو کنند:
- افرادی که سر راه پسربچه قرار گرفتند، شغلشان چه بود؟ آن‌ها چه رفتاری با پسربچه داشتند؟
- چرا پسربچه صدایش را به نمکی داد؟
- نمکی، آب حوضی، چینی‌بندزنی و لحاف‌دوزی چه کار می‌کردند و چرا دیگر این شغل‌ها چندان وجود ندارند؟
- امروزه به‌جای این شغل‌ها چه شغل‌های جدیدی به وجود آمده‌اند؟
- چه شغل‌هایی ممکن است در آینده وجود نداشته باشند؟
- چه شغل‌های جدیدی ممکن است در آینده به وجود آیند؟
- آن‌ها به‌منظور آمادگی برای مشاغل آینده، باید چه چیزهایی یاد بگیرند؟