دوستان و همکاران عزیز و ارجمند، در شماره قبل اشاره کردیم که زین پس قصد داریم در سخن اول هر شماره رشد آموزش ریاضی، به معرفی یکی از چهره‌های تأثیرگذار و ماندگار ریاضی که نقش مهمی در آموزش ریاضیات کشور داشته‌اند، بپردازیم. در شماره قبل چهره ماندگار ریاضیات ایران، استاد عبدالحسین مصحفی را معرفی کردیم. و در این شماره به معرفی دیگر چهره ماندگار ریاضیات ایران، استاد میرزاجلیلی خواهیم پرداخت. در انتهای یادداشت نیز مقاله‌ای از استاد را با هم خواهیم خواند.
میرزاجلیلی یکی از
برجسته‌ترین معلمان و مؤلفان ریاضی ایران بود که با تلاش و پشتکار خود،
بسیاری از نسل‌های مدرسه‌رفته را در این علم آموزش داد. او در سال 1312 در
بوشهر متولد شد و از کودکی به ریاضی علاقه داشت. او پس از فارغ‌التحصیلی از
دانشگاه خوارزمی، به تدریس ریاضی در کازرون مشغول شد. سپس به انگلستان رفت
تا ریاضیات جدید را یاد بگیرد. با بازگشت به ایران، او به گروه ریاضی
«دفتر برنامه‌ریزی و تألیف کتاب‌های درسی» پیوست و کتاب‌های مفید و جذابی
را برای دبیرستان‌های کشور تألیف کرد.
خدمات برجسته میرزاجلیلی از او معلمی مثال‌زدنی ساخت. او با سال‌ها تجربه و
تخصص در آموزش و پژوهش، نقش بسزایی در پیشبرد علم و فرهنگ کشور داشت.
استاد جلیلی علاوه بر فعالیت‌های علمی و آموزشی خود، همکار نزدیک و دوست
دیرین مجله «رشد آموزش ریاضی» بود که با نگارش مقاله، داوری مقاله‌ها،
حضور در همایش‌ها و کارگاه‌ها، مشارکت در تصمیم‌گیری‌ها و برنامه‌ریزی‌ها، و
همچنین حمایت علمی و روحی از مجله، به پایداری و رشد آن کمک شایانی کرد.
همان‌طور که در ابتدا اشاره شد، میرزاجلیلی دوره ابتدایی را در زادگاهش
بوشهر گذراند. سپس وارد «دبیرستان سعادت» بوشهر شد. این دبیرستان هم‌زمان
با تأسیس «دارالفنون» تأسیس شده بود. بعد از سپری‌کردن دوره اول دبیرستان،
یعنی در پایان کلاس نهم، در آزمون ورودی دانش‌سرای مقدماتی شیراز قبول شد و
به شیراز رفت تا با گذراندن دوره دو ساله دانش‌سرا آموزگار شود. این اتفاق
در سال 1330 رخ داد و محل کار او شهر کازرون تعیین شد.
مسئولان آموزش‌وپرورش کازرون چون دیدند که جلیلی در ریاضی توانایی خوبی
دارد و از طرف دیگر دبیر ریاضی هم نداشتند، او را به‌عنوان دبیر ریاضی
دبیرستان پذیرفتند. پس از شش سال تدریس در کازرون، در سال 1336 تصمیم گرفت
در رشته ریاضی به تحصیل ادامه دهد. بنابراین امتحان داد و در رشته ریاضی
«دانش‌سرای عالی تهران» (دانشگاه خوارزمی فعلی) پذیرفته شد. چون دوره
لیسانس ریاضی را با رتبه اول به پایان رساند، توانست بورس بگیرد و برای
ادامه تحصیل به یکی از دانشگاه‌های خارج از کشور برود. اما به دلایل شخصی
از این امتیاز استفاده نکرد و به کار تدریس خود در کازرون برگشت. در همین
شهر ازدواج کرد و چند سال هم مدیر دبیرستان بود.
در سال 1348 مسابقه‌ای بود که از طریق آن، افرادی را برای ادامه تحصیل به
کشور انگلستان می‌فرستادند. جلیلی در این مسابقه شرکت کرد. پس از قبولی در
آزمون کتبی، در مصاحبه از او پرسیدند چرا می‌خواهد به انگلستان برود و در
چه زمینه‌ای می‌خواهد کار کند. او در جواب گفت: «می‌خواهم بروم ریاضیات
جدید را یاد بگیرم و بیایم در ایران تدریس کنم.» بالاخره در این مسابقه
انتخاب شد و به لندن رفت. در آنجا یک دوره یک‌ساله ریاضیات جدید را گذراند
که تقریباً در سطح فوق‌لیسانس بود. در این دوره با علاقه‌مندی فراوان،
کتاب‌های درسی ریاضی را که در دبیرستان‌های آنجا تدریس می‌شدند، با دقت
مطالعه کرد و با مجموعه‌ای از آن کتاب‌ها به ایران بازگشت و به سر کار خود
در کازرون رفت.
او همچنین گزارشی از آن مأموریت علمی تهیه کرد و برای وزیر وقت
آموزش‌وپرورش فرستاد. در آن گزارش نوشته بود که وضعیت ریاضیات در
دبیرستان‌های ما به‌روز نیست و به مطالبی که در کشورهای دیگر تدریس
می‌شدند، اشاره کرده بود. این گزارش موردتوجه وزیر واقع شد و دستور داد که
میرزا در سال 1350 به تهران منتقل شود تا در گروه ریاضی «دفتر برنامه‌ریزی و
تألیف کتاب‌های درسی» مشغول به کار شود. به این ترتیب، جلیلی در موقعیت و
جایگاهی قرار گرفت که می‌توانست تأثیر تعیین‌کننده‌ای بر آموزش ریاضی کشور
داشته باشد.
در سال 1366 دانش‌آموزان ایران برای اولین بار در المپیاد جهانی ریاضی در
قالب یک تیم شش‌نفره شرکت داشتند که به خاطر کسب مدال برنز توسط یکی از
اعضای تیم، ایران مقام 26 را بین 42 کشور کسب کرد. این نتیجه با توجه به
اولین حضور، نتیجه خیره‌کننده‌ای محسوب می‌شد. البته 11 سال بعد از آن، در
سال 1377 ایران رتبه اول را در المپیاد جهانی ریاضی کسب کرد. سرپرستی تیم
ایران در اولین دوره حضور کشور در المپیاد ریاضی که در کشور کوبا برگزار
شد، بر عهده استاد میرزاجلیلی و یکی از استادان ریاضی «دانشگاه صنعتی شریف»
بود.
میرزاجلیلی با وجود تسلطی که بر ریاضیات داشت، از روزآمدکردن دانش خود غافل
نمی‌شد. او در سال 1352 به آمریکا رفت و یک دوره شش‌ماهه برنامه‌ریزی
آموزشی را در «دانشگاه تگزاس» گذراند. در این دوره باز هم به بررسی
کتاب‌های درسی ریاضی دبیرستانی ایالت‌های آمریکا از سال 1930 تا 1972
پرداخت. او همچنین در همایش‌های بین‌المللی متعدد از جمله در کشورهای
استرالیا، انگلستان و هلند شرکت کرد.
میرزاجلیلی کتاب‌های زیادی تألیف و ترجمه کرد، اما از آنجا که به مدت چند
دهه کارشناس یا مدیر گروه ریاضی دفتر تألیف بود، بیشترین کارهای ایشان در
زمینه تألیف کتاب‌های درسی بوده است. به‌طوری‌که استاد در دوره‌های زمانی
متفاوت، برای هر سه دوره ابتدایی، راهنمایی (معادل متوسطه اول کنونی) و
دبیرستان و همچنین برای دانشجویان مراکز تربیت‌معلم سابق کتاب درسی نوشته
است.
در راه‌اندازی مجله «رشد آموزش ریاضی» نیز، به‌عنوان اولین مجله تخصصی
مخصوص دبیران ریاضی، ایشان نقش مهمی داشت؛ مجله‌ای که پس از گذشت حدود 45
سال، همچنان به‌طور منظم منتشر می‌شود. جلیلی همواره از اعضای تأثیرگذار
هیئت تحریریه این مجله بود و تا آخرین هفته‌های عمر، همکاری ایشان با آن
تداوم داشت. علاوه بر نوشته‌هایش در سایر مجله‌ها، در مجله رشد آموزش ریاضی
نیز حدود 40 مقاله به چاپ رساند.
شعار او همیشه این بود: «هرچه را نمی‌دانید، بپرسید.» خود او نیز در زندگی
همین روش را دنبال می‌کرد. در پس چهره خندان و مهربان او، ذهنی فعال و
جویای مطالب تازه وجود داشت. مطالعه مستمر تا آخرین روزهای زندگی، نظم و
جدیت در کارها، سخاوت در انتقال تجربه، رفتار متین و از همه مهم‌تر، عشق به
تدریس ریاضی، از جمله شاخص‌های فراموش‌نشدنی جلیلی بود. شخصیت وارسته و
متعهد این معلم فرزانه موجب شده بود که نگاه او به تعلیم و تربیت و آموزش
ریاضی رنگ قداست به خود بگیرد. او هر روز صبح کارش را با گشودن قرآن مجید و
قرائت آیاتی از کلام الهی و توجه به ترجمه آن‌ها شروع می‌کرد. به همه
همکارانش هم توصیه می‌کرد که چنین کنند.
سرانجام استاد میرزاجلیلی پس از سال‌ها مجاهدت علمی در آذرماه 1394 به دیار
باقی شتافت و خیلی از شاگردانش را سوگوار ساخت. یاد و خاطره‌اش همواره
گرامی باد.
در ادامه با پویش رمزینه‌ها، مقاله «مسئله حل‌کردن در برنامه ریاضی» استاد
میرزاجلیلی را که در شماره 26 و 27 تابستان و پاییز 1369 به چاپ رسیده است،
با هم می‌خوانیم.
امیدواریم که این مقاله برای شما معلمان عزیز مفید و آموزنده باشد و
بتوانید از آن در آموزش ریاضیات به دانش‌آموزان خود استفاده کنید.