بیستوششمین
اثر ثبت‌شده ایران در «فهرست
آثار جهانی»، نه یک عمارت، نه
یک مجموعه تاریخی و نه یک شهر، بلکه یک منطقه جغرافیایی است. آخرین اثر ایرانی که
حالا میراث جهانیان است، کوه‌ها،
رودخانه‌ها، انسان‌ها،
روستاها و شهرهایی است که در منطقه‌ای
به نام «هورامان» یا «اورامان» جمع شده‌اند.
منطقه هورامان که بخشی از آن در استان کردستان و بخشی در استان کرمانشاه قرار
دارد، 700 روستا و تعدادی شهر را در برمی‌گیرد
و سرزمین بزرگی است.
اهالی این منطقه بیشتر دام‌دار
و کوچ‌رو بودند. منطقه هورامان پر
از کوه‌های بلند و دره‌های
عمیق است و اهالی منطقه برای ساخت سرپناه مجبور بودند خانه‌هایشان
را در سراشیبی کوه‌ها، به شکل پلکانی
بسازند. به همین خاطر شهرها و روستاهای این سرزمین بیشتر شبیه به یک هرم هستند.
آنچه به‌عنوان بیستوششمین
اثر ایران در حافظه میراث جهانی ثبت و ضبط شده، نوع خاص زندگی،
معماری و فرهنگ مردمی است که سال‌های
سال درگیر و همدم کوهستان بوده‌اند.
پالنگان دو تکه
بسیاری از روستاهای منطقه اورامان مانند روستای «پالنگان»
شبیه به یک هِرم هستند. نه تنها روستاها که باغ‌های
آن‌ها هم همین الگو را دارند و
روستاییان اورامان هر جای کوهستان که زمین مسطحی یافته‌اند،
کشت
و کارشان را برپا کرده‌اند.
روستای پالنگان دو تکه دارد: بخشی این سوی رودخانه و بخشی آن سوی رودخانه. آن پل
تنها راه ارتباطی مردم جدا افتاده دو سوی رودخانه است.
سرچشمه حیات
زندگی در دل کوهستان این خوبی را دارد که اهالی کمتر با
مشکل بی‌آبی روبه‌رو
می‌شوند و چه‌بسا
همین رودخانه‌ها مردم را به زندگی
در شرایط سخت کوهستان راضی کرده باشند. در میان بسیاری از دره‌های
منطقه اورامان رودخانه‌ای
در جریان است. بارش برف در کوهستان باعث شده است اورامان سرآغاز رودهای بسیاری
باشد. رودهایی که گاهی فصلی هستند و گاه همیشه و در همه طول سال آب دارند. چشمه‌ها،
رودخانه‌ها، آبشارها و دریاچه‌ها،
اورامان را برای گردشگران زیبا و به‌یادماندنی
کرده است.
هنر دست مردم اورامان
بهترین نمونه‌های
بعضی انواع صنایع‌دستی را باید در
اورامان تهیه کرد. مردم ساکن کوهستان زاگرس، از آنچه که در اطرافشان است، انواع و
اقسام وسایل زندگی را می‌سازند.
مواد اولیه بسیاری از محصولات آن‌ها
شاخه درختان، پشم و پوست گوسفندانشان است. گیـوه که نوعـی پاپـوش سنتی است، سفال،
پارچه‌های رنگارنگی که در دوخت لباس‌های
کردی از آن‌ها استفاده می‌شود، بعضی وسایل چوبی و زیورآلات کردی از جمله صنایع دستی‌اند
که مردم اورامان در ساخت آن‌ها
خبره هستند.
خانه‌هایی
بدون ملات
شاید باورش سخت باشد که بدون استفاده از ملات بتوان
ساختمان ساخت، اما مردم اورامان سالیان سال است که خانه‌هایشان
را بدون ملات می‌سازند. یکی از
دستاوردهای مردم کوهستان همین ساخت‌و‌ساز
با روی هم گذاشتن قطعات سنگ است. معماران به این روش «خشکه‌چینی»
می‌گویند. هر چند حالا سال‌هاست
که اهالی روستا برای ساختن عمارت‌هایی
مانند این مسجد از ملات سیمان استفاده می‌کنند،
اما هنوز خانه‌های بسیاری را در
اورامان می‌توان یافت که بین
مصالح آن هیچ ملاتی وجود ندارد.
پیشینه باشکوه
مردم محلی می‌گویند
که روستای «اورامانات تخت» زمانی مرکز حکومت اورامان بوده است و اسم تخت هم از نام
تختگاه گرفته شده است. با وجود
بناهایی با قدمت تاریخی در این منطقه، مانند قلعه تاریخی، مقبره پیرشالیار که هنوز
اهالی روستا با برگزاری مراسم سالانه یاد او را زنده نگه می‌دارند
و جمعیت بالای روستا، به نظر می‌رسد
این حرف مردم اورامان آن‌قدرها
هم بی‌راه نباشد. اورامانات تخت
با اینکه حالا دیگر آن بزرگی و شکوه گذشته را ندارد، اما هنوز روستایی بزرگ و
پرجمعیت در محدوده اورامان است.
منبع:
https://elmnet.ir