در دو دهه گذشته تحقیقات روان‌شناسی و روان‌پزشکی شروع کرده‌اند به بررسی اینکه افراد چگونه می‌توانند به‌خوبی عمل کنند، و نه صرفاً چگونه می‌توانند درمان شوند. جنبش روان‌شناسی مثبت بر سلامت روانی بیش از نبود آسیب‌های روانی تأکید می‌کند (Huppert, 2009; Seymour, 2015). بهزیستی روان‌شناختی در واقع درک افراد از زندگی خودشان در حیطه رفتارهای هیجانی و عملکردهای روانی و ابعاد سلامت روانی تعریف شده است (کاوسی‌کوشا، قادری و معینی‌زاده، 1393) و شامل احساس خودکفایی مثبت، روابط مثبت با دیگران، تسلط بر محیط‌زیست، خودمختاری، هدف زندگی و رشد فردی است (Saricaoglu & Arslan, 2013).
در حال حاضر مشکلات مرتبط با بهزیستی روان‌شناختی بین دانش‌آموزان به‌طور فزاینده‌ای در حال افزایش است؛ دانش‌آموزانی که در شرایط کرونا و پساکرونا مستعد مشکلات روان‌شناختی هستند. در حالی که در شرایط عادی هم طیفی از اختلالات روانی مانند اضطراب، افسردگی، بیش‌فعالی و نقص توجه، مشکلات رفتاری و عاطفی مانند خشونت و پرخاشگری و دیگر مشکلات روان‌شناختی را تجربه می‌کنند، توقف آموزش‌های حضوری در مدرسه و برقراری برنامه‌های یادگیری از راه دور، برنامه روزانه دانش‌آموزان و همین‌طور تعاملات آن‌ها با هم‌سالان را سخت دگرگون کرده است.
بازگشت به مدرسه با وجودی که برای بسیاری از دانش‌آموزان نه تنها خوشایند بلکه سرشار از هیجان است، برای برخی دیگر احساس اضطراب یا ترس ایجاد می‌کند. مطالعـات نشان می‌دهند، اگر دانش‌آموز مشکلات و تضادهای روحی داشته باشد، قدرت سازگاری با محیط مدرسـه، معلمان، دوستان و خانواده را نخواهد داشت (صادقیان، مقدری‌کوشا و گرجی، 1389). بنابراین، اگر توجه به این قشر و بررسی مشکلات آن‌ها به‌خصوص در زمینه بهداشت روانی به‌درستی صورت گیرد و سلامت روانی این قشر تأمین شود، می‌توانیم انتظار فردایی بهتر و جامعه‌ای سالم‌تر در زمینه‌های فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی داشته باشیم.
اقدامات لازم برای ارتقای بهزیستی دانش‌آموزان
- آموزش خانواده توسط متخصصان مجرب و متعهد
با آموزش والدین می‌توان جو تربیتی مناسبی در خانواده‌ها ایجاد و به بهبود روند شکل‌گیری وضعیت بهزیستی روان‌شناختی فرزندان کمک کرد.
رسانه‌ها و سایر مؤسسات آموزشی و فرهنگی می‌توانند اطلاع‌رسانی لازم را انجام دهند و با تبلیغات، آگهی‌ها و برگزاری کلاس‌های آموزشی، موضوع را برای خانواده‌ها شفاف‌سازی کنند و دراین‌باره یاریگر آن‌ها باشند. بنابراین، گذر از بحران پساکرونا به سیاست‌گذاری و اولویت‌بندی از نظر انجام مداخلات در نظام سلامت و در سطح ملی، به کمک روان‌پزشکان و روان‌شناسان و دیگر متخصصان و صاحب‌نظران این حوزه نیاز دارد.
مراکز مشاوره، برنامه‌های آموزشی مناسبی برای توانمندسازی، افزایش مهارت‌های زندگی و قدرت تطابق جمعیت دانش‌آموزی تدارک بینند تا ضمن افزایش سطح بهزیستی روان‌شناختی، قدرت مقابله مؤثر آنان در برابر تنش‌ها و فشارهای روانی بهبود یابد.
- شناسایی دانش‌آموزان پرچالش و حمایت و پشتیبانی از آن‌ها
- کاربرد رنگ‌ها و انواع تشویق‌ها، تقویت حافظه‌های دیداری و شنیداری، پرورش دقت و توجه فراگیرندگان در قالب ایده‌های هدف‌دار، در جهت افزایش میزان علاقه‌مندی به یادگیری درس‌ها و انجام فعالیت‌های عملکردی؛
- جدی گرفتن فعالیت‌های جسمی و ترغیب دانش‌آموزان به تحرک فیزیکی و فعالیت‌بدنی؛
- توسعه فعالیت‌های فوق‌برنامه و تفریحی، فراهم‌آوردن امکانات رفاهی مناسب‌تر؛
- تشویق و ترغیب به مطالعه، یادگیری و کارگروهی؛
- استفاده از برنامه‌های القای شناختی و برنامه‌های تقویت رفتاری برای ارتقای علاقه‌مندی به یادگیری و از بین‌بردن باورهای غلط دانش‌آموزان؛
- درگیرکردن دانش‌آموزان با کاربرد مفاهیم ریاضی در زندگی روزمره و نزدیک‌کردن آموخته‌ها به زندگی دانش‌آموزان؛
- استفاده از خود دانش‌آموزان در تدریس و پرسش در کلاس؛
- تأکید ارزشیابی‌های کلاسی بر فهم مطالب، نه حفظ طوطی‌وار؛
- استفاده از مسابقه گروهی و بازی در پرسش‌های شفاهی؛
- مهارت فشرده‌سازی و خلاصه‌کردن مطالب کتاب‌های درسی و غیردرسی توسط خود دانش‌آموز.
انتشار کووید 19 نه تنها نگرانی‌هایی را در ارتباط با سلامت جسمی همگانی سبب شده، بلکه بیماری‌هایی روان‌شناختی را نیز پدیدار کرده است. در این شرایط، حفظ وضعیت سلامت روان و ارتقای بهزیستی روان‌شناختی افراد ضروری است. در صورت پیش‌بینی مقدمات لازم، آموزش‌وپرورش به‌عنوان پناهگاه اصلی دانش‌آموزان پس از خانواده، نقشی اساسی در ایجاد و گسترش مؤلفه‌های بهزیستی روان‌شناسی خواهد داشت.
منابع
1. صادقیان، عفت؛ مقدری کوشا، مهناز و گرجی، سمیرا (1389). بررسی وضعیت سلامت روانی دانش‌آموزان دختر دبیرستانی شهر همدان در سال تحصیلی 1388- 1387. مجله علمی دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی درمانی همدان.
2. Huppert, F. A. (2009). Psychological well-being: Evidence regarding its causes and consequences. Applied Psychology: Health and Well-Being, 1 (2), 137-164.
3. Saricaoglu, H., & Arslan, C. (2013). An Investigation into Psychological Well-Being Levels of Higher Education Students with Respect to Personality Traits and Self-Compassion. Educational Sciences: Theory and Practice, 13 (4), 2097-2104.
5. Seymour, N. (2015). Psychological Well-being in Adolescents: Planning towards and Thinking about the Future