امروزه دانش‌آموزان زمان زیادی را در فضای مجازی سپری می‌کنند. وقتی کودکان در دوران دیجیتال رشد می‌کنند، لازم است با معیارهای مناسب و مسئولانه زندگی الکترونیکی نیز آشنا شوند. اینترنت تنها فضایی را برای رشد مصنوعی فراهم نکرده است، بلکه این رشد به‌واقع در فضای اینترنتی رخ می‌دهد.
اینترنت رسانه انتقال مسائل اجتماعی، سیاسی، خانوادگی و اقتصادی شده است. نفوذ آن در زندگی روزبه‌روز در حال گسترش است و قدرت آن در شکل‌دهی ارتباطات و حفظ آن روزبه‌روز بیشتر می‌شود. فناوری در آموزش شغل‌یابی، استخدام، و مهارت‌های شغلی هم مثل شرکت در جلسات اینترنتی، یکی از ضرورت‌های حفظ شغل است. بنابراین، مهارت‌های استفاده از اینترنت یکی از راه‌های مهم موفقیت دانش‌آموزان است. آموزش مهارت‌های شهروندی، فراگیرنده را به دانش، مهارت‌ها و منابعی مجهز می‌کند که یادگیرنده مادام‌العمر باشد.
مهارت‌های شهروندیِ الکترونیک
- مهارت همدلی. از آنجا که ارتباطات در اینترنت بیش از هر چیز دیگر بر گفتار مبتنی است، افراد باید بتوانند دنیای دیگران را درک کنند. لذا معلمان علاوه بر آموزش همدلی، باید آن را به‌صورت عملی در فضای مجازی نیز آموزش دهند.
- درک کاربر از اینترنت. دانش‌آموزان باید بدانند، اکثر وبگاه‌‌هایی که به آن‌ها سرکشی می‌کنند، قدرت ردیابی کاربر را دارند. فراگیرندگان باید نحوه حفظ امنیتشان در فضای مجازی را بیاموزند. دانش‌آموزان هم باید با دو گروه شهروندان الکترونیک خوب و بد آشنا شوند.
- تشخیص خبرهای جعلی از واقعی. خبرهای جعلی خبرهایی هستند که به‌طور عمدی دچار انحراف و از واقعیت دور شده‌اند. دانش‌آموز باید بتواند چنین خبرهایی را تشخیص دهد و در دام عواقب ناشی از پذیرفتن آن‌ها قرار نگیرد.
- بهره‌گیری صحیح از فناوری اطلاعات. امروزه دستیابی به اطلاعات، فرهنگ‌نامه‌ها، دایره‌المعارف‌ها و سایر منابع اطلاعاتی با کلیک چند دکمه امکان‌پذیر شده است. در واقع، دستیابی به اطلاعات بیش از هر دوره آسان شده است. لذا دانش‌آموزان با چالش غربال و فهم انبوه اطلاعاتی روبه‌رو هستند که باید به دانش استفاده از اطلاعات مفید از آن میان دست یابند. با توجه به دسترسی آسان به اینترنت، باید بتوان از این اطلاعات به‌طور مؤثر بهره برد. امروزه دستیابی به اطلاعات و استفاده از منابع آن با میزان مسئولیت‌پذیری در فضای مجازی هماهنگ نیست. دانش‌آموزان باید روش عاقلانه بهره‌گیری صحیح و منطقی از قدرت حاصل از فناوری اطلاعات را بیاموزند تا به موفقیت بلندمدت دست یابند.
- کلاه‌برداری‌های اینترنتی است که هم‌زمان با استفاده از آن ممکن است برای دانش‌آموز رخ دهد یا او را با آن درگیر کند.
- مواجهه با کلاه‌برداری‌های الکترونیکی. این موضوع ضرورت آموزش برقراری ارتباط مسئولانه و مبتنی بر آداب معاشرت اجتماعی را برای دانش‌آموز برجسته می‌کند.
آموزش حفظ امنیت برخط یکی از حوزه‌های آموزشی مهم در زمینه شهروندیِ دیجیتال است. دانش‌آموزان باید بیاموزند چگونه با استفاده از وبگاه‌‌های مناسب از خودشان و هویتشان مراقبت کنند. همچنین چگونه از اطلاعات فردی خودشان در زندگی الکترونیکی محافظت کنند. معلمان در آموزش روزمره‌شان باید در خصوص رخنه‌گرها (هکرها)، ویروس‌ها و انواع سرقت‌ها در فضای الکترونیکی به دانش‌آموزان نکاتی بیاموزند.
- پیروی از قوانین روشن کاربرد اینترنت. دانش‌آموزان باید فهرست قوانین لازم برای استفاده از فضای اینترنت را داشته باشند، در خصوص آن‌ها آموزش ببینند و از آن‌ها استفاده کنند.
- حفظ رفتارهای اخلاقی. به دانش‌آموزان آموزش‌هایی داده شود که بتوانند رفتارهای اخلاقی در فضای مجازی را حفظ کنند.
- اطلاع از سرقت علمی و عواقب آن. دانش‌آموزان حتماً باید قوانین روشن و عواقب استفاده نامناسب از منابع علمی در اینترنت را بیاموزند.
- حفظ سلامت روان و جسم. فلسفه تعلیم‌وتربیت بر حفظ سلامت روان و جسم دانش‌آموزان تأکید دارد. دانش‌آموزان باید بیاموزند، سلامت جسمی و روانی‌شان بسیار مهم است و آن‌ها نباید قربانی استفاده بیش از حد از فضای مجازی شوند. دانش‌آموزان باید از مزایا و خطرات برخط‌بودن بیش از اندازه آگاه باشند.
- آگاهی از نحوه صحیح نشستن مقابل دستگاه‌های رایانه‌ای و همین‌طور استفاده از تلفن همراه.
- محدود کردن زمان برخط‌بودن. دانش‌آموزان را تشویق کنید زمان برخط‌بودن را محدود کنند و اوقات فراغت خود را به ورزش، تغذیه مناسب و سرحال‌شدن اختصاص دهند.
سخن پایانی
شهروندیِ الکترونیک به کاربرد مسئولانه فناوری توسط کسانی اشاره دارد که به‌طور منظم و مؤثر از رایانه، اینترنت و ابزارهای دیجیتال برای مشارکت در سطوح گوناگون در جامعه، سیاست، اقتصاد و امور اجتماعی استفاده می‌کنند. اصول و مبانی تربیت شهروند الکترونیک نیز همانند سایر مبانی تربیتی نیازمند آموزش صحیح است و انجام این آموزش از سنین ابتداییِ آموزش کودکان و در سایه نظام تعلیم‌وتربیت رسمی، از ضروریات این عصر به شمار می‌رود.