متخصصان علوم شناختی و روان‌شناسی معتقدند، محیط‌های شاد (فضا و مکان شاد)، توجه متربیان را بیشتر جلب می‌کنند، احساس لذت را در آن‌ها بیشتر و کیفیت یادگیری را بسیار بیشتر خواهند کرد. مدرسه‌شاد دانش‌آموزانی شاد تربیت می‌کند و دانش‌آموزان شاد از سلامت جسمانی و روانی بالاتری برخوردار خواهند بود. این مقوله عامل پیشگیری از بسیاری از آسیب‌های اجتماعی خواهد بود. پژوهشگران از شادی به‌عنوان ابزاری برای تسهیل آموزش مؤثر یاد می‌کنند (Fox Eades et al., 2013).
جامعه‌علمی زنده و پویا جامعه‌ای است که عناصر شادی‌آفرین در آن فراوان باشند و در برنامه‌ریزی آموزشی نظام‌های گوناگون آن، راهکارهایی برای شادابی و نشاط دانش‌آموزان طراحی و تنظیم شوند. به نظر می‌رسید در گذشته وظیفه‌آموزش‌وپرورش تولید عده‌ای فارغ‌التحصیل است که تنها بتوانند امرار معاش کنند، اما چنین می‌نماید که در قرن جدید، برنامه‌ریزی‌های آموزشی نظام‌های آموزش‌وپرورش این مرحله را پشت سر گذاشته‌اند و سرلوحه‌تعلیم و تربیت در یک جمله خلاصه شده است: «شوق زندگی‌کردن را به دانش‌آموزان بیاموزیم.» لذا معلمان باید توان خوشایندکردن، سالم‌تر‌کردن و بارورترکردن محیط‌های آموزشی را کسب کنند.» پس باید بکوشیم عشق، جرئت، ایمان، امید و اعتماد، اعتدال در کارها و نشاط و پویایی در کار و رفتار را در خویشتن، همکاران، خانواده‌ها و کودکان و نوجوانان گسترش دهیم و با هم شادی و سلامت را به ارمغان آوریم و برای سعادت بشر تلاش کنیم (Seligman, 2006).
در اسناد تحولی از جمله سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش و برنامه‌درسی ملی نیز بر فراهم‌سازی محیط‌های پویا، شاداب و متنوع تأکید شده است. برای مثال، در هدف عملیاتی 6 مندرج در سند تحول، بر«تنوع‌بخشی به محیط‌های یادگیری در فرایند تعلیم و تربیت رسمی عمومی» تأکید شده است (سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش، 1392).
برای ایجاد تحرک و نشاط در کلاس‌های درس، می‌توان پیشنهاد‌های متنوعی ارائه کرد که در اینجا به برخی از مهم‌ترین آن‌ها می‌پردازیم:
1. بهره‌گیری از رویکرد تلفیقی با محوریت بازی و حرکت: برنامه‌درسی تلفیقی می‌تواند به یادگیری عمیق‌تر منجر شود. بهره‌گیری از برنامه‌های آموزشی با تلفیق فعالیت‌های ورزشی و بازی‌های گروهی می‌تواند نقش مؤثری در یادگیری دانش‌آموزان داشته باشد. مک کلارتی و همکاران (2012) در بررسی‌های خود، به رویکرد تلفیقی در بازی‌های آموزشی اشاره کرده‌اند و بیان می‌دارند که با قراردادن یادگیرندگان در موقعیت بازی، می‌توان یادگیری و ایجاد فهم را تسهیل کرد. وی اذعان می‌دارد، بازی‌های آموزشی، در صورتی که به‌درستی طراحی و اجرا شوند، برای یادگیرنده تعامل بیشتر و فرصت‌های یادگیری فردی را فراهم می‌کنند و بسیاری از مهارت‌های موردنیاز قرن 21 را به فرد می‌آموزند (McClarty et al., 2012). بسیاری از هدف‌های تربیتی در ورزش‌ها و بازی‌ها نهفته‌اند. از طریق بازی و ورزش می‌توان به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم به هدف‌های اساسی تعلیم و تربیت همچون رشد ابعاد جسمانی، عقلانی، اجتماعی، عاطفی و اخلاقی دست یافت (Yaghoti et al., 2014). برای دریافت نمونه‌بازی‌های تلفیقی می‌توانید رمزینه صفحه بعد را پویش کنید.
2. ایجاد محیط‌های شاد: محیط و فضای مدرسه در کیفیت یادگیری دانش‌آموزان نقش مؤثری دارد. یادگیری در فضای باز در مناطق طبیعی می‌تواند برای کودکان جذاب باشد و آن‌ها را قادر سازد فراتر از مرزهای کلاس درس خود بیاموزند و این ظرفیت را دارد که به‌طور مستقیم و غیرمستقیم عملکرد آموزشی مدرسه‌های ابتدایی را تقویت کند (Goodall, 2016)؛ مدرسه‌هایی که حیاط خود را به‌صورت حیاط‌هایی سبز با ویژگی‌هایی طبیعی مانند چمن، تپه، درخت، گل، بوته، شن و آب طراحی می‌کنند، فرصت‌هایی برای تحقق فعالیت‌های یادگیری ایجاد می‌کنند (Van Dijk-Wesselius et al., 2018).
یافته‌های پژوهشی تأیید می‌کنند، فضاهای باز حیاط مدرسه اشتیاق را در دانش‌آموزان می‌افزایند و نشاط و انگیزه برای یادگیری را در آنان توسعه می‌دهند (Waite et al., 2016). بدین منظور، باید محیط کلاس و مدرسه را جذاب کنیم. فضای پاک، تمیز و منظم که با تنوعی از رنگ‌ها بر در و دیوار شکل گرفته است، می‌تواند در دانش‌آموزان نشاط و شادابی ایجاد کند.
در چیدمان کلاس و رنگ‌های آن می‌توان از برخی توصیه‌های روان‌شناسان پیروی کرد. کلاس‌ها باید مطبوع باشند و تهویه‌مطبوع در آن‌ها در دسترس باشد. باید به فعالیت‌هایی مانند شعر، سرود، مسابقه و جشنواره که به زدود‌ن فرسودگی روانی را از دانش‌آموزان می‌زدایند بها داده شود. چنین فعالیت‌هایی به دانش‌آموزان اجازه می‌دهند که کلاس و مدرسه را دوست داشته باشند. لذا توصیه شده است، معلمان برخی از جلسات را متناسب با موضوع تدریس در فضاهای باز و همراه با بازی و حرکت انجام دهند.
3. بهره‌گیری از ابزار و مواد آموزشی متنوع: یکی دیگر از راهکارهای تنوع‌بخشی و ایجاد فرصت‌های یادگیری برای دانش‌آموزان، بهره‌گیری از وسایل و تجهیزات متنوع آموزشی است. استفاده از برخی وسایل و تجهیزات آموزشی می‌تواند شرایطی نزدیک به زندگی واقعی را فراهم کند. در نتیجه مفاهیم و مهارت‌ها به‌آسانی به محیط زندگی قابل انتقال خواهند بود. حال اگر این تجهیزات با بازی و حرکت همراه باشند، علاوه بر جلب‌توجه، با لذت توأم می‌شوند و کیفیت یادگیری را در دانش‌آموزان ارتقا می‌دهند. با استفاده از انواع توپ‌های آموزشی، حلقه، طناب، نشانگرهای جهت‌یابی و... می‌توان بازی‌ها و تمرین‌های متنوعی طراحی کرد.
۴. طراحی آموزشی بانشاط: محور اصلی فعالیت‌ها و اقدامات معلم در کلاس درس، طراحی آموزشی مناسب و سازنده است. در نگارش طرح درس، ضمن توجه به هدف‌های واحد یادگیری، امکانات و تجهیزات و تعداد دانش‌آموزان، باید فعالیت‌هایی را برنامه‌ریزی کرد که با تحرک، نشاط و شادابی همراه باشند. پیش‌بینی انجام چند حرکت کششی، طراحی تکلیف‌هایی که حرکت و جابه‌جایی دانش‌آموزان را می‌طلبند، طراحی انواع بازی‌های حرکتی و برنامه‌ریزی برای انجام کارهای گروهی از جمله اقداماتی هستند که هم تحرک و هم شادابی را برای فراگیرندگان به ارمغان می‌آورند.
منابع
1. Fox Eades, J. M., Proctor, C., & Ashley, M. (2013). Happiness in the classroom.
2. Goodall, J. (2016). Technology and school–home communication. International Journal of pedagogies and learning, 11(2), 118-131.
3. McClarty, K. L., Orr, A., Frey, P. M., Dolan, R. P., Vassileva, V., & McVay, A. (2012). A literature review of gaming in education. Gaming in education, 1-35.
4. Pirchio, S., Fraijo Sing, B. S., & Passiatore, Y. (2020). Editorial: Where to Raise Happy and Skilled Children: How Environment Shapes Human Development and Education [Editorial]. Frontiers in Psychology, 11. https://doi.org/10.3389/fpsyg.2020.594924
5. Seligman, M. E. (2006). Learned optimism: How to change your mind and your life. Vintage.
6. Van Dijk-Wesselius, J., Maas, J., Hovinga, D., Van Vugt, M., & Van den Berg, A. (2018). The impact of greening schoolyards on the appreciation, and physical, cognitive and social-emotional well-being of schoolchildren: A prospective intervention study. Landscape and urban planning, 180, 15-26.
7. Waite, S., Bّlling, M., & Bentsen, P. (2016). Comparing apples and pears?: a conceptual framework for understanding forms of outdoor learning through comparison of English Forest Schools and Danish udeskole. Environmental education research, 22(6), 868-892.
8. Yaghoti, H., Javadipour, M., & Khosravi, A. A. (2014). Integrated approach in primary school physical education curriculum: a possible explanation of the expert's view [Research]. Theory & Practice in Curriculum, 1(2), 149-164. http://cstp.khu.ac.ir/article-1-1921-fa.html