مقدمه
مطالعات نشان می‌دهند، استخدام، انتخاب، ارزیابی و حفظ کارکنان جزو جدایی‌ناپذیر مدرسه‌های باکیفیت هستند. مشاهدات و ارزیابی‌ها باید از ابزارها و روش‌های مبتنی بر بهترین شیوه‌ها برای بهبود عملکرد حرفه‌ای، که به بهبود یادگیری و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموز منجر می‌شود، استفاده کنند. مدیران باید آموزش، منابع و زمان کافی را برای اجرای مؤثر فرایند ارزیابی داشته باشند. فرایند ارزیابی باید دست‌یافتنی، واقع‌بینانه و منجر به آموزش و یادگیری باکیفیت بالا شود. مدیران مدرسه‌ای باید در شوراها و مجمع‌های محلی، منطقه‌ای، استانی و ملی برای دسترسی به منابع، بهترین شیوه‌ها، حمایت، شبکه‌سازی و توسعه حرفه‌ای فعال باشند. مدیران مدرسه‌ای در برقراری ارتباط و اجرای تصمیم‌های سیاست‌گذاران نقش مهمی دارند. مدیران باید رهبران آموزشی باکیفیتی باشند و در مورد بهترین شیوه‌ها و سیاست‌های مؤثر بر یادگیری دانش‌آموز آموزش ببینند. شواهد مطالعات در حوزه و مدخل انجمن ملی مدیران مدارس ابتدایی کشورهای موفق حاکی از آن است که مدرسه‌های ابتدایی و متوسطه اول باید یک مدیر گواهینامه‌دار تمام‌وقت و در برخی موارد یک دستیار مدیر تمام‌وقت داشته باشند. بر اساس پیچیدگی روزافزون نقش مدیران، از جمله افزایش مسئولیت‌ها برای پاسخ‌گویی، ارزیابی معلم، رسیدگی به نیازهای متنوع دانش‌آموزان، ایمنی دانش‌آموزان و سلامت روان، باید کارکنان بیشتری به کار گرفته شوند.
آماده‌سازی مدیران مدرسه
نقش مدیر مدرسه مستلزم داشتن سطح بالایی از آمادگی حرفه‌ای و رشد مستمر است. متخصصان بزرگ مدیریت و رهبری در تعلیم و تربیت معتقدند، باید مدیران مدرسه را ملزم کرد طبق استانداردهای حرفه‌ای شناخته‌شده برای رهبران آموزشی، یا مجموعه استانداردهای تولیدشده دولتی که با پژوهش‌ها در مورد رهبری مؤثر مدرسه هماهنگ است، مجوز یا گواهی دریافت کنند. انجمن توصیه می‌کند، مدیران مبتدی باید حداقل پنج سال تجربه موفق تدریس و مدرک و گواهینامه پیشرفته در رهبری آموزشی داشته باشند که شامل کارآموزی و کارورزی و مطالعه رهبری مؤثر مدرسه است. مسیرهای جایگزین برای صدور گواهینامه باید شامل یک سال کارآموزی و کارورزی مبتنی بر مدرسه، تحت هدایت یک مربی2 مدیر مدرسه مؤثر و مطالعه رهبری مؤثر مدرسه باشد.
شایستگی‌های رهبری مؤثر مدرسه
عمده شایستگی‌های رهبری مؤثر مدرسه به این شرح است:
1. تعیین مأموریت، چشم‌انداز و بیانیه ارزش‌ها؛
2. رعایت اخلاق و هنجارهای حرفه‌ای؛
3. برابری و پاسخ‌گویی فرهنگی؛
4. تعیین برنامه درسی، آموزش و ارزشیابی؛
5. مراقبت و حمایت اجتماعی از دانش آموزان؛
6. ساختن جامعه حرفه‌ای برای معلمان و کارکنان؛
7. ظرفیت حرفه‌ای کارکنان مدرسه؛
8. مشارکت‌دادن معنادار خانواده‌ها و اجتماع؛
9. اقدامات تحولی مدیریتی؛
10. بهبود مستمر مدرسه.
انجمن معتقد است، مناطق باید فرصت‌هایی را برای کارورزی مضاعف، مربیگری همتایان، شبکه‌سازی و مربیگری برای مدیران مشتاق فراهم کنند. مدیران مدرسه‌هایی که سطح حرفه‌ای آن‌ها در مراحل اولیه شغلی تغییر می‌کند (مثلاً از متوسطه به ابتدایی) باید از هدایت (منتورینگ) و فرصت‌های یادگیری حرفه‌ای برخوردار شوند و انتظار می‌رود اعضای فعالِ انجمن‌های حرفه‌ای شوند. انجمن توصیه می‌کند، مدیران جدید حداقل به مدت سه سال در یک برنامه مقدماتی ارائه‌شده توسط ناحیه، استان یا سازمان حرفه‌ای، شرکت کنند. انجمن از قوانین و موافقت‌نامه‌های متقابل ملی بین استان‌ها برای صدور گواهینامه، مزایای کامل و مزایای بازنشستگی برای مدیران مدرسه پشتیبانی می‌کند.
آموزش جامع و کامل
انجمن کشورهای موفق در تعلیم و تربیت معتقد است، دانش‌آموزان و یادگیری آنان باید اولویت شماره یک کشور و نقطه کانونی آموزش باشند. انجمن به آموزش جامع و کامل و تمام‌ساحتی دانش‌آموز اعتقاد دارد و به‌طور مداوم به سلامت جسمی و روانی، ایمنی، اجتماعی، عاطفی و نیازهای آموزشی که مؤلفه‌های موفقیت هر دانش‌آموز هستند، پرداخته است. انجمن از مدیران مدرسه می‌خواهد مشتاقانه با همه سازمان‌ها (محلی، استانی و ملی)، برای توسعه برنامه‌های انتقالی در میان مدرسه‌های پیش‌دبستانی، ابتدایی، دبیرستان و دانشگاه همکاری کنند. انجمن به یادگیری حرفه‌ای مستمر همه کارکنان مدرسه، که علاوه بر درک و پاسخ‌گویی به نیازهای اجتماعی و عاطفی دانش‌آموزان، شامل محتواست، تأکید دارد. انجمن معتقد است، کیفیت برنامه‌های قبل و بعد از مدرسه می‌تواند بر تعامل اجتماعی و ایمنی دانش‌آموزان تأثیر مثبتی داشته باشد. انجمن بر این باور است که رهبران ستادی، استانی و محلی، از جمله مدیران مدرسه، باید ایده‌هایی نو در پشتیبانی به‌روز و مؤثر از فرصت‌های غنی‌سازی یادگیری ارائه دهند. انجمن مسئولیت فردی و مسئولیت جمعی همه کارکنان مدرسه، والدین و سایر اعضای جامعه را در قبال آموزش دانش‌آموز به رسمیت می‌شناسد. انجمن از استفاده از مدرسه‌های دولتی به‌عنوان مراکز اجتماعی گرد‌هم‌آوردن بسیاری از شریکان که طیف وسیعی از حمایت‌ها و فرصت‌ها را به دانش‌آموزان، جوانان، خانواده‌ها و جامعه ارائه می‌دهند، پشتیبانی می‌کند.
برابری آموزشی
حقوق همه دانش‌آموزان، به‌ویژه آن‌هایی که به حاشیه رانده شده‌اند و در جامعه‌های محروم هستند، باید حفظ شود. انجمن معتقد است، توسعه اجتماعی عاطفی فرهنگ و جوّ مدرسه باید از برابری و تنوع برای همه دانش‌آموزان حمایت کند. همچنین، مدیر باید همه ذی‌نفعان را در جامعه‌های محلی، استانی، ملی و جهانی بشناسد و به آن‌ها احترام بگذارد.
جو و فرهنگ مثبت مدرسه
انجمن معتقد است: مدیران مدرسه باید جو و فرهنگ مثبتی را در مدرسه ایجاد کنند که امنیت عاطفی، روانی، اجتماعی و فیزیکی هر یک از اعضای مدرسه را تقویت کند. مدیران باید ذاتاً در طراحی خط‌مشی‌های رفتاری مناسب از نظر توسعه و تربیت مشارکت داشته باشند. فضای مثبت مدرسه و فرهنگ، مسئولیت مشترک مدیران، دانش‌آموزان، والدین، مربیان و جامعه است. انجمن از بودجه ملی و استانی برای یادگیری عاطفی اجتماعی و سایر عناصر فرهنگ مثبت مدرسه حمایت می‌کند. انجمن بر این باور است که هر دانش‌آموز حق دارد در مدرسه بدون دخالت رفتارهای غیرقابل‌قبول مانند خشونت و قلدری فیزیکی، قلدری سایبری، آزار و اذیت، ارعاب و مزاحمت، اما نه محدود به آن، بیاموزد. مدیران مدرسه باید اطمینان حاصل کنند که هر دانش‌آموز ابزارهای لازم برای موفقیت در یادگیری حضوری و مجازی را دارد تا آموزش عادلانه را برای همه فراهم کند. تمام اقدامات انضباطی برای دانش‌آموزانی که در الگوی رفتاری غیرقابل‌قبولی درگیرند، باید از نظر رشد مناسب و بر فرصت‌های یادگیری و رشد متمرکز شوند. برای دانش‌آموزانی هم که رفتار غیرقابل قبولی از خود نشان می‌دهند، باید گزینه‌های جایگزین، در محدوده مقررات استانی و محلی، در دسترس باشند. انجمن از قوانینی حمایت می‌کند که همه انواع تنبیه بدنی را در مدرسه ممنوع می‌کند.
ایمنی مدرسه
مدرسه‌ها باید ایمن باشند و همه ذی‌نفعان و سازمان‌ها باید در توسعه، اجرا، آموزش و اصلاح خط‌مشی‌ها، رویه‌ها، زیرساخت‌های تسهیلات و برنامه‌هایی که محیطی امن و منظم ایجاد می‌کنند، هوشیار باشند. انجمن تشخیص می‌دهد که موقعیت‌ها ممکن است ایمنی و رفاه دانش‌آموزان و کارکنان را در طول بلایای طبیعی، زیست‌محیطی یا انسان‌ساز تهدید کنند. انجمن از توسعه و انتشار شیوه‌های ایمنی معمول همراه با برنامه‌های اضطراری خاص که با مقامات منطقه و محلی هماهنگ شده است، حمایت می‌کند. انجمن معتقد است، تلاش‌ها برای بهبود فضای مدرسه، ایمنی و یادگیری باید مشترک باشند. تلاش‌ها باید به‌عنوان بخشی از رویکردی جامع در سطح مدرسه طراحی، تأمین مالی و اجرا شوند. مدرسه‌های ایمن حمایت‌های بهداشت روانی مبتنی بر مدرسه را ارائه می‌دهند و از بودجه و منابع کافی اطمینان به دست می‌دهند. از بهبود نسبت دانش‌آموز به مشاور مدرسه حمایت می‌کنند. مشاوران مدرسه و متخصصان بهداشت روان باید خدمات پیشگیری و مداخله را در فرایند یادگیری تزریق و خدمات ارائه‌شده از طریق مشارکت مدرسه و جامعه را ادغام کنند.
گزینش و استفاده از مواد آموزشی
انجمن معتقد است، هر دانش‌آموز باید دسترسی مناسب و عادلانه‌ای به منابع و فناوری داشته باشد. مدیران مدرسه باید در انتخاب و پذیرش مواد آموزشی، از جمله منابع دیجیتال، رهبری کنند و ما باید استفاده اخلاقی، مسئولانه و ایمن از فناوری و سایر منابع رسانه‌ای را آموزش دهیم؛ به‌ویژه که آن‌ها با قانون حق چاپ، اینترنت و سایر رسانه‌های اجتماعی مرتبط هستند. انجمن از رویه‌های منصفانه برای انتخاب مواد آموزشی، از جمله دستورالعمل‌‌هایی برای چالش و بررسی، پشتیبانی می‌کند. انجمن معتقد است، تأمین مالی کامل مواد آموزشی و توسعه حرفه‌ای مسئولیت مشترک دولت‌ها، ستاد آموزش‌وپرورش، استان و منطقه است.
عملکرد و ارزیابی مدیران مدرسه
انجمن معتقد است، ارزیابی مدیر مدرسه باید ظرفیت حرفه‌ای مدیران را توسعه دهد، به‌عنوان ابزار بهبود مشارکتی مدرسه به کار رود، بخشی از یک نظام جامع پشتیبانی باشد و زمینه جامعه یادگیرنده، منابع موجود و اختیار و استقلال داده‌شده به مدیر مدرسه را در نظر بگیرد. شش حوزه کلیدی باید به‌عنوان حوزه نفوذ مدیر مدرسه، با پژوهش و حفظ انعطاف‌پذیری برای تمرکز روی یک یا هر شش حوزه در هر نظام ارزیابی منصفانه، در نظر گرفته شوند: 1. یادگیری و رشد حرفه‌ای؛ 2. رشد و پیشرفت دانش‌آموز؛ 3. برنامه‌ریزی و پیشرفت مدرسه؛ 4. فرهنگ مدرسه؛ 5. ویژگی‌های حرفه‌ای و رهبری آموزشی؛ 6. حمایت و مشارکت ذی‌نفعان.
ادامه مطلب را در شماره بعد دنبال کنید.
پی‌نوشت‌ها
1. National Association of Elementary School Principals (NAESP)
2. Mentor Principal
منبع
مصوبه فوریه 2٠21 ؛ هیئت‌مدیره انجمن ملی مدیران مدارس به نشانی: https://www.naesp.org/wp-content/uploads/2021/12/NAESP2021-22-ProposedResolutions.pdf