هویت کودکان را دریابیم

سؤال: دوره‌های پیش‌دبستانی، ابتدایی و متوسطه بر چه اساسی طراحی شده‌اند؟ این دوره‌ها ابتدا و حد وسط چیست؟

بدیهی است تمام این واژه‌ها در راستای آموزش عالی در سطح دانشگاه است. به عبارت دیگر، هدف‌ها و برنامه‌های تربیتی - آموزشی تمام دوره‌های تحصیلی، بیش از آنکه در خدمت نیازها و اقتضائات سنی متربیان باشد، ناظر بر هدف‌های آموزش عالی هستند. به نظر می‌رسد واژه «تحصیلی» نیز همین‌گونه است. چنین رویکردی در دوره سنی سال‌های اولیه کودکی، یا همان دوره اوان کودکی، بسیار آسیب‌زاست، حال آنکه هر دوره سنی هویت و مأموریت تربیتی و رشدی ویژه خود را دارد. در غیر این صورت، از پیش‌دبستانی تا پایان دوره متوسطه، به جای اهتمام به ویژگی و هویت گروه سنی متربیان، باید درصدد ایجاد آمادگی در آنان برای تحقق مأموریت‌های تحصیلی و آموزشی دوره‌های بعدی باشیم.  

در نگاه تحولی، برای هویت‌بخشی به دوره‌های مزبور، هر دوره باید با واژه‌های مناسب اصالت یابد تا بیش از آنکه نگران تحقق مأموریت‌های دوره‌های تحصیلی و آموزشی بعدی باشیم، بکوشیم به نیازهای رشدی و تربیتی هر دوره سنی پاسخ دهیم. اگر اصالت و هویت متربیان برآمده از ویژگی‌ها، اقتضائات و نیازهای رشدی آنان باشد، زمینه‌های هویت‌بخشی به آنان مهیا می‌شود. در این صورت می‌توان به زمینه‌های تحقق تحول در نظام تعلیم‌وتربیت کشور امیدوارتر شد. به عبارت روشن‌تر، هویت و مأموریت هر دوره گویای نگاه و رویکرد ما به تعلیم‌وتربیت متربیان است. در غیر این صورت با بی‌توجهی به نیازهای ایشان، فقط درصدد انتقال دانش و آماده‌کردنشان برای تحصیل در دوره‌های بالاتر هستیم. حال آنکه باید مطابق با هویت سنی فرزندانمان به تربیتشان اهتمام داشته باشیم.

در هویت‌بخشی به دوره‌های سنی، لازم است به صورت همه‌جانبه به زمینه‌های شکوفایی ویژگی‌ها و حتی به نام‌گذاری هر دوره توجه داشته باشیم. بر این مبنا باید به چنین تعریف‌هایی پایبند باشیم:

ـ اوان کودکی: دوره طفولیت و سال‌های نخستین کودکی (هفت سال اول) که دوره تربیت و یادگیری است؛

ـ دوره کودکی: دوره شش سال تحصیلی ابتدایی؛

ـ دوره نوجوانی: دوره متوسطه.

در این صورت هر کدام از عنوان‌های مزبور، در هویت‌بخشی به دوره سنی مؤثر خواهد بود. چنین نگاه الهام‌بخشی است که به اعتبار و هویت‌بخشی به هر گروه سنی منجر می‌شود. از سوی دیگر، باید به سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی تا سطح اجرای برنامه و فعالیت‌های مربوط به هویت هر دوره توجه کرد.

تأثیرپذیری ماندگار و ژرف شخصیت انسان از تربیت اوان کودکی و جایگاه ویژه و بنیادین آموزش‌وپرورش در دوره پیش‌دبستانی، سیاست‌گذارن و دست‌اندرکاران دلسوز را برمی‌انگیزد تا گام‌هایی استوار و هوشمندانه در عرصه تربیت فرزندان ایران اسلامی بردارند. بر این اساس می‌توان برای دوره اوان کودکی هویت و مأموریت‌هایی را برمبنای اصول حاکم بر تربیت و یادگیری در اوان کودکی طراحی و تبیین کرد.

 

ماهیت دوره اوان کودکی

- دوره‌ اوان کودکی¹ دوره‌ای تربیتی، رسمی² و مستقل³ از سایر دوره‌های آموزشی و تحصیلی است.

- مخاطبان این دوره کودکان سنین قبل از شش سال تمام هستند. در ارائه خدمات فراگیر، کودکان 4 تا 6 سال⁴ اولویت بیشتری دارند.

- این دوره با طراحی و تدوین نظام‌نامه تربیتی و برنامه تربیت و یادگیری از یک سو، و با سامان‌دهی کودکستان‌ها و نظارت بر آن‌ها، اعم از مهدهای کودک، پیش‌دبستانی‌ها و سایر مراکز خدمات‌دهنده به کودکان از سوی دیگر، درصدد کیفیت‌بخشی و استانداردسازی فعالیت‌ها بر اساس اسناد تحولی و قوانین رسمی⁵ نظام آموزش‌وپرورش جمهوری اسلامی ایران است.

 

مأموریت دوره اوان کودکی

این دوره مأموریت دارد، با طراحی و تدوین برنامه تربیت و یادگیری، امکان انتقال مؤثر و آرام کودک را از فضای خانواده به جامعه فراهم سازد.

برنامه‌ها و فعالیت‌های این دوره می‌باید مبتنی بر شکوفایی فطرت الهی باشند تا زمینه‌های رشد و تعالی همه‌جانبه کودکان را فراهم سازند. سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی‌ها در این دوره، با درنظر‌گرفتن تفاوت‌های فرهنگی و اجتماعی، رشد همه‌جانبه کودکان را آسان می‌سازد و به بهسازی و نظام‌مند‌کردن تجربه‌ها و آموخته‌های آنان کمک می‌کند. علاوه بر این آمادگی، لازم است برای کسب مهارت‌های پایه یادگیری، امکان به‌کارگیری حواس، تخیل و فرصت‌های کاوشگرانه، با محوریت تفکر، خلاقیت و بازی فراهم شود.

 

برخی اصول هویت‌بخشی به دوره اوان کودکی

۱. توجه به ویژگی‌ها، اقتضائات و نیازهای رشد همه‌جانبه و یکپارچه کودکان؛

۲. هماهنگی با اسناد تحولی⁶ نظام آموزش‌وپرورش جمهوری اسلامی ایران؛

۳. بهره‌گیری از نیروی انسانی متعهد و متخصص (کارشناس، مؤسس، مدیر، مربی و ...)؛

4. توجه به فرهنگ بومی محلی و همچنین تفاوت‌های فردی و جنسیتی کودکان، در تولید بسته‌های یادگیری؛

5. تأکید بر امانت الهی‌ بودن کودکان، با توجه به توانایی‌ها و علاقه‌های فطری ایشان؛

6. توجه به رویکرد بازی‌محوری، رعایت عنصر شادی، نشاط و تحرک کودکانه در برنامه‌ها و فعالیت‌های تربیتی و آموزشی؛

۷. تأکید بر مشارکت و نقش فعال خانواده در هویت‌بخشی و تحقق مأموریت دوره اوان کودکی.

 

 

پی‌نوشت‌ها

1. مبتنی بر نظام تعلیم‌وتربیت رسمی جمهوری اسلامی ایران و سند تحول بنیادین و برنامه درسی ملی.

2. به استناد برنامه درسی ملی، ذیل عنوان ساختار و نظام آموزش، بند ۱۳.

3. با توجه به ویژگی‌های رشدی و اقتضائات تربیتی کودکان در هفت سال اول، لازم است برنامه تعلیم‌وتربیت این مرحله از سنین بنیادین، متفاوت از سایر دوره‌های تحصیلی باشد.

4. به استناد اساسنامه و راهنمای برنامه دوره پیش‌دبستانی، مصوب شورای عالی آموزش‌وپرورش.

5. بر اساس تبصره دو ماده یک قانون تأسیس و اداره مدارس و مراکز آموزش‌وپرورش غیردولتی، مصوب مجلس شورای اسلامی.

6. سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری، سند تحول نظام آموزش‌وپرورش، برنامه درسی ملی و برنامه دوره پیش‌دبستانی، مصوب شورای عالی آموزش‌و‌پرورش.